Ubezpieczenia Społeczne

Opinia prawna

I. Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne.

            Obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym, a co za tym idzie obowiązek odprowadzania składek został określony w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych.

            Krąg podmiotów obowiązkowo podlegających ubezpieczeniom społecznym określa art. 6 tej ustawy stanowiący, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są:

1) pracownikami (czyli osobami zatrudnionymi na podstawie stosunku pracy – najczęściej umowy o pracę), z wyłączeniem prokuratorów;

2) osobami wykonującymi pracę nakładczą;

3) członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, zwanymi dalej „członkami spółdzielni”;

4) osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej „zleceniobiorcami”, oraz osobami z nimi współpracującymi, z zastrzeżeniem ust. 4;

5) osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność (gospodarczą) oraz osobami z nimi współpracującymi, przy czym za osobę prowadzącą taką działalność uważa się wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej (art. 8. ust. 6 pkt 4 u.s.u.s.), co częściowo potwierdził Sąd Najwyższy: "z treści art. 8 ust. 6 pkt 4 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy systemowej wynika, że dla potrzeb podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym wspólnik spółki komandytowej uważany jest za osobę prowadzącą działalność pozarolniczą"[1];

(…)

            Powyżej wymienione kategorie osób podlegają także obowiązkowemu ubezpieczeniu wypadkowemu. Nieco odmiennie kształtuje się podleganie obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu. Generalnie obejmuje ono katalog wyżej wymienionych osób, ale z pewnymi włączeniami.

            Omawiana ustawa określa także sytuację zbiegu tytułów obowiązkowego ubezpieczenia społecznego. I tak w przypadku takiej osoby jak Pan, tj. zatrudnionej na podstawie stosunku pracy i wykonującej jednocześnie działalność gospodarczą zgodnie z art. 9 ust. 1 i 2. zasadniczo ma prawo wyboru z jakiego tytułu będzie odprowadzała składki na ubezpieczenia społeczne, tj. czy z tytułu umowy o pracę, czy też z tytułu działalności gospodarczej. Trzeba przy tym zaznaczyć, że nie dotyczy to składki zdrowotnej, o czym będzie mowa w dalszej części opinii.

            Zgodnie z art. 13 pkt 1 i 4 u.s.u.s. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne w następujących okresach:

- pracownicy - od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku;

- osoby prowadzące pozarolniczą działalność - od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej.

            Na koniec należy wskazać, że płatnikiem składek w odniesieniu do pracownika jest pracodawca, natomiast w odniesieniu do osoby prowadzącej działalność gospodarczą – ta osoba.

II. Obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne.

            Problematyka ta została określona w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. a) i c) tejże ustawy obowiązkowym ubezpieczeniom zdrowotnym podlegają m.in. osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, które są pracownikami  i osobami prowadzącymi działalność pozarolniczą. Przy jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w odniesieniu do tej ostatniej kategorii osób "dla określenia okresu objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu wykonywania działalności pozarolniczej znaczenie prawne ma wpis do ewidencji działalności gospodarczej oraz jego wykreślenie z tej ewidencji. Nie jest przy tym istotne czy uzyskuje się z niej przychody. Faktyczne zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej zgłoszone tylko w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych nie powoduje ustania podlegania obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego. Obowiązujące przepisy prawne nie przewidują pojęcia „zawieszenia” prowadzenia działalności gospodarczej, które miałoby polegać na faktycznym zaprzestaniu prowadzenia tej działalności bez wykreślenia wpisu z ewidencji działalności gospodarczej"[2].

            Warunkiem objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem zdrowotnym jest zgłoszenie osoby podlegającej temu ubezpieczeniu do Narodowego Funduszu Zdrowia i opłacenie składki należnej na ubezpieczenie na zasadach określonych w ustawie. Dopiero po zgłoszeniu do ubezpieczenia zdrowotnego osoba ta może korzystać ze świadczeń opieki zdrowotnej. Obowiązek ubezpieczenia zdrowotnego powstaje i wygasa na analogicznych zasadach, jak obowiązek ubezpieczeń społecznych.

            Zbieg tytułów ubezpieczenia zdrowotnego określa art. 82 omawianej ustawy stanowiący, że w przypadku gdy ubezpieczony uzyskuje przychody z więcej niż jednego tytułu do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia,  składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest z każdego z tych tytułów odrębnie. Oznacza to, że w Pańskiej sytuacji nie był Pan wprawdzie obowiązany do odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe i wypadkowe) z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, ponieważ był Pan jednocześnie zatrudniony na umowę o pracę, niemniej jednak był Pan obowiązany odprowadzać składkę na ubezpieczenie zdrowotne z obu tych tytułów. Dotyczy to także okresu sprzed wejścia w życie obecnej ustawy, albowiem poprzednia ustawa regulująca problematykę ubezpieczenia społecznego zawierała w tym zakresie analogiczne rozwiązania. To ostatnie potwierdza zresztą orzecznictwo: "przepisy art. 82 ust. 1 ustawy o świadczeniach, obowiązującej od 1 października 2004 r. oraz przepisy art. 24 ust. 1 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, obowiązującej do dnia 30 września 2004 r. oraz art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, obowiązującej do dnia 31 marca 2003 r., wprowadzają ogólną zasadę, w myśl której jeżeli spełnione są warunki do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia z więcej niż jednego tytułu, składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest z każdego z tych tytułów oddzielnie"[3].

            Zgodnie z art. 87 ust. 4 pkt 2  u.s.z. składki na ubezpieczenie zdrowotne pracowników i osób prowadzących działalność gospodarczą są opłacane i ewidencjonowane w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Podobnie jak w wypadku ubezpieczeń społecznych składkę na ubezpieczenie zdrowotne pracownika opłaca pracodawca, natomiast składkę na ubezpieczenie społeczne osoby prowadzącej działalność gospodarczą – ta osoba.

             Zakład Ubezpieczeń Społecznych przeprowadza kontrolę wykonywania obowiązków płatników w zakresie zgłoszenia ubezpieczonych do Funduszu i opłacania składki.  Co bardzo istotne składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz należności z tytułu odsetek za zwłokę nieopłacone w terminie podlegają ściągnięciu na zasadach określonych w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych. Na tych samych zasadach podlegają również przedawnieniu. Oznacza to, że czynności zmierzające do wyegzekwowania tych składek będzie podejmował ZUS.

III. Zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz związane z tym postępowanie.

    Problematyka ta, jak to zostało wyżej zaznaczone uregulowana została w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych.

            Od nieopłaconych w terminie składek należne są od płatnika składek odsetki za zwłokę, przy czym  nie nalicza się ich, jeżeli ich wysokość nie przekraczałaby 6,60 zł (art. 23 ust. 1 i 2 u.s.u.s.). Jednocześnie  w razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości, ZUS może wymierzyć płatnikowi składek dodatkową opłatę do wysokości 100 % nieopłaconych składek. Od decyzji w sprawie wymierzenia dodatkowej opłaty przysługuje odwołanie do sądu.

            Zgodnie z art. 24 omawianej ustawy należności z tytułu składek ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym stały się wymagalne (od dnia, w którym powstał obowiązek ich odprowadzenia, czyli od 10 dnia każdego następującego po sobie miesiąca), przy czym bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego.

            Zaległości z tytułu składek mogą być umarzane przez ZUS, a także rozkładane na raty lub odraczane. W tym przedmiocie ZUS podpisuje z dłużnikiem umowę.

            Zasady odpowiedzialności za zaległe składki określone zostały w ustawie Ordynacja podatkowa. Natomiast egzekucja należności następuje w trybie przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

            Żaden przepis nie przewiduje obowiązku informowania przez ZUS o istniejącej zaległości. W tym zakresie to płatnik (a zatem w opisywanym przypadku Pan) winien pilnować realizacji obowiązku wynikającego z konieczności uiszczania składek. ZUS ma obowiązek poinformowania dłużnika jedynie o wszczęciu postępowania egzekucyjnego poprzez doręczenie mu zawiadomienia o tym fakcie (art. 26 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji).

Podsumowanie

            Celem podsumowania powyższych wywodów należy wskazać, że pracując i jednocześnie prowadząc działalność gospodarczą nie jest Pan obowiązany opłacać składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, albowiem wystarczy, że odprowadza je Pański pracodawca z tytułu stosunku pracy. Natomiast pomimo to jest Pan obowiązany płacić "podwójną" składkę na ubezpieczenie zdrowotne i stąd prawdopodobnie powstało Pańskie zadłużenie.       Zagadnie to nie było dotychczas przedmiotem orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego.

            Ponadto trzeba dodać, że ZUS nie ma obowiązku informowania Pana o zaległościach, a dopiero o wszczęciu postępowania egzekucyjnego w ich zakresie.

            Wobec powyższego radzimy sprawdzić, czy w tym zakresie ZUS podejmował już jakieś czynności, albowiem istnieje szansa, że składki za lata 2001 – 2005 uległy przedawnieniu. Natomiast co do pozostałych warto rozważyć napisanie wniosku o ich umorzenie, odroczenie lub rozłożenie na raty.

Z poważaniem

Zespół prawników e-prawnik.pl

[1]    Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 13 września 2010 r., II UK 82/2010, LexPolonica nr 2452601

[2]    Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 28 stycznia 2009 r., VII SA/Wa 1373/2008, LexPolonica nr 2033732

[3]    Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 18 sierpnia 2009 r., VI SA/Wa 631/2009, LexPolonica nr 2314797