Czy mogę sprzedać spadek? Zbycie spadku w drodze umowy

Przystępując do przedstawienia problematyki umownego zbycia spadku na wstępie należy poczynić kilka uwag wprowadzających. Otóż na szczególną uwagę zasługuje odpowiedź na pytanie, co jest przedmiotem umowy. Nie może bowiem ulegać wątpliwości, iż umowa dotyczy spadku albo części spadku (ewentualnie – gdy jest kilku spadkobierców – udziału spadkowego albo części tego udziału), nie zaś jakiejkolwiek rzeczy wchodzącej w skład spadku, gdyż czym innym jest spadek, a czym innym przedmiot wchodzący w skład spadku. Umowa dotyczy więc spadku, czyli właśnie ogółu rzeczy weń wchodzących (a dokładniej: praw do tych rzeczy i innych praw); co więcej, w wyniku umowy o zbycie spadku nabywca staje się także podmiotem obowiązków (długów), które dotychczas ciążyły na spadkobiercy. Czy z powyższego wynika, że nie można zbyć pojedynczego przedmiotu zaliczanego do spadku? Zdecydowanie nie, transakcja taka jest jak najbardziej dopuszczalna, ale rządzą nią inne reguły, o których w tym miejscu mowy nie będzie.

Kto może zbyć spadek?

Według przyjętych w polskim prawie spadkowym reguł otwarcie spadku (czyli śmierć spadkodawcy) powoduje automatyczne przejście praw i obowiązków na spadkobiercę (spadkobierców). Powstała w ten sposób sytuacja nie ma jednak charakteru ostatecznego, bowiem spadkobierca może bądź spadek odrzucić, bądź przyjąć (jeśli w określonym terminie nie dokona żadnej z tych czynności, uważa się, że spadek przyjął). W konsekwencji zbycie spadku przed złożeniem oświadczenia spadkobiercy narażałoby nabywcę na przykre rozczarowanie, a to wtedy, gdyby spadkobierca jednak spadek odrzucił. By uniknąć podobnych sytuacji, przepisy prawa wskazują, że zbywcą spadku może być tylko osoba, która przyjęła spadek, czyli złożyła przed sądem lub przed notariuszem oświadczenie o przyjęciu spadku, a także osoba, dla której upłynął już termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Kto może być nabywcą spadku?

Spadkobierca może dowolnie rozporządzać przypadłym mu spadkiem (udziałem spadkowym), także w zakresie wyboru kontrahenta, z którym zawrze umowę. Prawo nie ingeruje w tę sferę, zatem wnioskować należy, iż każdy może zawrzeć umowę ze spadkobiercą. Tym samym może to być zarówno osoba całkiem obca spadkobiercy, jak i jego współspadkobierca (gdy dziedziczy kilka osób, a niektóre zbywają swoje udziały na rzecz współspadkobierców).

Jak oznaczyć przedmiot umowy?

Zgodnie z tym, co napisano powyżej, przedmiotem umowy może być:

1. cały spadek,
2. część spadku,
3. udział spadkowy,
4. część udziału spadkowego.

Rolę, jaką odgrywa właściwe oznaczenie przedmiotu umowy, najłatwiej będzie zobrazować na przykładzie. Załóżmy, iż spadek po K w drodze testamentu" przypadł A, B i C, każdemu w 1/3. A postanowił zbyć swój udział spadkowy D. Strony zawarły więc odpowiednią umowę, w której jedno z postanowień brzmiało: „przypadający mi udział spadkowy w spadku po K zbywam na rzecz D”. Wkrótce okazało się, że B został przez sąd uznany za niegodnego dziedziczenia, w wyniku czego jego udział spadkowy przypadł po połowie A i C. Tym samym A i C stali się spadkobiercami udziałów w wysokości 1/2 każdy. Jednak A nie może zatrzymać sobie tego, co przypadło mu na skutek odsunięcia B od dziedziczenia (czyli 1/6). Dzieje się tak dlatego, że w umowie zapisano, iż zbywa na rzecz D udział, ale nie podano jego wysokości. W konsekwencji A jest zobowiązany przenieść na D przypadłą mu właśnie 1/6 część spadku.
By uniknąć podobnych sytuacji, należy zawsze precyzyjnie określać przedmiot umowy, a zatem wyrażać go odpowiednim ułamkiem (lub procentowo).

W jakiej formie następuje zbycie spadku?

Ze względu na doniosłe konsekwencje prawne, jakie wiążą się ze zbyciem spadku, ustawa nakazuje, by umowa o zbycie spadku zawarta została w formie aktu notarialnego. Obecność notariusza podczas sporządzania umowy pozwala bowiem najpełniej wyrazić wolę stron.

Jak kształtuje się sytuacja spadkobiercy (zbywcy)?

Spadkobierca, który zbywa spadek, zobowiązany jest do tego, aby wydać nabywcy wszelkie posiadane przedmioty spadkowe, a także wszystko to, co wskutek zbycia, utraty lub uszkodzenia przedmiotów należących do spadku uzyskał w zamian tych przedmiotów albo jako naprawienie szkody.

Sens tej reguły wyraża się w tym, by nabyty spadek odpowiadał pod względem wartości spadkowi, który przypadł spadkobiercy. Jeżeli natomiast zbycie spadku miało charakter odpłatny (np. sprzedaż), na zbywcy ciąży względem nabywcy także obowiązek wyrównania ubytku wartości powstałego przez zużycie lub rozporządzenie nieodpłatne przedmiotami należącymi do spadku.
Prócz tych obowiązków, zbywcy przysługuję także pewne uprawnienia, w szczególności może żądać od nabywcy zwrotu nakładów i wydatków poczynionych na spadek (np. jeśli w skład spadku wchodzi samochód, który musi być przetrzymywany w garażu, spadkobierca może żądać zwrotu kosztów garażowania pojazdu).

Kto odpowiada za długi spadkowe?

Nabywca na skutek zawarcia i wykonania umowy wstępuje w ogół praw i obowiązków, które przypadły poprzednio spadkobiercy (zbywcy). W rezultacie nabywca, prócz tego, że nabywa określone prawa, wchodzące w skład spadku, ponosi również odpowiedzialność" za długi spadkowe. Odpowiedzialność ta co prawda ma charakter solidarny wespół ze spadkobiercą, ale nabywca odpowiada także za to, że wierzyciele nie będą żądali od zbywcy spełnienia świadczeń na zaspokojenie długów spadkowych.

Pamiętaj, że:

• Zbyć spadek można dopiero po jego przyjęciu,
• Przedmiotem zbycia jest spadek jako całość (czyli zbiór rzeczy i praw, tudzież ciążących na nich długach), a nie poszczególne przedmioty spadkowe.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1969 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1969 r., Nr 16, poz. 93 ze zmianami).

Zespół
e-prawnik.pl