Dziedziczenie po osobach zamieszkujących za granicą

Właściwość sądów polskich

Śmierć obywatela polskiego, mającego miejsce zamieszkania za granicą, może nastąpić w Polsce albo za granicą. W takim przypadku należy rozważyć, czy w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku istnieje tzw. jurysdykcja krajowa. Pojęcie to oznacza właściwość polskich sądów do rozpoznania sprawy. Konsekwencją posiadania jurysdykcji krajowej jest stosowanie przez polskie sądy polskiego prawa procesowego.

Normy jurysdykcyjne zawarte są w części III Kodeksu postępowania cywilnego (art. 1096-1153 K.p.c. Nie stosuje się ich jedynie wówczas, jeżeli umowa międzynarodowa, w której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej (art. 1096 K.p.c.).      

W sprawach o stwierdzenie nabycia spadku należy na wstępie wyjaśnić, czy istnieje jurysdykcja krajowa. W tym celu ustalamy, czy istnieją między Polską a krajem, w którym zmarł spadkodawca umowy regulujące kwestię jurysdykcji w tego rodzaju sprawach.

Do jurysdykcji krajowej należą sprawy spadkowe, jeżeli spadkodawca w chwili śmierci:

• miał obywatelstwo polskie lub

• nie posiadając żadnego obywatelstwa zamieszkiwał w Polsce (art. 1108 § 1 K.p.c.).

Ta jurysdykcja krajowa należy do przemiennej (fakultatywnej), co oznacza, że wniosek o stwierdzenie nabycia spadku może rozpoznać albo sąd polski, albo sąd państwa obcego.

Przykład:

• Spadkodawca, będący obywatelem polskim, zamieszkały ostatnio w Kolonii, tam też zmarł. Pozostawił jako spadkobierców ustawowych: syna zamieszkałego w Berlinie i córkę zamieszkałą w Krakowie. Córka chce złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. W tym przypadku można złożyć wnioski o stwierdzenie nabycia spadku w Polsce lub w Niemczech. Wybór należy do wnioskodawcy, więc do składającego wniosek o stwierdzenie nabycia spadku.    

W przypadku realizacji praw spadkowych na terenie Polski w oparciu o postanowienia państw obcych, muszą one być uznane K.p.c.). W razie realizacji prawomocnych polskich postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku na obszarze państw obcych, muszą one być uznane za skuteczne na ich obszarze przez sądy tych państw.

W praktyce zdarzają się sytuacje, w których obywatele polscy składają wnioski o stwierdzenie nabycia spadku po cudzoziemcach. Jednakże zgodnie z art. 1108 § 1  K.p.c., sprawy spadkowe po obywatelach państw obcych nie należą do jurysdykcji krajowej.
Zatem spadkobiercy muszą wnieść wniosek o stwierdzenie nabycia spadku do sądów państw obcych. 

Uprawnienia placówek dyplomatycznych i urzędów konsularnych

Na terenie niemal każdego obcego państwa umieszczone są placówki dyplomatyczne i urzędy konsularne. Urzędnicy konsularni są uprawnieni do udzielania pomocy obywatelom polskim w załatwianiu między innymi spraw spadkowych przed organami państwa obcego. Obowiązani są oni przy tym, z zastrzeżeniem przestrzegania praktyki i przepisów postępowania obowiązujących w państwie obcym, do podejmowania czynności w celu zapewnienia odpowiedniego zastępstwa obywateli polskich przed sądami państwa obcego oraz środków tymczasowych, zmierzających do ochrony praw i interesów tych obywateli, gdy osoby te z powodu nieobecności lub z jakiejkolwiek innej przyczyny nie są w stanie podjąć w odpowiednim czasie ochrony swych praw i interesów.

W związku z tym każdy obywatel polski może zwrócić się do właściwej polskiej placówki dyplomatycznej lub urzędu konsularnego z prośbą o udzielenie pomocy w załatwieniu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku z jednoczesnym przyjęciem pełnomocnictwa do działania w jego imieniu.

Uznawanie orzeczeń sądów zagranicznych w Polsce

Skuteczność na obszarze Polski orzeczeń sądów zagranicznych stwierdzających nabycie spadku zależy od uznania ich przez sąd polski. Wniosek o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego należy złożyć w sądzie okręgowym, który byłby miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy lub w którego okręgu znajduje się miejscowo właściwy sąd rejonowy, a w braku tej podstawy – sąd właściwy dla miasta st.

Warszawy (art. 1148 § 1  K.p.c.). 

Z wnioskiem o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego może wystąpić każdy, kto ma w tym interes prawny (art. 1147 § 1  K.p.c.). Legitymowaną jest zatem osoba, która powołuje się na skutki zagranicznego orzeczenia. Niewątpliwie legitymowanie do wystąpienia z takim wnioskiem – bez wykazywania interesu prawnego – są uczestnicy postępowania spadkowego, w czasie którego wydano orzeczenie zagraniczne. Zawsze muszą oni być uczestnikami postępowania, niezależnie, czy zamieszkują w Polsce, czy też za granicą. Wniosek powinien wymieniać imię i nazwisko wnioskodawcy, jego adres zamieszkania, imiona i nazwiska uczestników postępowania oraz ich adresy zamieszkania, oznaczenie sądu, do którego jest skierowane, oznaczenie rodzaju pisma, dokładne określenie żądania i przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, podpis wnioskodawcy lub jego pełnomocnika (art. 13 § 2, art. 126 § 1 i art. 187 § 1  K.p.c.). Do wniosku należy dołączyć:

• urzędowy odpis wyroku,

• uwierzytelniony przekład tegoż wyroku na język polski,

• stwierdzenie, że orzeczenie jest prawomocne (art. 1147 § 2 K.p.c.),

• odpisy wniosku w takiej ilości, ilu jest uczestników postępowania oraz jeden dodatkowy dla prokuratora.

O uznaniu orzeka sąd okręgowy w składzie trzech sędziów zawodowych po przeprowadzeniu rozprawy z udziałem prokuratora (art. 1148 K.p.c.). Orzeczenie podlega uznaniu pod warunkiem wzajemności w przypadku zaistnienia przesłanek z art.1146 K.p.c., a więc jeżeli:

1. orzeczenie jest prawomocne w państwie, w którym zostało wydane,

2. sprawa nie należy, według polskiego prawa lub umowy międzynarodowej do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich lub sądów państwa trzeciego,

3. strona nie była pozbawiona możności obrony, a w razie nie posiadania zdolności procesowej - należytego przedstawicielstwa,

4. sprawa nie została już prawomocnie osądzona przed sądem polskim albo nie wszczęto jej przed sądem polskim powołanym do jej rozstrzygnięcia, zanim orzeczenie sądu zagranicznego stało się prawomocne,

5. orzeczenie nie jest sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej,

6. przy wydaniu orzeczenia w sprawie, w której należało zastosować prawo polskie, prawo to zostało zastosowane, chyba że zastosowane w sprawie obce prawo nie różni się w sposób istotny od prawa polskiego. 

Uznawanie orzeczeń sądów polskich za granicą

W przypadku realizacji praw spadkowych za granicą w oparciu o prawomocne polskie postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, musi ono być uznane przez sąd państwa obcego za skuteczne na jego obszarze. Przesłanki uznania są wymienione w umowach międzynarodowych o obrocie prawnym.

Do wniosku należy zazwyczaj dołączyć identyczne dokumenty jak w postępowaniu cywilnym przy uznaniu wyroku sądu zagranicznego, za wyjątkiem odpisu wniosku przeznaczonego u nas dla prokuratora. Wnioski te można składać za pośrednictwem placówek dyplomatycznych i urzędów konsularnych.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 r., Nr 16, poz. 93, ze zmianami);
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296, ze zmianami)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl