Czy i kiedy nastąpi przedawnienie spornego zobowiązania podatkowego - opinia prawna

Opinia prawna

Niniejsza porada prawna została sporządzona w oparciu o następujący akty prawne:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 2005 r. Nr 48 poz. 462),

• Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 2005 r. Nr 78, poz. 682),

• Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. nr 143 poz.1199).

Zgodnie z artykułem 21 ordynacji podatkowej, zobowiązanie podatkowe, czyli obowiązek zapłaty podatku, jaki istnieje po stronie podatnika, powstaje z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania lub doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania.

W przypadku zobowiązań powstających z mocy prawa (samoobliczanych - jak na przykład podatek dochodowy od osób fizycznych), kwestia ta uregulowana jest w przepisach prawa podatkowego. W opisanym przez Pana przypadku obowiązek podatkowy podatku dochodowego od osób fizycznych powstaje w momencie, gdy powinno zostać złożone zeznanie podatkowe (do 30 kwietnia roku następującego po danym roku podatkowym). Od tego momentu więc, zaistniało zobowiązanie podatkowe. Jeśli osoba na której ciąży taki obowiązek nie zapłaci podatku, lub nie zapłaci go w całości, organ podatkowy w wyniku postępowania może orzec, iż taki obowiązek istnieje oraz wydaje decyzję, w której określa wysokość zobowiązania podatkowego. Wydanie tej decyzji deklaratoryjnej nie ma jednak wpływu na chwilę powstania zobowiązania podatkowego, które powstało już wcześniej, z mocy samego prawa. Tak też właśnie się stało w opisanym przypadku. Podatek niezapłacony w terminie staje się zaległością podatkową.

Co do samego postępowania, to organ je prowadzący ma obowiązek zawiadomić stronę o każdym przypadku nie załatwienia sprawy we właściwym terminie, podając przyczyny niedotrzymania terminu i wskazując nowy termin załatwienia sprawy. Art. 139 § 1. Ord. Podatkowej stanowi, że załatwienie sprawy wymagającej przeprowadzenia postępowania dowodowego powinno nastąpić bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej - nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia wszczęcia postępowania, chyba że przepisy niniejszej ustawy stanowią inaczej. Załatwienie sprawy w postępowaniu odwoławczym powinno nastąpić nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia otrzymania odwołania przez organ odwoławczy. Do terminów tych nie wlicza się terminów przewidzianych w przepisach prawa podatkowego dla dokonania określonych czynności, okresów zawieszenia postępowania oraz okresów opóźnień spowodowanych z winy strony albo z przyczyn niezależnych od organu.

Na niezałatwienie sprawy we właściwym stronie służy ponaglenie do: organu podatkowego wyższego stopnia. Organ ten uznając ponaglenie za uzasadnione, wyznacza dodatkowy termin załatwienia sprawy oraz zarządza wyjaśnienie przyczyn i ustalenie osób winnych niezałatwienia sprawy w terminie, a w razie potrzeby podejmuje środki zapobiegające naruszaniu terminów załatwiania spraw w przyszłości. Dlatego też, w chwili obecnej organ wyznaczył nową datę zakończenia postępowania zgodnie z prawem. Natomiast ustawy nie przewidują żadnych terminów w jakich powinno zostać zakończone postępowanie przed WSA. Można jedynie postawić tezę, że sprawa powinna się zakończyć w optymalnym terminie, jeżeli nie doprowadzi to do naruszenia uprawnień procesowych strony.

Zgodnie z ustawą zobowiązanie podatkowe wygasa tylko w enumeratywnie wymienionych przypadkach: zapłaty, pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta, potrącenia, zaliczenia nadpłaty lub zaliczenia zwrotu podatku, zaniechania poboru, przeniesienia własności rzeczy lub praw majątkowych, przejęcia własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym, umorzenia zaległości, przedawnienia. W przypadku przez Pana opisanym należy zastanowić się czy wystąpił ostatni z tych warunków, a mianowicie przedawnienie.

Zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. A więc zgodnie z tym przepisem obowiązek zapłaty podatku jaki na Panu ciąży, powinien przedawnić się z końcem 2005 roku (licząc od końca 2000 roku, kiedy to upłynął termin płatności podatku). Jednakże artykuł 70 § 6 ordynacji podatkowej mówi, iż bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, ulega zawieszeniu z chwilą wniesienia do sądu administracyjnego skargi na decyzję dotyczącą tego zobowiązania. Zgodnie z przedstawionym stanem prawnym, skarga taka w tej sprawie została wniesiona dwukrotnie: w 2004 roku oraz 26 sierpnia 2005. Zgodnie z przepisem, okres przedawnienia został zawieszony na czas rozstrzygnięcia przez Wojewódzki Sąd Administracyjny.

Dlatego też, z dniem 31 grudnia 2005 r. nie nastąpiło przedawnienie. Tym bardziej, że drugie rozstrzygnięcie przed WSA jeszcze nie nastąpiło i sprawa nadal się toczy.

Paragraf 7 wspomnianego powyżej artykułu 70, w punkcie 2 mówi, iż termin przedawnienia biegnie dalej od dnia następującego po dniu doręczenia organowi podatkowemu odpisu orzeczenia sądu administracyjnego, ze stwierdzeniem jego prawomocności. Aby obliczyć dokładną datę przedawnienia, należy więc odjąć okresy czasu, kiedy sprawa znajdowała się przed sądem administracyjnym.

Należy jednak zauważyć, iż pieniądze zostały już zapłacone. Nie kłóci się to z tym, że decyzja co do tego czy powinny być zapłacone, czy nie, została wstrzymana. Wstrzymanie wykonania decyzji nie pozbawia podatnika prawa do wykonania takiej decyzji. W tej sytuacji kwestia przedawnienia nie ma dla Pana większego znaczenia. Przedawnienie dotyczy bowiem zobowiązania podatkowego i zaległości podatkowej, która została już uregulowana poprzez zapłatę przez Pana należnej kwoty 11 tys. zł. Zapłata podatku powoduje wygaśnięcie zobowiązania (obecnie na podstawie art. 59 § 1 pkt 1 ord.pod.). Uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2002 r. (III RN 76/2001, OSNP 2003, nr 7, poz. 162), aczkolwiek lakoniczne, pozwala wyprowadzić następujące wnioski: 

• istnieją trzy sposoby wygaśnięcia zobowiązań, ale konkretne zobowiązanie wygasa tylko jeden raz; 

• jeżeli zobowiązanie wygaśnie na skutek zapłaty podatku, to nie może drugi raz wygasnąć z powodu przedawnienia.

W świetle uzasadnienia tego wyroku wymaga podkreślenia, że na podstawie art. 70 Ord. pod. każda zapłata podatku powoduje wygaśnięcie zobowiązania. Nie znaczy to jednak, że po zapłacie podatku bezprzedmiotowe staje się rozpoznanie odwołania podatnika. Przeciwnie, dopiero po rozpoznaniu odwołania można stwierdzić, jaka część zapłaconej kwoty odpowiadała należnej kwocie podatku, a tym samym, jaka była wysokość zobowiązania podatkowego. Innymi słowy, organ drugiej instancji niejako ex post określa, w jakiej części zobowiązanie wygasło z mocy prawa na skutek zapłaty. Jeżeli zaplata była niższa od kwoty zobowiązania, organ podatkowy nie może egzekwować różnicy z uwagi na upływ przedawnienia. Jeżeli natomiast zapłacona kwota była wyższa od należnego podatku, organ podatkowy powinien zwrócić różnicę podatnikowi. W żadnym wypadku nie można przyjąć, że po upływie przedawnienia należy zwrócić podatnikowi całą zapłaconą kwotę i nie badać wysokości powstałego wcześniej z mocy prawa zobowiązania podatkowego. 

W chwili obecnej więc, podstawowe znaczenie ma odpowiedź na pytanie: czy istniał czy nie istniał po Pańskiej stronie obowiązek zapłaty podatku. Dlatego też należy czekać na ostateczne rozstrzygnięcie wydane przez organy skarbowe. Jeśli stwierdzą one, że podatek został naliczony bezprawnie, wówczas należność przez Pana uregulowana stanie się nadpłatą i będzie mógł Pan domagać się jej zwrotu, który winien być przeprowadzony w terminie 30 dni od dnia wydania decyzji o zmianie, uchyleniu lub stwierdzeniu nieważności decyzji (pierwotnej).