Czy dowód z nagrania może zostać użyty w postępowaniu cywilnym?

Na tak postawione pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ możliwość użycia w postępowaniu cywilnym dowodu z nagrania zależy od wielu elementów kształtujących stan faktyczny w danej sprawie i każdorazowo decyzja o użyciu takiego dowodu powinna byś poprzedzona  wnikliwą analizą danego stanu faktycznego i materiału dowodowego. W niniejszym artykule zostanie przybliżona problematyka dowodu z nagrania w postępowaniu cywilnym z uwzględnieniem najnowszego orzecznictwa Sądu Najwyższego.

Po pierwsze, zauważyć należy, że prawdą jest, iż ustawodawca w obowiązującym kodeksie postępowania cywilnego wprost nie wykluczył możliwości przeprowadzenia w toku postępowania dowodu z nagrań dźwięku czy obrazu. Pomimo tego na uwadze mieć należy zasadę swobodnej oceny dowodów wyrażoną w art. 233 kpc, zgodnie z którą sąd orzekający w sprawie może uznać dowód np. za niewiarygodny i może przyjąć, że jego wartość dowodowa jest znikoma. Jeśli strona nie zaoferuje w toku procesu innych dowodów na poparcie swoich twierdzeń, wówczas sąd może uznać, że strona nie wykazała prawdziwości swojego twierdzenia czy też np. w przypadku powoda  - strona wbrew zasadzie rozkładu ciężaru dowodu, wynikającej z art. 6 kc, nie wykazała podstawy faktycznej powództwa, co powinno skutkować oddaleniem powództwa.

Po drugie, mając na względzie wszystko powyższe, zauważyć należy, iż zgodnie z art. 227 kpc: „przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.” Jeśli wiec przyjmiemy, że przedmiotem dowodu z nagrania jest fakt bądź fakty mające dla sprawy istotne znaczenie, wówczas należałoby rozważyć możliwość powołania takiego dowodu w toku procesu, mając przy tym na względzie zasadę prekluzji dowodowej (207§6 kpc i 217 kpc).

Ustawodawca nie zdecydował się na uregulowanie w sposób odrębny procedury przeprowadzania dowodów z nagrań (zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku). W przepisach regulujących postępowanie dowodowe znajduje się art. 308 kpc, zgodnie z którym dowody z innych dokumentów niż wymienione w art. 243¹kpc, w szczególności zawierających zapis obrazu, dźwięku albo obrazu i dźwięku, sąd przeprowadza, stosując odpowiednio przepisy o dowodzie z oględzin oraz o dowodzie z dokumentów. Nadto, zgodnie z art. 309 kpc, który stanowi, że: „sposób przeprowadzenia dowodu innymi środkami dowodowymi niż wymienione w artykułach poprzedzających określi sąd zgodnie z ich charakterem, stosując odpowiednio przepisy o dowodach,” przyjąć należy, że lista środków dowodowych w polskiej procedurze cywilnej nie jest zamknięta, a ustawodawca dopuścił możliwość wnioskowania o przeprowadzenie nawet takich dowodów, które nie zostały z nazwy wymienione wśród środków dowodowych.

Podmiot rozważający użycie dowodu z nagrania w toku procesu powinien również się zastanowić, czy ujawniając treść nagrania nie naruszy czyichś dóbr osobistych, gdyż dobra osobiste w prawie polskim podlegają ochronie (art. 24 kc) Pomocny w tym zakresie może okazać się katalog dóbr osobistych, ujęty w art. 23 kc, zgodnie z którym to przepisem: „dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.” Z uwagi na użycie przez ustawodawcę w omawianym przepisie słów „w szczególności” jednoznacznie przyjąć należy, że dobrami osobistymi są też inne, niewymienione z nazwy, wartości o charakterze niemajątkowym.

Istotna jest również norma wyrażona w art. 5 kc, zgodnie z którą „nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego.” Zaś zgodnie ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie wyrażonym w wyroku z dnia 6 lipca 1999 r. , sygn. akt IACa 380/99, "ochroną art. 23 k.c. objęte jest prawo do swobody wypowiedzi, wyboru rozmówcy i tajemnicy rozmowy a (...) gromadzenie materiału dowodowego w procesie i prezentowanie go przez strony nie powinno się odbywać z naruszeniem zasad współżycia społecznego."

Mieć na względzie również należy fakt, iż na poziomie konstytucyjnym zagwarantowano ochronę życia prywatnego. Zgodnie z art. 47 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997r.: „każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.” Z drugiej jednak strony „każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd” o czym mowa w art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Przyznać należy, że omawiane zagadnienie nie jest obce Sądowi Najwyższemu, który początkowo dość ostrożnie podchodził korzystania w toku postępowań cywilnych z dowodów z nagrań (zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku). Kiedyś dowody te cieszyły się mniejszą popularnością, jednakże obecnie, z uwagi na postęp technologiczny, każdy z nas z łatwością może sporządzić takie nagranie. Dlatego warto znać aktualne stanowisko Sądu Najwyższego w kwestii dowodów z nagrań (zapisu dźwięku albo obrazu i dźwięku).

W wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 22 kwietnia 2016 r. sygn. akt II CSK 478/15 wskazano, iż: „ograniczenia dopuszczalności wykorzystania nagrania rozmowy, w której uczestniczy nagrywający, wynikać mogą z charakteru zawartych w nim treści, dotyczących sfery prywatności osoby nagrywanej. Dowód taki mogą dyskwalifikować także okoliczności, w jakich nastąpiło nagranie, jeżeli wskazują one jednoznacznie na poważne naruszenie zasad współżycia społecznego, np. przez naganne wykorzystanie trudnego położenia, stanu psychicznego lub psychofizycznego osoby, z którą rozmowa była prowadzona. Wyrażenie przez osoby nagrane zgody na wykorzystanie nagrania w celach dowodowych przed sądem cywilnym usuwa zazwyczaj przeszkodę, jaką stanowi nielegalne pozyskanie nagrania. Brak takiej zgody wymaga przeprowadzenia oceny, czy dowód - ze względu na swoją treść i sposób uzyskania - nie narusza konstytucyjnie gwarantowanego (art. 47 Konstytucji) prawa do prywatności osoby nagranej, a jeżeli tak, to czy naruszenie tego prawa może znaleźć uzasadnienie w potrzebie zapewnienia innej osobie prawa do sprawiedliwego procesu (art. 45 Konstytucji). Natomiast wątpliwości co do wartości dowodu z potajemnego nagrania rozmowy prowadzonej przez nagrywającego z rozmówcą z uwagi na możliwość sterowania przez nagrywającego przebiegiem tej rozmowy nie usprawiedliwiają zdyskwalifikowania dowodu a priori.”

Nie wykluczone, że stanowisko sądów w zakresie dopuszczalności dowodów z nagrań będzie się w najbliższych latach zmieniało, jednakże pamiętać należy, że prawo również chroni prywatność osób nagrywanych i nie każde, potajemnie pozyskane nagranie, będzie mogło być użyte, jako dowód, w toku postępowania cywilnego. 

Paulina Kopańska

Radca prawny