Działalność nierejestrowa w praktyce

Działalność nierejestrowa to jedno z rozwiązań "Konstytucji Biznesu", które jest dedykowane osobom, prowadzącym dorywczo drobną działalność gospodarczą. Po 5 miesiącach od wejścia w życie tego rozwiązania widać, że cieszy się ono dużym zainteresowaniem. Dowiedz się, kto może prowadzić działalność nierejestrową, jakie obowiązki ma osoba prowadząca taką działalność, jak wystawiać rachunki i faktury, jak rozliczany jest podatek dochodowy, co z ZUS-em i VAT-em i jakie są uprawnienia konsumentów.

Działalność nierejestrowa wprowadzona przez „Konstytucję Biznesu”

Od 30 kwietnia br. obowiązuje „Konstytucja Biznesu” (tj. Prawo przedsiębiorców i inne ustawy objęte tym pakietem). Jej celem jest ukształtowanie otoczenia prawno-instytucjonalnego dla polskich przedsiębiorców w duchu wolności działalności gospodarczej. Najważniejsze rozwiązania wprowadzone przez „Konstytucję Biznesu” to: oparcie relacji między administracją i przedsiębiorcami na katalogu zasad gwarantujących poszanowanie praw i wolności przedsiębiorców, w tym zasady co nie jest prawem zakazane, jest dozwolone oraz zasad rozstrzygania wątpliwości na korzyść przedsiębiorcy, wprowadzenie klauzuli pewności prawa i objaśnień prawnych, których celem jest zwiększenie jednolitości w stosowaniu prawa, ograniczenie obciążeń dla początkujących przedsiębiorców, czyli pas startowy dla firm (tzw. ulga na start oraz działalność nierejestrowa), określenie przejrzystych zasad tworzenia prawa gospodarczego, powołanie instytucji Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców, stojącego na straży praw przedsiębiorców z sektora MŚP, możliwość udzielania prokury przez osoby fizyczne, nowe, elastyczne zasady zawieszania działalności gospodarczej w CEIDG, usprawnienie Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Jednym z najważniejszych celów „Konstytucji Biznesu” jest rozwój przedsiębiorczości, m.in. przez ułatwienie pierwszych kroków w biznesie oraz zmniejszenie obowiązków związanych z drobną działalnością. Służy temu działalność nierejestrowa, którą umożliwia Prawo przedsiębiorców. Działalność nierejestrowa cieszy się dużym zainteresowaniem. 

Działalność nierejestrowa to:

• sposób na to, aby postawić pierwsze kroki w biznesie, bez szeregu obowiązków administracyjnych i fiskalnych związanych z działalnością gospodarczą,
• możliwość prowadzenia bez wpisu do CEIDG działalności na niewielką skalę, dorywczej, np. udzielania korepetycji – bez ryzyka, że taka działalność zostanie uznana przez urzędy za działalność.

Kto może prowadzić działalność nierejestrową?

Działalność nierejestrowa to rozwiązanie dla osób, które:

• w ramach tej działalności w żadnym miesiącu nie osiągają kwoty przychodu należnego w wysokości przekraczającej 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę (obecnie w 2018 r. – 1.050 zł) 
  
  oraz
  
  
• w okresie ostatnich 60 miesięcy nie wykonywały działalności gospodarczej.

Działalność nierejestrową mogą wykonywać także osoby, które w okresie pomiędzy 30 kwietnia 2017 r. a 29 kwietnia 2018 r. nie były wpisane do CEIDG lub których wpis w CEIDG został wykreślony przed 30 kwietnia 2017 r., nawet jeżeli w okresie pomiędzy 30 kwietnia 2013 r. a 29 kwietnia 2018 r. wykonywały działalność gospodarczą. Jeżeli więc ktoś wykonywał działalność gospodarczą w okresie ostatnich 60 miesięcy, to nie może prowadzić działalności nierejestrowej. Wyjątkiem od tej zasady są osoby, które w okresie między 30 kwietnia 2017 r. a 29 kwietnia 2018 r. nie były wpisane do CEIDG lub których wpis w CEIDG został wykreślony przed 30 kwietnia 2017 r. – one także mogą wykonywać działalność nierejestrową.

Zawieszenie działalności gospodarczej uważane jest na gruncie tych przepisów za jej niewykonywanie.

Powyższy próg kwotowy (50% minimalnego wynagrodzenia) dotyczy przychodu należnego, a nie dochodu. Przychód należny są to kwoty należne danej osobie, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont.

Przykład:

Janusz Wiewiórka, prowadzący działalność nierejestrową, przekazał 20 grudnia 2018 r. Wojciechowi Dzięciołowi towar za kwotę 200 zł. Strony umówiły się, że płatność zostanie uregulowana dopiero 20 lutego 2019 r. Wspomniana kwota 200 zł będzie przychodem należnym przypadającym za grudzień 2018 r., a nie za luty 2019 r.

Samo przekroczenie przychodu należnego w wysokości połowy minimalnego wynagrodzenia nie powoduje, że dane zachowanie kwalifikowane jest automatycznie jako działalność gospodarcza. Żeby była za taką uznana, nadal muszą być spełnione przesłanki ustawowe (tzn. jest wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły oraz ma charakter zorganizowany). Wprowadzenie działalności nierejestrowej nie oznacza więc, że każdy, kto zarobi więcej niż wynosi połowa minimalnego wynagrodzenia, np. na podstawie jednorazowej umowy, staje się automatycznie przedsiębiorcą. Dla tej oceny istotne pozostają podstawowe cechy działalności gospodarczej – czyli wykonywanie działalności zarobkowej we własnym imieniu, w sposób zorganizowany i ciągły. Prawo przedsiębiorców wprowadza tylko zasadę, że do progu przychodu 1.050 zł nawet działalność spełniająca te cechy nie będzie automatycznie uznawana za działalność gospodarczą. Nie można jednak wnioskować w drugą stronę, tj., że każdy przychód powyżej połowy minimalnego wynagrodzenia czyni z osoby prowadzącej daną działalność przedsiębiorcę.

Przykład:

Marcin Zając pracuje na podstawie umowy o pracę. Jednocześnie podpisuje odrębną umowę na wykonanie pojedynczej usługi za sumę 1.400 zł (wcześniej nie podpisywał żadnych umów tego typu). Jego działalność w tym zakresie nadal nie spełnia jednak przesłanki zorganizowania oraz ciągłości. Tym samym nie musi on składać wniosku o wpis do CEIDG.

Działalności nierejestrowej nie można wykonywać w przypadku, gdy podjęcie danej działalności wymaga uzyskania koncesji, zezwolenia albo wpisu do rejestru działalności regulowanej na podstawie przepisów ustaw szczegółowych. Działalności nierejestrowej nie można więc wykonywać w obszarach objętych reglamentacją działalności gospodarczej. NIe można zatem mieć działalności nierejestrowej i uzyskać wpis w rejestrze działalności regulowanej (RDR), gdyż przedsiębiorca musi mieć być wpisany do CEIDG, aby uzyskać wpis do RDR.

Nie może być ona także prowadzona w ramach spółki cywilnej.

Jak rozpocząć prowadzenie działalności nierejestrowej?

Jak wspomniano, jeśli ktoś prowadzi drobną działalność (np. handlową) i nie osiąga z niej w żadnym miesiącu przychodu należnego wyższego niż połowa minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2018 r. jest to 1.050 zł), to może wykonywać ją bez wpisu do CEIDG, nawet jeśli jego działalność jest zorganizowana i ciągła (tj. ma cechy działalności gospodarczej).

Aby rozpocząć prowadzenie działalności nierejestrowej, wystarczy zacząć prowadzić uproszczoną ewidencję sprzedaży zawierającą sumaryczną kwotę uzyskanego przychodu należnego z danego dnia. W niektórych sytuacjach przepisy szczególne mogą przewidywać konieczność posługiwania się numerem NIP, o którego nadanie należy wtedy wystąpić za pomocą formularza NIP-7.

Działalność nierejestrowaną można prowadzić z przerwami (np. kilka miesięcy świadczenia usług i kilka miesięcy przestoju, o ile ani razu nie zostanie przekroczony próg miesięczny dotyczący przychodu należnego, co powoduje, że działalność przestaje być uznawana za działalność nierejestrową i staje się działalnością gospodarczą.

Osoba prowadząca działalność nierejestrową może legalnie reklamować i promować swoją działalność nierejestrową, w tym np. za pomocą stron internetowych.

Jakie są podstawowe obowiązki osoby prowadzącej działalność nierejestrową?

Prowadząc działalność nierejestrową, nie tylko nie trzeba uzyskiwać wpisu do CEIDG, ale jest się również zwolnionym z szeregu obowiązków administracyjnych, które łączą się z działalnością gospodarczą. Generalnie prowadzący działalność nierejestrową nie musi:

• składać wniosku o wpis do CEIDG, 
• uzyskiwać numeru NIP i REGON (zob. dalej), 
• płacić składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne ani składki zdrowotnej z tytułu działalności pozarolniczej (zob. dalej),  
• odprowadzać zaliczek na PIT ani rozliczać go miesięcznie albo kwartalnie,
• płacić VAT – obejmuje go zwolnienie podmiotowe (zob. dalej), 
• prowadzić skomplikowanej rachunkowości.

Generalnie prowadzący działalność nierejestrową musi (zob. dalej): 

• prowadzić uproszczoną ewidencję sprzedaży, czyli spisywać kwoty przychodu uzyskanego w danym dniu,
• rozliczać przychody z działalności nierejestrowej (po odliczeniu kosztów) w zeznaniu rocznym PIT-36, według skali podatkowej, 
• wystawiać na żądanie drugiej strony rachunek albo fakturę, ewentualnie fakturę uproszczoną,
• respektować uprawnienia konsumenckie w relacjach ze swoimi klientami.

Osoba prowadząca działalność nierejestrową ma zaś przede wszystkim obowiązek prowadzenia uproszczonej ewidencji sprzedaży, zawierającej sumaryczną kwotę uzyskanego przychodu należnego z danego dnia. Ewidencja taka może być prowadzona nawet w zwykłym zeszycie. Dzięki temu można łatwo sprawdzić, czy przekroczony został próg 50% wysokości minimalnego wynagrodzenia.

Osoba prowadząca działalność nierejestrową nie otrzymuje numeru REGON.

Co do zasady nie ma ona również obowiązku uzyskania numeru NIP. Może jednak (dobrowolnie) wystąpić o nadanie NIP przy pomocy formularza NIP-7. W niektórych przypadkach (np. w stosunku do osób będących płatnikami podatku od towarów i usług - VAT - albo korzystających z kasy fiskalnej) szczególne przepisy mogą przewidywać konieczność uzyskania numeru NIP.

Przepisy mogą nakładać dodatkowe obowiązki, niezależne od wysokości przychodu, które należy wykonywać w pewnych branżach, nawet w przypadku prowadzenia działalności nierejestrowej.

Osób prowadzących działalność nierejestrową dotyczy np.:

• obowiązek posiadania kasy fiskalnej w przypadku wykonywania działalności, które ze względu na przedmiot nie korzystają ze zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji, 
• obowiązek spełniania odpowiednich wymogów sanitarnych w przypadku sprzedaży produktów spożywczych. 

Obowiązek rejestrowania transakcji przy użyciu kasy, niezależnie od wysokości uzyskiwanego przychodu, dotyczy np.: usług fryzjerskich, kosmetycznych i kosmetologicznych, przewozowych, związanych z mechaniką samochodową, związanych z wyżywieniem (np. catering), kulturalnych i rozrywkowych, wskazanych obecnie szczegółowo w § 4 rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów w sprawie zwolnień z obowiązku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestrujących.

Obowiązek rejestrowania transakcji przy pomocy kasy fiskalnej, podobnie jak prowadzenie działalności, która nie korzysta ze zwolnienia z VAT z uwagi na wartość sprzedaży, powodują konieczność uzyskania numeru NIP także w przypadku działalności nierejestrowej.

Generalnie zatem działalność nierejestrowa nie zwalnia z tych obowiązków, które dotyczą wszystkich podmiotów działających w określonych branżach i które nie są związane z wysokością przychodów. Dotyczy to m.in. konieczności przestrzegania wymogów sanitarnych czy obowiązku rejestrowania transakcji za pomocą kasy fiskalnej.

Faktury i rachunki a działalność nierejestrowa

Osoba prowadząca działalność nierejestrową jest co do zasady zwolniona z obowiązku wystawiania faktury. Musi to uczynić jedynie w przypadku, gdy żądanie jej wystawienia zostało zgłoszone w terminie 3 miesięcy od końca miesiąca, w którym dostarczono towar lub wykonano usługę, otrzymano całość lub część zapłaty. Jednak nawet w tym przypadku będzie mogła to być faktura uproszczona, która zawiera tylko: datę wystawienia, numer kolejny, imiona i nazwiska lub nazwy podatnika i nabywcy towarów lub usług oraz ich adresy, nazwę (rodzaj) towaru lub usługi, miarę i ilość (liczbę) dostarczonych towarów lub zakres wykonanych usług, cenę jednostkową towaru lub usługi, kwotę należności ogółem.

Na żądanie drugiej strony transakcji, osoba prowadząca działalność nierejestrową wystawia rachunek, o ile żądanie takie zostanie zgłoszone przed upływem 3 miesięcy od dnia wydania towaru lub wykonania usługi.

Przykład:

1 grudnia 2018 r. Jan Karolak, prowadzący działalność nierejestrową, sprzedał Wandzie Kowal sprzęt kuchenny za sumę 150 zł. 15 grudnia 2018 r. jego kontrahentka poprosiła go o wystawienie faktury. Pan Tomasz powinien spełnić to żądanie, ale wystarczy, że wystawi fakturę uproszczoną.

Osoba prowadząca działalność nierejestrową może zatem wystawić rachunek bądź fakturę, jeżeli będzie chciała tego druga strona transakcji.

Jak rozliczany jest podatek dochodowy w przypadku działalności nierejestrowej?

Dochody z działalności nierejestrowej są opodatkowane na zasadach ogólnych według skali podatkowej i rozliczane w rocznym zeznaniu PIT-36.

To rodzaj przychodów z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Podatnik rozlicza te przychody w zeznaniu rocznym PIT-36. Nie trzeba jednak w ciągu roku odprowadzać zaliczek na podatek dochodowy, a koszty działalności nierejestrowej mogą zostać odliczone od pochodzących z niej przychodów.

Osoba prowadząca działalność nierejestrową musi zatem płacić podatek dochodowy z tytułu działalności nierejestrowej, dochody z działalności nierejestrowej są opodatkowane na zasadach ogólnych i należy je rozliczyć w PIT-36.

Działalność nierejestrowa a składki ZUS

Osoba prowadząca działalność nierejestrową nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej, tj. konieczności odprowadzania zryczałtowanych składek na ZUS. „Konstytucja Biznesu” nie wprowadziła jednak zmian w przepisach ubezpieczeniowych co do osób, które nie wykonują działalności gospodarczej (działalność nierejestrowa nie jest za taką uznawana). Przepisy o działalności nierejestrowej nie zmieniły więc ogólnych zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym przez osoby nieprowadzące działalności gospodarczej - nie zmieniły ogólnych zasad podlegania ubezpieczeniom w związku z umową o pracę czy z umowami cywilnoprawnymi. Zgodnie z zasadami ogólnymi, wykonywanie pracy na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, może zaś stanowić samoistny i odrębny tytuł do ubezpieczeń.

Przykład:

Judyta Kowalska, prowadząc działalność nierejestrową, sprzedaje wykonywane własnoręcznie figurki i ozdoby. Ponieważ Pani Judyta nie świadczy pracy i nie podlega ubezpieczeniom z tytułu działalności pozarolniczej – nie ma obowiązku opłacania składek społecznych ani zdrowotnych w związku ze swoją działalnością.

Przykład:

Piotr Kwiatkowski w ramach działalności nierejestrowej dorywczo sprząta pomieszczenia magazynowe firmy ABC sp. z o.o. Ponieważ jego działalność polega na świadczeniu usług, jest oskładkowana według zasad ogólnych, czyli tak jak w przypadku innych osób nieprowadzących działalności gospodarczej, a świadczących pracę w rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Osoba prowadząca działalność nierejestrową nie jest więc uznawana za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność i nie musi ponosić „ryczałtowych” składek na ubezpieczenia, które wiązałyby się faktem bycia przedsiębiorcą. Zawierane przez nią umowy cywilnoprawne mogą być jednak oskładkowane, według ogólnych norm prawa ubezpieczeniowego.

Jeśli więc ktoś prowadzi działalność nierejestrową i świadczy usługi (wykonuje umowę o świadczenie usług albo umowę zlecenie), to podlega ubezpieczeniom jako zleceniobiorca. Podmiot zawierający z nim umowę (zleceniodawca) pełni wówczas obowiązki płatnika składek - ma zatem obowiązek w ciągu 7 dni dokonać zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych czy ubezpieczenia zdrowotnego i opłacać składki ZUS. Od tej zasady istenieją wyjątki, jeżeli np. świadczący usługi jest studentem, który nie ukończył 26 lat i wykonuje zlecenie, to nie podlega on obowiązkowym ubezpieczeniom i zleceniodawca nie musi odprowadzać składek ZUS.

Jeśli zaś dana osoba nie świadczy usług, a np. sprzedaje wykonywane własnoręcznie figurki oraz ozdoby, to nie ma obowiązku opłacania składek społecznych ani zdrowotnych w związku ze swoją działalnością (nie świadczy bowiem pracy i nie podlega ubezpieczeniom z tytułu działalności pozarolniczej).

Szczegółowych informacji w zakresie podlegania pod ubezpieczenia z tytułu posiadania statusu zleceniobiorcy udziela Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Działalność nierejestrowa a VAT

Osoba prowadząca działalność nierejestrową co do zasady jest zwolniona od podatku od towarów i usług (VAT) na podstawie art. 113 ust. 1 lub 9 ustawy o podatku od towarów i usług.

Nie dotyczy to niektórych rodzajów działalności – w przypadku których status podatnika VAT nie zależy od wartości sprzedaży. Osoby prowadzące taką działalność pozostają płatnikami tego podatku, z wszelkimi wynikającymi z tego konsekwencjami (np. obowiązek uzyskania numeru NIP oraz prowadzenia rejestru sprzedaży i zakupów).

Zgodnie z art. 113 ust. 13 ustawy o podatku od towarów i usług, opodatkowane VAT – niezależnie od wartości sprzedaży – są m.in. usługi prawnicze oraz usługi doradztwa, a także dostawa wyrobów z metali sztachetnych, towarów opodatkowanych akcyzą, środków transportu lub budynków.

Działalność nierejestrowa a prawa konsumentów

Prawo prywatne i prawo publiczne w różny sposób definiują pojęcia działalności gospodarczej. Istotą wprowadzenia konstrukcji działalności nierejestrowej było natomiast jak największe odciążenie osób zajmujących się drobną działalnością od obowiązków publicznoprawnych. Tym samym osoba prowadząca działalność nierejestrową może zostać uznana za przedsiębiorcę na gruncie Kodeksu cywilnego, co powoduje, że w relacjach z konsumentami spoczywają na niej związane z tym faktem wymogi i obowiązki.

Działalność nierejestrowa umożliwia postawienie pierwszych kroków w biznesie bądź dorywczą aktywność w ramach drobnej działalności, nieobciążonej nadmiernymi formalnościami, kosztami i obowiązkami administracyjnymi, tzn. w stosunku do urzędów i organów państwowych.

Wprowadzenie ułatwień o charakterze administracyjnym oraz fiskalnym jednakże nie wiąże się z pogorszeniem sytuacji konsumentów, zwłaszcza że większość przepisów z zakresu ochrony konsumenckiej stanowi wdrożenie do polskiego systemu prawnego przepisów unijnych dyrektyw.

Działalność nierejestrowa jest, co do zasady, działalnością gospodarczą na gruncie prawa cywilnego, a osoby, które prowadzą taką działalność, mają obowiązek respektować prawa konsumentów, w tym wykonywać obowiązki informacyjne, np. w zakresie udzielania informacji o prawie odstąpienia od umowy zawieranej na odległość. W przypadku zatem prowadzenia działalności nierejestrowej trzeba pamiętać, że klienci są traktowani jako konsumenci.

Przykład:

13 listopada 2018 r. Janina Nowakowska, prowadząca działalność nierejestrową, sprzedała przez Internet konsumentce – Marii Białek włąsnoręcznie wykonaną rzeźbę. Pani Janina ma obowiązek poinformować o możliwości odstąpienia przez kupującą od umowy w terminie 14 dni. Pani Maria może w tym terminie odstąpić od zawartej umowy bez podawania przyczyny.

Zakończenie działalności nierejestrowej

Osoba prowadząca działalność nierejestrową może w każdej chwili złożyć wniosek o wpis do CEIDG. Działalność nierejestrowa staje się działalnością gospodarczą z dniem określonym w tym wniosku.

Jeśli przychód należny z działalności nierejestrowej przekroczy ww. miesięczny próg przychodów, to działalność ta staje się działalnością gospodarczą od dnia, w którym nastąpiło przekroczenie. W tym przypadku należy złożyć wniosek o wpis do CEIDG w terminie 7 dni od dnia, w którym nastąpiło przekroczenie progu. Przekroczenie miesięcznego progu przychodu powoduje zatem, że działalność nierejestrowa staje się działalnością gospodarczą. Od tego czasu przedsiębiorca ma 7 dni na złożenie wniosku o wpis do CEIDG.

Przychody z działalności nierejestrowej uzyskane w okresie od dnia, w którym przekroczono limit przychodu należnego, do dnia poprzedzającego dzień złożenia wniosku o wpis do CEIDG (a jeżeli wniosek nie został złożony w terminie 7 dni – do dnia, w którym nastąpił bezskuteczny upływ tego terminu), są nadal rozliczane jak przychody z działalności nierejestrowej. Dopiero po tym okresie będą one opodatkowane PIT jak przychody z działalności gospodarczej.

Przykład:

Józef Mastalski, prowadzący działalność nierejestrową, uzyskał z tego tytułu do 10 grudnia 2018 r. przychód należny w wysokości 1.000 zł. 11 grudnia sprzedał on w ramach swojej działalności towar za sumę 200 zł. W związku z tym przekroczył próg połowy minimalnego wynagrodzenia i powinien złożyć wniosek o wpis do CEIDG. Od 11 grudnia jego działalność jest uznawana za działalność gospodarczą. Wniosek o wpis do ewidencji powinien on złożyć do 18 grudnia. Jednak przychody osiągane przez pana Józefa do dnia poprzedzającego złożenie wniosku (nie później jednak niż do 18 grudnia) są na potrzeby rozliczeń PIT nadal uznawane za przychody z działalności nierejestrowej.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2018 r., poz. 646, ze zm.);
• ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 2032, z późn. zm.).

Na podst. www.mpit.gov.pl

A.J.
Zespół e-prawnik.pl