Czyje są prawa autorskie do pracy naukowej; opinia prawna
Stan faktyczny
Czy publikowanie moich, tych samych wyników badań lub ich fragmentów w kilku artykułach ukazujących się w różnych czasopismach lub materiałach konferencyjnych jest plagiatem lub autoplagiatem? Nie łączy mnie żadna umowa z wydawnictwem, w którym publikowane były moje artykuły. Nie podpisywałem żadnej umowy, w której ujęte byłoby zastrzeżenie, że moje prace będą publikowane tylko w danym wydawnictwie, czy na danej konferencji. Uczelnia nie płaciła za wyniki opublikowane w artykułach lub na konferencjach.
Opinia prawna:
Niniejsza opinia została sporządzona na podstawie:
Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r.
W przedstawionym pytaniu należy rozróżnić dwie sytuacje. Pierwsze, gdy Pan (autor publikacji) zamierza publikować ten sam artykuł w kilku różnych pismach. Druga sytuacja, to taka, gdy osoba trzecia publikuje Pańskie artykuły. Ze sposobu sformułowania pytania można odnieść wrażenie, iż chodzi o sytuację pierwszą, gdy to Pan ma zamiar publikować takie same wyniki swoich badań w różnych artykułach lub materiałach konferencyjnych.
Do artykułów zawierających publikacje naukowe stosuje się przepisy Ustawy i prawie autorskim i prawach pokrewnych. (art. 1.1. oraz art. 1.2.1) ). O ile w/w ustawa nie stanowi inaczej, prawa autorskie (osobiste i majątkowe) przysługują twórcy. Natomiast zgodnie z art. 17 ustawy, o ile ustawa nie stanowi inaczej, „twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji, oraz do wynagrodzenia...". Zgodnie z w/w artykułami, o ile nie zachodzą szczególne okoliczności, twórca ma prawo do publikowania wyników swoich badań w kilku różnych artykułach, które ukazują się w różnych czasopismach.
Należy wziąć jednak pod uwagę, iż w praktyce wydawniczej każda publikacja wiąże się z udzieleniem prawa wydawcy takiego artykułu (książki, czasopisma, materiałów pokonferencyjnych).
W razie przeniesienia praw autorskich majątkowych do artykułu na wydawcę, bądź udzielenia licencji wyłącznej takiemu wydawcy, nie jest możliwe opublikowanie tego samego artykułu w różnych czasopismach. Jedynie w przypadku udzielenia wydawcy licencji niewyłącznej, będzie możliwe opublikowanie go również w innych czasopismach. Oczywiście uwagi powyższe dotyczą powtórnej (równoległej) publikacji tych samych artykułów. Inne opracowania dotyczące tego samego tematu (tych samych badań) mogą być bez przeszkód publikowane u innego wydawcy.
W tym konkretnym przypadku zakładamy, iż pomiędzy Panem a wydawcą wyników Pana badań nie istnieje żaden stosunek prawny. Publikacja tych wyników nastąpiła przez Uczelnię, dla której Pan pracuje.
Możliwe są zatem następujące przypadki.
Prawa autorskie pracownika
Po pierwsze, należy wyjść od normy, którą statuuje art. 12.1 ustawy. Zgodnie z tym artykułem, o ile ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, to pracodawca, którego pracownik stworzył w ramach wykonywania obowiązków wynikających ze stosunku pracy utwór, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Należy przy tym podkreślić, że w umowie o pracę powinno znaleźć się oznaczenia pól eksploatacji, do których będą przysługiwać pracodawcy autorskie prawa majątkowe. Jeśli w umowie nie ma takiego oznaczenia, określenie które pola eksploatacji przysługują pracodawcy będzie zależało od zakresu działania pracodawcy oraz od charakteru utworu.
W przypadku utworów - publikacji naukowych, które są objęte hipotezą art. 14 (a więc powstałe w ramach wykonywania obowiązków ze stosunku pracy w instytucji naukowej) norma wyrażona art. 12 ustawy jest wyłączona, gdyż art. 14 jest przepisem szczególnym, który wyłącza stosowanie art. 12. Dotyczyć to będzie m.in. prac doktorskich, habilitacyjnych.
Prawa autorskie instytucji naukowej
Wyrażona w art. 14 norma przyznaje instytucji naukowej (m.
in. uczelni), o ile w umowie o pracę nie postanowiono inaczej, pierwszeństwo opublikowania utworu naukowego pracownika, który stworzył ten utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Uprawnienie to zostało jednak obwarowane pewnymi ograniczeniami. Instytucja naukowa musi zawrzeć z pracownikiem twórcą umowę o publikację jego utworu w ciągu 6 miesięcy od jego dostarczenia tej instytucji, zaś sama publikacja musi nastąpić w okresie dwóch lat od przyjęcia utworu. Ponadto twórcy takiemu przysługuje prawo do wynagrodzenia.
Należy przy tym zaznaczyć, iż instytucja naukowa (uczelnia) może zgodnie z art. 14.2 bez odrębnego wynagrodzenia, korzystać z materiału naukowego zawartego w utworze o którym mowa w ust. 1, oraz udostępniać ten utwór osobom trzecim, jeżeli to wynika z uzgodnionego przeznaczenia utworu lub zostało postanowione w umowie. W przypadku udostępniania osobom trzecim, nie chodzi jednak o prawo do publikacji artykułów w czasopismach, a jedynie np. przekazanie osobie trzeciej ekspertyzy lub opinii. Musi to jednak wynikać z uzgodnionego przeznaczenia utworu, przy czym wymagana jest świadomość twórcy, iż taki utwór ma być przekazany osobie trzeciej.
Czasopisma naukowe
W przypadku czasopism naukowych, art. 11 ustawy, autorskie prawa majątkowe do utworu zbiorowego (czasopisma jako całości) przysługują producentowi lub wydawcy. Co do poszczególnych części, autorskie prawa majątkowe przysługują twórcy. Także w tym wypadku nie dochodzi do naruszenia praw majątkowych, gdy publikuje Pan „swoją część" czasopisma naukowego - artykuł Pańskiego autorstwa.
Przeniesienie praw autorskich
Zgodnie z art. 41.1.1) autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby (...) na podstawie umowy. W związku z tym, należy stwierdzić, iż autor publikacji może w drodze umowy przenieść prawa majątkowe (w tym prawo do rozpowszechniania utworu) na inną osobę, np. na wydawcę czasopisma. W takim wypadku, późniejsze publikowanie przez twórcę tych artykułów byłoby naruszeniem praw autorskich (majątkowych) przeniesionych na inną osobę.
W przedstawionej sytuacji można stwierdzić, iż żadna z powyższych okoliczności nie znajduje tutaj zastosowania - zatem publikowanie przez Pana artykułów, których jest Pan autorem nie stanowi naruszenia autorskich praw majątkowych, nie doszło bowiem do przeniesienia autorskich praw majątkowych ani w ramach umowy, ani na podstawie przepisów ustawy. Jest Pan w tym momencie dysponentem pełni tych praw, z zastrzeżeniem normy art. 14.2., w związku z art. 14.1.
Wracając do początkowego zastrzeżenia, należy w tym miejscu odpowiedzieć na pytanie, czy osoba trzecia publikująca Pańskie wyniki badań narusza Pańskie prawa autorskie. W zasadzie sytuacja sprowadza się do powtórzenia w/w zastrzeżeń. Zatem nie będziemy mieli do czynienia z naruszeniem, o ile prawo do takiej publikacji przysługuje osobie trzeciej na mocy umowy z Panem, bądź na mocy ustawy. Na mocy ustawy osobie trzeciej będzie przysługiwać wspomniane wyżej autorskie prawa majątkowe:
pracodawcy, o ile umowa o pracę nie stanowi inaczej;
instytucji naukowej - prawo do pierwszej publikacji.
Na mocy ustawy będzie też wolno osobie trzeciej przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość (inne artykuły) urywki Pańskich artykułów, w zakresie uzasadnionym wyjaśnieniami, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.
Michał Włodarczyk
Radca Prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?