Dziedziczenie, czy pierwszeństwo w nabyciu? - opinia prawna

Opinia prawna

Z analizy przedstawionego przez Pana stanu faktycznego wynika, że Pański ojciec stracił majątek rolny na mocy dekretu z 1944 r. Obecnie zamierza Pan z bratem odzyskać część tego majątku. A zatem Pański ojciec w chwili śmierci nie był właścicielem tego majątku, a miał co najwyżej pierwszeństwo w jego nabyciu na podstawie art. 34 ust. 1 pkt 2 ustawy o gospodarce nieruchomościami (UGN). Prowadzi to do wniosku, że wskazany majątek nie wchodzi w skład spadku, a co za tym idzie nie podlega dziedziczeniu. Zgodnie bowiem z art. 922 Kodeksu Cywilnego (KC) tylko prawa i obowiązki majątkowe zmarłego wchodzą do spadku.
Prawo pierwszeństwa nabycia nieruchomości z art. 34 ust. 1 pkt 2 UGN przysługuje jednak nie tylko osobie, która „jest poprzednim właścicielem zbywanej nieruchomości pozbawionym prawa własności tej nieruchomości przed dniem 5 grudnia 1990 r.”, ale także „jego spadkobiercy, jeżeli złoży wniosek o nabycie przed upływem terminu określonego w wykazie, o którym mowa w art. 35 ust. 1 (UGN).”

Z mocy ustawy zatem przyznano prawo pierwszeństwa osobom, które są spadkobiercami zmarłego. Z przedstawionego przez Pana stanu faktycznego wynika, że spadkobiercą jest Pan, Pański brat i wdowa po zmarłym. Oznacza to, że każda z tych osób może skorzystać z prawa pierwszeństwa nabycia takiej nieruchomości, także wdowa po zmarłym mimo, że wcześniej nie przysługiwało jej żadne prawo do tego majątku. W sytuacji zaś, gdy z prawa pierwszeństwa skorzysta kilka osób (np. Pan i wdowa po zmarłym), to w wyniku nabycia powyższej nieruchomości stanie się ona przedmiotem współwłasności tych osób (tak też Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu do uchwały z dnia 18 czerwca 1996r.

Możliwe są zatem następujące sytuacje:
a) nieruchomość nabędzie tylko wdowa po zmarłym,
b) nieruchomość nabędzie tylko Pan (lub Pan z bratem bądź Pan z bratem i innym spadkobiercą, jeśli taki istnieje - oprócz oczywiście wdowy po zmarłym),
c) nieruchomość nabędzie Pan (z bratem bądź z bratem i innym spadkobiercą) i wdowa po zmarłym.

W pierwszym przypadku (a), gdy tylko wdowa po zmarłym skorzystała z prawa pierwszeństwa, traci Pan prawo do nabytej przez nią nieruchomości. W razie jej śmierci spadek po niej dziedziczą jej krewni (zakładamy, że wdowa nie była z Panem spokrewniona, a istniał jedynie stosunek powinowactwa wynikający z faktu zawarcia małżeństwa z Pańskim ojcem). Nie ma też zatem mowy o wydziedziczeniu, skoro nie należy Pan do kręgu osób, które można wydziedziczyć (art. 1008 KC). Jedyną możliwością odziedziczenia przez Pana tej części spadku po wdowie zmarłego ojca, byłoby powołanie Pana do dziedziczenia w sporządzonym przez wdowę testamencie.

W drugim przypadku (b), gdy z prawa pierwszeństwa skorzystała inna osoba niż wdowa po zmarłym (np. Pan), wdowa traci prawo do nabytej przez inną osobę nieruchomości. Miała bowiem możliwość wykorzystania przysługującego jej prawa pierwszeństwa, lecz tego nie uczyniła.

W trzecim przypadku (c), gdy nieruchomość nabędzie zarówno wdowa po zmarłym jak i inna osoba (np. Pan) dojdzie do powstania współwłasności w częściach ułamkowych. Wówczas wielkość udziału poszczególnych osób w takiej współwłasności uzależniona będzie od wielkości jej udziału w spadku oraz od tego, ile osób skorzysta z prawa pierwszeństwa. W razie śmierci wdowy po zmarłym ojcu, wystąpią takie same skutki prawne, jak te wskazane w pierwszym przypadku (a), z tą tylko zmianą, że dziedziczony będzie przypadający na nią udział w nieruchomości.