Charakter prawny spółki jawnej - ogólna charakterystyka
Spółka jawna jako spółka prawa handlowego
Fakt, że należy do spółek prawa handlowego oznacza, że podstawowa regulacja spółki zawarta jest w Kodeksie spółek handlowych z 15 września 2000r. (obowiązującego od 1 stycznia 2001r.). W sprawach nieuregulowanych w tej ustawie stosujemy Kodeks cywilny. Także kiedy wymaga tego natura stosunku prawnego spółki przepisy Kodeksu cywilnego znajdują odpowiednie zastosowanie. Zaznaczyć należy, że większość przepisów odnoszących się stosunków wewnętrznych w spółce jawnej ma charakter dyspozytywny, co oznacza, że pierwszeństwo w stosowaniu ma wola wspólników, czyli postanowienia umowy.
Wkład do spółki jawnej
Przez umowę spółki handlowej wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu poprzez wniesienie wkładów albo w inny określony w umowie sposób.
Ustawodawca przesądził tym samym o obowiązku wniesienia wkładów przez wspólników. Przedmiotem wkładu może być w zasadzie każde świadczenie, przedstawiające dla spółki dającą się wycenić wartość. Może to być zatem zarówno przeniesienie lub obciążenie prawa własności rzeczy (nieruchomości jak i rzeczy ruchomych), przeniesienie lub obciążenie innych praw, udostępnienie spółce rzeczy do używania (np. pomieszczenia biurowego, czy samochodu, przy pomocy których prowadzona będzie działalność spółki), jak i spełnienie na jej rzecz innych świadczeń, np. świadczenie na rzecz spółki określonych usług (prowadzenie księgowości itp.).
Wniesiony przez wspólnika wkład do spółki określany jest mianem udziału kapitałowego. Udział ten równy jest wartości rzeczywiście wniesionego wkładu. Wspólnik nie jest ani uprawniony ani tez zobowiązany do podwyższenia okreslonego w umowie spółki wkładu.
Spółka jawna jako spółka osobowa
Z faktu, że spółka jawna jest spółką osobową wynika, że nie ma ona osobowości prawnej.
Spółka jawna powstaje z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Zasada ta wynika ze zmiany kodeksu spółek handlowych, która weszła w życie w 2004 roku. Do tej pory spółka jawna powstawała już z chwila podpisania umowy spółki. Umowa spółki jawnej powinna być sporzadzona w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
Kodeks spółek handlowych przyznaje jej jednak tzw. „ułomną osobowość prawną”. Spółka może we własnym imieniu nabywać prawa (także własność i inne prawa rzeczowe), zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywana. Mając tak określoną zdolność prawną może prowadzić przedsiębiorstwo (czyli działalność gospodarczą) pod własną firmą, jest więc samodzielnym przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy Prawo działalności gospodarczej (w przeciwieństwie do spółki cywilnej, w której przedsiębiorcami są poszczególni wspólnicy, nie zaś ona sama). Podmiotem nabytych praw i zaciągniętych zobowiązań jest sama spółka (to ona sama, a nie wspólnicy jest np. najemcą pomieszczenia biurowego, czy stroną jakiejkolwiek innej zawartej przez siebie umowy).
Spółka jawna ma także zdolność sądową (sformułowanie, iż „może pozywać i być pozwana”). Oznacza to zdolność do uczestniczenia we wszystkich rodzajach postępowania cywilnego w charakterze strony.
Spółka jawna posiada także zdolność upadłościową i układową, wynikające z prawa upadłościowego i prawa o postępowaniu układowym (może zatem, jeżeli spółka zaprzestała płacenia długów lub gdy jej majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów zostać ogłoszona upadłość spółki, istnieje także możliwość żądania przez spółkę otwarcia postępowania układowego z wierzycielami, jeżeli wskutek wyjątkowych i niezależnych od niej okoliczności zaprzestała płacenia długów lub przewiduje zaprzestanie ich płacenia w najbliższej przyszłości).
Definicja kodeksowa spółki jawnej tworzy z niej niejako modelową spółkę osobową. Wprowadza domniemanie, że każda spółka osobowa, prowadząca przedsiębiorstwo pod własną firmą, która nie jest inną spółką handlową to spółka jawna.
Elementem koniecznym dla istnienia spółki jest więc to, by we własnym imieniu („pod własną firmą”) prowadziła przedsiębiorstwo. Termin „przedsiębiorstwo” jest tutaj równoznaczny z pojęciem działalności gospodarczej. Oznacza ono, zgodnie z definicją zawartą w ustawie Prawo działalności gospodarczej, każdą zarobkową działalność wytwórczą, handlową, budowlaną, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatację zasobów naturalnych, wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły. Osoba prowadząca działalność gospodarczą zawodowo i we własnym imieniu jest przedsiębiorcą. Definicja stawiając wymaganie prowadzenia przedsiębiorstwa pod własną firmą potwierdza posiadanie przez spółkę umożliwiającej spełnienie tego wymogu „ułomnej osobowości prawnej”.
Ograniczenia spółki jawnej
Prawo nie wyznacza żadnych granic rozmiarów prowadzonej działalności. Pewną sugestią jest jedynie obowiązek zgłoszenia do rejestru (i przekształcenia tym samym w spółkę jawną) spółki cywilnej, jeżeli jej przychody netto w każdym z dwóch kolejnych lat obrotowych osiągnęły równowartość min. 800 000 EURO. Kodeks spółek handlowych określa jednocześnie spółkę objętą obowiązkiem rejestracji jako „przedsiębiorstwo większych rozmiarów”. Nie oznacza to jednak obowiązku prowadzenia takiego przedsiębiorstwa przez spółkę jawną.
Ponieważ spółka jawna nie posiada osobowości prawnej, nie odpowiada samodzielnie za swoje zobowiązania. Za zobowiązania te odpowiada każdy wspólnik bez ograniczenia, całym swoim majątkiem, solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką.
W związku z faktem, iż spółka jawna powstaje dopiero z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, a nie z chwilą zawarcia umowy spółki, za zobowiązania spółki powstałe w okresie pomiędzy podpisaniem umowy spółki a jej zarejestrowaniem w KRS odpowiedzialność ponoszą osoby, które działały w imieniu spółki w tym "przejściowym" okresie. Taka regulacja powoduje, iż można mówić że w okresie tym istnieje spółka jawna w organizacji.
Pewnym złagodzeniem tych surowych zasad jest tzw. subsydiarna odpowiedzialność wspólnika. Polega ona na tym, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (dotyczy to tylko zobowiązań spółki powstałych po wpisaniu jej do rejestru). Wierzyciel może jednak wnieść powództwo przeciwko wspólnikowi już wcześniej.
Odpowiedzialność solidarna nie dotyczy jednak zobowiązań powstałych po podpisaniu umowy spółki a przed rejestracją spółki w KRS.
Ze względu na brak osobowości prawnej i tak uregulowaną odpowiedzialność charakterystycznym elementem spółki jawnej jest, w przeciwieństwie do spółek kapitałowych, które własnym majątkiem (z wyłączeniem osobistej odpowiedzialności wspólników) odpowiadają za swoje zobowiązania, nie kapitał, lecz tzw. „element osobowy”.
Podstawowe znaczenie mają tworzący spółkę wspólnicy. Stosunki w spółce powinny opierać się na sprawnej współpracy i wzajemnym zaufaniu wspólników.
Tak rozumiany związek spółki z osobami wspólników przejawia się przede wszystkim w tym, że zasadą jest stałość jej składu osobowego, nie może on być dowolnie zmieniany.
Czy można zbyć członkowstwo w spółce jawnej?
Członkostwo w spółce jest w zasadzie niezbywalne. Jednak, ze względu na praktyczne potrzeby przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika na inna osobę jest możliwe. Może mieć miejsce jedynie gdy przewiduje to umowa spółki i w sposób w niej określony (umowa może np. określać krąg osób, które nie mogą nabyć tą drogą członkostwa w spółce, przewidywać konieczność uzyskania dodatkowej zgody np. małżonków wspólników lub innych osób trzecich, określać kryteria, jakie spełniać muszą nabywcy, wyznaczać termin wyrażenia przez pozostałych wspólników zgody na zbycie członkostwa itp.). Konieczna jest pisemna zgoda wszystkich pozostałych wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.
Jeżeli więc umowa spółki nie zawiera w tym względzie żadnych modyfikacji, wymagana jest „podwójna” zgoda wszystkich wspólników- na etapie zakładania spółki oraz w momencie samego przeniesienia członkostwa. Według ogólnych zasad prawa cywilnego zgoda może być wyrażona zarówno przed, w trakcie jak i po dokonaniu czynności prawnej (potwierdzenie). Wystarczy, jeżeli zostanie oświadczona jednej stronie czynności prawnej.
W przypadku zamiany osoby wspólnika wspólnik występujący oraz przystępujący odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki oraz za zobowiązania wspólnika związane z uczestnictwem w spółce (tzw. „wewnątrzspółkowe”). (Istotna może być tu kwestia odpowiedzialności za zaległości podatkowe występującego wspólnika. Odpowiedzialność tę reguluje ordynacja podatkowa, zgodnie z którą wspólnik spółki jawnej odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i z pozostałymi wspólnikami za zaległe zobowiązania podatkowe spółki i wspólników, wynikające z działalności spółki. Ma to zastosowanie także do byłego wspólnika, jednak jedynie gdy zaległości takie powstały w okresie, gdy był on wspólnikiem). Regulacja odpowiedzialności zbywcy i nabywcy członkostwa za zobowiązania spółki jest bezwzględnie obowiązująca, co oznacza, że nie można jej zmienić (przede wszystkim wyłączyć) umownie.
Wspólnicy obowiązani są powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki, nie mogą też bez zgody pozostałych wspólników zajmować się interesami konkurencyjnymi.
W sytuacji, w której jeden lub kilku ze wspólników tworzących spółkę jawną prowadzili wcześniej przedsiębiorstwo jednoosobowe i przedsiębiorstwo to wnosi do spółki jawnej jako swój wkład, pozostali wspólnicy odpowiadają także za zobowiązania powstałe przy prowadzeniu tego jednoosobowego przedsiębiorstwa.
Pamiętaj, że:
- spółka jawna jest handlową spółką osobową
- spółka jawna może we własnym imieniu nabywać prawa oraz zaciągać zobowiązania
- spółka odpowiada za swoje zobowiązania łącznie ze wspólnikami.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 15 września 2000 r. kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2000r., Nr 94, poz. 1037 ze zmianami)
Michał Włodarczyk
Radca Prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?