Dla kogo zwolnienie od kosztów sądowych?
Prowadzenie postępowania sądowego wiąże się z kosztami dla strony postępowania, które mogą okazać się dość wysokie. Do kosztów sądowych zaliczamy opłaty i wydatki. Opłaty uiszcza się przy wniesieniu pisma podlegającego opłacie. Opłata może być stała, stosunkowa albo podstawowa. Wydatki obejmują m.in. zasądzone należności dla świadków, biegłych, tłumaczy. Przepisy prawa umożliwiają zwolnienie strony od kosztów sądowych w całości lub w części – w tym wypadku koszty te ponosi tymczasowo Skarb Państwa. Co zrobić i jakie warunki należy spełnić aby zostać zwolnionym od obowiązku uiszczania kosztów sądowych?
Zgodnie z ustawą o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 r. (t.j. Dz. U. 2014 poz. 1025), zwolnienia od kosztów sądowych może domagać się osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. W tym celu zatem, osoba ubiegająca się o zwolnienie od kosztów sądowych powinna wnieść do Sądu orzekającego wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych oraz dołączyć do niego oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru dostępnego np. w siedzibie sądów lub na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości. Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych można również wnieść ustnie do protokołu w Sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub się toczy. W przypadku gdy osoba składa wniosek ustnie do protokołu, oświadczenie o stanie majątkowym również można złożyć ustnie do protokołu. Brak dołączenia oświadczenia stanowi brak formalny wniosku, tak więc w przypadku jego niezałączenia Sąd wezwie do jego dostarczenia w określonym terminie.
W niektórych przypadkach, Sąd może od osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych odebrać przyrzeczenie o określonej w ustawie treści. W składanym oświadczeniu należy dokładnie oznaczyć swoją sytuację finansową z podaniem składników majątku. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 1957 r., sygn. akt III CZ 31/55 o zwolnieniu strony od kosztów sądowych decyduje w zasadzie tylko jej własny stan majątkowy, a nie stan majątkowy współmałżonka. Zgodnie z powołaną wyżej ustawą, jeżeli Sąd poweźmie wątpliwości co do istotnego stanu majątkowego osoby wnioskującej o zwolnienie od kosztów sądowych, może zarządzić stosowne dochodzenie w tym zakresie. W przypadku rozpatrywania wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych strony, która jeszcze nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać (np. dziecko), miarodajną dla Sądu jest sytuacja majątkowa osoby (osób) obowiązanych do jej utrzymania. Sąd Najwyższy w jednym w orzeczeń przyjął, że pełnoletnie dziecko, które nie posiada własnego majątku, nie pracuje i pozostaje na utrzymaniu rodziców nie spełnia przesłanek do zwolnienia od kosztów sądowych. Uwzględniając okoliczności konkretnej sprawy Sąd może dojść bowiem do przekonania, że działając w interesie dziecka, które nie posiada możliwości samodzielnego utrzymania rodzice powinni wyłożyć konieczne na ten cel środki, jeżeli mogą to uczynić bez uszczerbku dla utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 1989 r., sygn. akt II CZ 80/98).
W przypadku skierowania wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych razem z pismem, które podlega opłacie (np. pozwem), strona nie ma obowiązku uiszczania opłaty do czasu rozpoznania przez Sąd samego wniosku. Sąd rozstrzyga w przedmiocie zwolnienia od kosztów sądowych w formie postanowienia, które jest doręczane stronie ubiegającej się o zwolnienie. W przypadku odmowy zwolnienia bądź częściowego zwolnienia od kosztów sądowych, otrzymanie przez stronę takiego postanowienia jest zarazem wezwaniem do uiszczenia brakującej opłaty bądź jej części. Na odmowę zwolnienia od kosztów sądowych przez Sąd przysługuje zażalenie.
Należy pamiętać, że przyznane stronie zwolnienie od kosztów sądowych wygasa w danej sprawie wraz ze śmiercią tej osoby, tak więc osoby wstępujące w miejsce zmarłego do sprawy nie korzystają automatycznie z prawa zwolnienia od kosztów sądowych. Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych można wnieść na każdym etapie postępowania sądowego, lecz zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą, zwolnienie od kosztów sądowych nie ma mocy wstecznej, tj. osoba które je uzyskała po wniesieniu opłaty od pozwu nie posiada uprawnienia do zwrotu uiszczonej opłaty.
Zwolnienie od kosztów sądowych dotyczy co do zasady wszystkich instancji, co potwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z 26 lipca 2000 r. (I CZ 89/00, Legalis). Sąd stwierdził wówczas: „Zasadą jest, że – poza wyjątkami, które mogą wynikać z treści postanowienia o częściowym zwolnieniu od kosztów sądowych – przyznane przez sąd zwolnienie od kosztów odnosi się do całego postępowania w sprawie, a nie do poszczególnych instancji sądowych. Zwolnienie od kosztów sądowych bowiem ma charakter akcesoryjny w stosunku do sprawy, której dotyczy, nie zaś do określonych etapów postępowania”.
W razie oddalenia przez Sąd wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych strona nie może ponownie domagać się zwolnienia powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku. Taki ponowny wniosek oparty na tych samych okolicznościach podlega odrzuceniu, co na zażalenie nie przysługuje.
Należy jednak pamiętać, że zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi postępowania.
Marta Kulej
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?