Amortyzacja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych

Amortyzacja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych

Środki trwałe

Środkami trwałymi są budowle, budynki oraz lokale będące odrębną własnością, maszyny, urządzenia i środki transportu oraz inne przedmioty, które:

• stanowią własność lub współwłasność podatnika;
• zostały nabyte lub wytworzone we własnym zakresie;
• są kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania;
• mają przewidywany okres używania dłuższy niż rok;
• wykorzystywane są przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub umowy leasingu, o której mowa w art. 23a pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Do środków trwałych, niezależnie od przewidywanego okresu używania, zalicza się również inwestycje w obcych środkach trwałych, budynki i budowle wybudowane na cudzym gruncie oraz składniki majątku wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną działalnością na podstawie umowy leasingu określonej w art. 23a pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zawartej z właścicielem lub współwłaścicielami tych składników, jeżeli odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający (leasingobiorca).

Wartości niematerialne i prawne

Wartościami niematerialnymi i prawnymi są m. in. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, autorskie lub pokrewne prawa majątkowe, licencje, które:

• zostały nabyte;
• nadają się do gospodarczego wykorzystania w dniu przyjęcia do używania;
• mają przewidywany okres używania dłuższy niż rok;
• są wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane przez niego do używania na podstawie umowy licencyjnej (sublicencji), umowy najmu, dzierżawy lub umowy leasingu przewidzianej w art. 23a pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Amortyzacji, niezależnie od przewidywanego okresu używania, podlegają m.in.: wartość firmy oraz koszty prac rozwojowych, po spełnieniu szczegółowych warunków przewidzianych w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Wartości niematerialne i prawne wytworzone przez podatnika we własnym zakresie nie mogą być uznane za wartości niematerialne i prawne w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz podlegać amortyzacji. Jeśli więc podatnik np. samodzielnie wytworzył program komputerowy, to nie może dokonywać od jego wartości odpisów amortyzacyjnych i zaliczać ich do kosztów uzyskania przychodów; wydatki związane z jego wytworzeniem mogą być zaliczone bezpośrednio do kosztów uzyskania przychodów, jeżeli spełniają warunki przewidziane w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Amortyzacji nie podlegają np. grunty i prawa wieczystego użytkowania gruntów, niektóre budynki mieszkalne lub lokale mieszkalne, dzieła sztuki i eksponaty muzealne.

Czym jest wartość początkowa?

Odpisów amortyzacyjnych dokonuje się od wartości początkowej środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych.

W przypadku składników majątku nabytych odpłatnie, za wartość początkową uznaje się cenę ich nabycia, tzn. kwotę należną zbywcy, powiększoną o koszty związane z zakupem naliczone do dnia przekazania środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej do używania, a w szczególności o koszty transportu, załadunku i wyładunku, ubezpieczenia w drodze, montażu, instalacji i uruchomienia programów bądź systemów komputerowych, opłat notarialnych, skarbowych i innych, odsetek, prowizji. Kwotę należną zbywcy pomniejsza się jednocześnie o podatek od towarów i usług, z wyjątkiem przypadków, gdy zgodnie z odrębnymi przepisami podatek od towarów i usług nie stanowi podatku naliczonego albo podatnikowi nie przysługuje obniżenie kwoty należnego podatku o podatek naliczony albo zwrot różnicy podatku w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług. W przypadku importu, cena nabycia obejmuje cło i podatek akcyzowy od importu składników majątku.

Wartość początkową środków trwałych wytworzonych we własnym zakresie stanowi koszt wytworzenia, a więc wartość, w cenie nabycia, zużytych do wytworzenia: rzeczowych składników majątku i wykorzystanych usług obcych, kosztów wynagrodzeń za prace wraz z pochodnymi i inne koszty dające się zaliczyć do wartości wytworzonych środków trwałych. Do kosztów wytworzenia nie zalicza się wartości własnej pracy podatnika, jego małżonka i małoletnich dzieci, kosztów ogólnych zarządu, kosztów sprzedaży oraz pozostałych kosztów operacyjnych oraz kosztów operacji finansowych, w szczególności odsetek od pożyczek (kredytów) i prowizji. Jednak do kosztu wytworzenia zalicza się odsetki i prowizje naliczone do dnia przekazania środka trwałego do używania.

Cenę nabycia oraz koszty wytworzenia koryguje się o różnice kursowe, naliczone do dnia przekazania do używania środka trwałego bądź wartości niematerialnej i prawnej.

Na innych zasadach określa się wartość początkową m.in. w przypadku nabycia składników majątku w drodze spadku, darowizny czy w inny nieodpłatny sposób, a także nabycia w postaci wkładu niepieniężnego (aportu) wniesionego do spółki niebędącej osobą prawną.

W razie nabycia składników majątku w drodze spadku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób, za wartość początkową uważa się wartość rynkową z dnia nabycia, chyba że umowa darowizny albo umowa o nieodpłatnym przekazaniu określa te wartość w niższej wysokości.

Z początkiem 2015 r. wprowadzono dodatkowe regulacje dotyczące ustalania wartości początkowej środka trwałego:

• nabytego, w związku z art. 14 ust. 2e – wartość wierzytelności (należności) uregulowanej w wyniku wykonania świadczenia niepieniężnego, o którym mowa w tym przepisie; przepis art. 22g ust. 3 stosuje się odpowiednio;
• w razie prowadzenia przez podatnika posiadającego w Polsce ograniczony obowiązek podatkowy, działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez zagraniczny zakład – wartość, o której mowa w art. 22 ust. 1n, nie wyższą jednak od wartości rynkowej składnika majątku.

Podatnicy mogą nie dokonywać odpisów amortyzacyjnych od składników majątku, których wartość początkowa nie przekracza 3.500 zł. Wydatki poniesione na ich nabycie stanowią wówczas koszty uzyskania przychodów w miesiącu oddania ich do używania. Jeżeli zatem przykładowo podatnik poniósł wydatek na zakup komputera, a cena nabycia nie przekroczyła 3.500 zł, to może zaliczyć go bezpośrednio do kosztów uzyskania przychodów.

Jak należy dokonywać odpisów amortyzacyjnych?

Odpisów dokonuje się po wprowadzeniu danego składnika majątkowego do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Składnik majątku wprowadza się do ewidencji najpóźniej w miesiącu przekazania go do używania, późniejsze wprowadzenie do ewidencji uznaje się za ujawnienie środka trwałego bądź wartości niematerialnej i prawnej. Odpisów dokonuje się przy zastosowaniu stawek amortyzacyjnych określonych w Wykazie stawek amortyzacyjnych oraz wybranej przez podatnika metody amortyzacji.

Podatnicy dokonują wyboru jednej z metod amortyzacji przed rozpoczęciem dokonywania odpisów i stosują ją do pełnego zamortyzowania danego środka trwałego. Co do zasady nie można dokonać zmiany stosowanej metody w trakcie amortyzacji.

Jakie są metody dokonywania odpisów amortyzacyjnych?

Ustawodawca wprowadza kilka metod amortyzacji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych:

• W przypadku każdego składnika majątku podlegającego amortyzacji możliwe jest zastosowanie tzw. metody liniowej, przewidzianej w art. 22h ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Metoda liniowa polega na dokonywaniu odpisów amortyzacyjnych równomiernie podczas okresu jego amortyzacji. Jednocześnie, podatnik może obniżyć stosowaną do danego składnika majątku stawkę amortyzacyjną, a w niektórych wypadkach uprawniony jest nawet do podwyższenia stawek amortyzacyjnych.

Przykład:

• Stawki amortyzacyjne mogą być również określane indywidualnie dla używanych albo ulepszonych środków trwałych, po raz pierwszy wprowadzonych do ewidencji danego podatnika oraz przyjętych do używania inwestycji w obcych środkach trwałych. Ustawa wskazuje minimalne okresy amortyzacji składników, które amortyzowane są przy zastosowaniu indywidualnych stawek.
• W odniesieniu do maszyn i urządzeń zaliczanych do grupy 3-6 i 8 Klasyfikacji Środków Trwałych oraz środków transportu, z wyłączeniem samochodów osobowych (patrz tabelka), może być stosowana tzw. metoda degresywna, przewidziana w art. 22k ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Metoda degresywna pozwala na zamortyzowanie większej części wartości początkowej składnika majątkowego na początku jego używania, w zamian za obniżoną wielkość odpisów amortyzacyjnych w kolejnych latach.
• Podatnicy, w roku podatkowym, w którym rozpoczęli prowadzenie działalności gospodarczej oraz mali podatnicy, mogą, co do zasady, dokonywać jednorazowo odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej środków trwałych zaliczonych do grupy 3-8 Klasyfikacji Środków Trwałych, z wyłączeniem samochodów osobowych (patrz tabelka), w roku podatkowym, w którym środki te zostały wprowadzone do ewidencji, do wysokości nieprzekraczającej kwoty 50.000 euro łącznej wartości tych odpisów. Przeliczenia kwoty limitu wyrażonej w euro dokonuje się według średniego kursu euro ogłaszanego przez NBP na pierwszy dzień roboczy października roku poprzedzającego rok podatkowy, w którym dokonywana jest amortyzacja, w zaokrągleniu do 1.000 zł (w 2017 r. jest to 215.000 zł). 

Na czym polega metoda liniowa amortyzacji?

Metoda liniowa, uregulowana w podstawowym wariancie w art. 22h ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, zakłada, że odpisów amortyzacyjnych dokonuje się od wartości początkowej środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych, począwszy od pierwszego miesiąca następującego po miesiącu, w którym ten środek bądź wartość wprowadzono do ewidencji do końca tego miesiąca, w którym następuje zrównanie sumy odpisów amortyzacyjnych z ich wartością początkową lub w którym postawiono je w stan likwidacji, zbyto lub stwierdzono ich niedobór. Suma odpisów amortyzacyjnych obejmuje również odpisy, których nie uważa się za koszty uzyskania przychodów. Odpisów dokonuje się w równych ratach, według stawki określonej w Wykazie stawek amortyzacyjnych.

Według art. 22i ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, podatnicy mogą podwyższać stawki amortyzacyjne podane w Wykazie stawek amortyzacyjnych:

1. Dla budynków i budowli używanych w warunkach pogorszonych stawki mogą być podwyższone przy zastosowaniu współczynników nie wyższych niż 1,2. Obiektami używanymi w warunkach pogorszonych są budynki i budowle używane pod ciągłym działaniem wody, par wodnych, znacznych drgań, nagłych zmian temperatury oraz innych czynników powodujących przyspieszenie zużycia obiektu.
2. Dla budynków i budowli używanych w warunkach złych stawki mogą być podwyższone przy zastosowaniu współczynników nie wyższych niż 1,4. Złe warunki to używanie budynków i budowli  pod wpływem niszczących środków chemicznych, a zwłaszcza gdy służą one produkcji, wytwarzaniu lub przechowywaniu żrących środków chemicznych. Dotyczy to również przypadków silnego działania na budynek lub budowlę niszczących środków chemicznych rozproszonych w atmosferze, wodzie lub wydzielających się w postaci oparów, których źródłem są inne obiekty znajdujące się w pobliżu.
3. Dla maszyn, urządzeń i środków transportu, z wyjątkiem morskiego taboru pływającego, używanych bardziej intensywnie w stosunku do warunków przeciętnych albo wymagających szczególnej sprawności technicznej (używane są w pracy na trzy zmiany, mimo że nie działają ze swej istoty w ruchu ciągłym, używane w warunkach terenowych, w warunkach leśnych, pod ziemią lub innych wskazujących na bardziej intensywne zużycie) stawki mogą być podwyższane przy zastosowaniu w tym okresie współczynników nie wyższych niż 1,4.
4. Dla maszyn i urządzeń zaliczonych do grupy 4-6 i 8 Klasyfikacji Środków Trwałych, poddanych szybkiemu postępowi technicznemu mogą być podwyższone przy zastosowaniu współczynników nie wyższych niż 2,0. Współczynnik można zastosować do amortyzacji wartości początkowej maszyn, urządzeń i aparatur, w których zastosowane są układy mikroprocesorowe lub systemy komputerowe, spełniające założone funkcje dzięki wykorzystaniu w nich najnowszych zdobyczy techniki, a także do pozostałej aparatury naukowo-badawczej i doświadczalno-produkcyjnej.

W razie podwyższenia stawek amortyzacyjnych podanych w Wykazie stawek amortyzacyjnych, dla poszczególnych środków trwałych należy stosować jeden wybrany współczynnik, przez który mnoży się stawkę amortyzacyjną właściwą dla danego środka trwałego, przyjętą z Wykazu.  

Podatnicy mogą też obniżać zamieszczonych w Wykazie stawek amortyzacyjnych stawki dla poszczególnych środków trwałych – przepisy nie limitują wysokości obniżenia stawki amortyzacyjnej.

Metoda liniowa indywidualna

Podatnicy mają prawo indywidualnie ustalić stawki amortyzacyjne dla używanych bądź ulepszonych środków trwałych, po raz pierwszy wprowadzonych do ewidencji danego podatnika, a także dla przyjętych do używania inwestycji w obcych środkach trwałych.

Środki trwałe uważane są za używane, jeśli podatnik udowodni, że przed ich nabyciem były wykorzystywane przez okres wskazany w przepisach. Środki trwałe uważane są natomiast za ulepszone, jeżeli przed wprowadzeniem do ewidencji wydatki poniesione przez podatnika na ich ulepszenie stanowiły odpowiedni procent wartości początkowej. Minimalny okres amortyzacji jest szczegółowo  określony w przepisach, odrębnie dla różnych środków trwałych i wynosi od 24 miesięcy do 40 lat.

Na czym polega metoda degresywna amortyzacji?

Metoda degresywna jest uregulowana w art. 22k ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i ma zastosowanie w przypadku maszyn i urządzeń zaliczonych do grupy 3-6 i 8 Klasyfikacji oraz środków transportu, oprócz samochodów osobowych. Ten sposób amortyzacji polega na zastosowaniu stawek podanych w Wykazie stawek amortyzacyjnych podwyższonych o współczynnik nie wyższy niż 2,0 w pierwszym podatkowym roku ich używania. W następnych latach podatkowych odpisów dokonuje się od ich wartości początkowej pomniejszonej o dotychczasowe odpisy amortyzacyjne, ustalonej na początek kolejnych lat ich używania. Począwszy od roku podatkowego, w którym tak określona roczna kwota amortyzacji miałaby być niższa od rocznej kwoty amortyzacji obliczonej przy zastosowaniu metody liniowej w podstawowym wariancie, podatnicy dokonują dalszych odpisów amortyzacyjnych zgodnie z metodą liniową.

Przykład:

 W grudniu 2009 r. podatnik przyjął do używania i wprowadził do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych maszynę o wartości początkowej 4.500 zł. Stawka amortyzacji wynosi 20%. W przypadku metody liniowej, coroczny odpis amortyzacyjny wynosiłby 900 zł (4.500 x 20%). Z kolei w razie zastosowania metody degresywnej, kwota odpisu w pierwszym roku wyniosłaby 1.800 zł przy użyciu współczynnika 2,0 (4.500 zł x 20% x 2,0). W kolejnym roku, wartość początkowa wyniosła 2.700 zł (4.500 – 1.800), a roczny odpis 1.080 zł (2.700 x 20% x 2,0). W trzecim roku, wartość początkowa wyniosła 1.620 zł (2.700 – 1.080), a odpis amortyzacyjny wyniósłby przy metodzie degresywnej 648 zł, co oznacza, iż odpis jest niższy niż odpis, jaki byłby dokonywany przy użyciu metody liniowej (900 zł). W trzecim roku odpis wyniesie zatem 900 zł. Ponieważ suma odpisów za trzy lata wynosi 3.780 zł, to odpis za czwarty rok będzie stanowił różnicę między wartością początkową a dotychczasowymi odpisami: 4.500 – 3.780 = 720 zł.

Kiedy jest możliwy jednorazowy odpis amortyzacyjny?

Podatnicy, w roku podatkowym, w którym rozpoczęli prowadzenie działalności gospodarczej oraz mali podatnicy, mogą dokonywać jednorazowo odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej niektórych środków trwałych. Dotyczy to składników majątku zaliczonych do grupy 3-8 Klasyfikacji Środków Trwałych, z wyłączeniem samochodów osobowych.

Jednorazowego odpisu dokonuje się w roku podatkowym, w którym środki te zostały wprowadzone do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym równowartości kwoty 50.000 euro łącznej wartości tych odpisów amortyzacyjnych. Przeliczenia kwoty limitu wyrażonej w euro dokonuje się według średniego kursu euro ogłaszanego przez NBP na pierwszy dzień roboczy października roku poprzedzającego rok podatkowy, w którym dokonywana jest amortyzacja, w zaokrągleniu do 1.000 zł.

Odpisów amortyzacyjnych, o których mowa powyżej podatnicy mogą dokonywać nie wcześniej niż w miesiącu, w którym środki trwałe zostały wprowadzone do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych.

Jednorazowy odpis amortyzacyjny nie ma zastosowania do podatnika rozpoczynającego prowadzenie działalności gospodarczej, który w roku rozpoczęcia tej działalności, a także w okresie dwóch lat, licząc od końca roku poprzedzającego rok jej rozpoczęcia:

• prowadził działalność gospodarczą samodzielnie lub
• jako wspólnik spółki niebędącej osobą prawną bądź
• działalność taką prowadził małżonek tej osoby, jeśli między małżonkami istniała w tym czasie wspólność majątkowa. 

W przypadku spółki niebędącej osobą prawną kwota limitu odpisów amortyzacyjnych dotyczy tej spółki (a nie poszczególnych wspólników). 

Jednorazowe odpisy amortyzacyjne stanowią pomoc de minimis udzielaną w zakresie i na zasadach określonych w bezpośrednio obowiązujących aktach prawa wspólnotowego dotyczących pomocy w ramach zasady de minimis.

Pamiętaj, że:

• wydatki na środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne, co do zasady, nie mogą być bezpośrednio zaliczone do kosztów uzyskania przychodów; wydatki te mogą być uwzględniane przez podatnika w kosztach podatkowych poprzez odpisy amortyzacyjne;
• odpisów amortyzacyjnych dokonuje się po wprowadzeniu danego składnika majątkowego do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, które powinno mieć miejsce najpóźniej w miesiącu przekazania danego składnika do używania. Późniejsze wprowadzenie do ewidencji uznaje się za ujawnienie środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej;
• odpisów dokonuje się przy zastosowaniu stawek amortyzacyjnych określonych w Wykazie stawek amortyzacyjnych stanowiących załącznik do ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz wybranej przez podatnika metody amortyzacji;
• podatnicy dokonują wyboru jednej z metod amortyzacji przed rozpoczęciem dokonywania odpisów i stosują ją do pełnego zamortyzowania danego środka trwałego;
• co do zasady nie można dokonać zmiany stosowanej metody w trakcie amortyzacji; 
• odpisy amortyzacyjne mogą być dokonywane metodą liniową (mającą kilka wariantów) albo degresywną; w niektórych przypadkach możliwe jest dokonanie jednorazowych odpisów amortyzacyjnych; 
• niezależnie od wyboru metody amortyzacji, odpis może być dokonywany miesięcznie, kwartalnie albo jednorazowo na koniec roku podatkowego.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 2032, z późn. zm.).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl