Europejskie poświadczenie spadkowe

Unijne rozporządzenie i polskie przepisy wprowadziły 17 sierpnia 2015 roku nowy dokument ułatwiający wykazywanie praw do spadku w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej w postaci tzw. europejskiego poświadczenia spadkowego.

Europejskie poświadczenie spadkowe - czyli co?

Wydawane w jednolitej co do zasady procedurze i według identycznego wzoru we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej, w których będzie obowiązywać rozporządzenie, ułatwia zainteresowanym wykazywanie praw do spadku w innych państwach członkowskich. Dla swej skuteczności poza granicami państwa, w którym zostanie wydane, nie wymaga  bowiem uznania lub stwierdzenia wykonalności.

Nowe regulacje powinny ułatwić obywatelom UE, w tym obywatelom Polski, załatwianie transgranicznych spraw spadkowych.

Unijne rozporządzenie

16 sierpnia 2012 r. weszło w życie rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego. 

Rozporządzenie jest stosowane w sprawach dziedziczenia po osobach zmarłych w dniu lub po dniu 17 sierpnia 2015 roku i jest realizowane bezpośrednio we wszystkich krajach UE. 

ZASADA OGÓLNA - WŁASCIWOŚĆ PRAWA [principe de l’unité de la loi applicable à la succession] 

Podstawową zmianę wprowadzoną przez rozporządzenie stanowi zasada ogólna, wedle której, jeżeli przepisy rozporządzenia nie stanowią inaczej, prawem właściwym dla ogółu spraw dotyczących spadku jest prawo państwa, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci. Jeśli zatem zmarły we Francji obywatel Polski nie pozostawił testamentu określającego inaczej to do rozstrzygania spraw związanych z dziedziczeniem mają zastosowanie francuskie przepisy prawa np. krąg spadkobierców, kolejność dziedziczenia, podatki. 

Rozporządzenie przyjmuje prawo miejsca zwykłego pobytu w chwili śmierci - a nie prawo państwa obywatelstwa - za właściwe, ponieważ pokrywa się ono z centrum interesów zmarłego i często z miejscem, w którym położona jest większość jego majątku. Rozporządzenie spadkowe przewiduje klauzulę tzw. ściślejszego związku, wedle której, gdy wyjątkowo, ze wszystkich okoliczności sprawy jasno wynika, że w chwili śmierci zmarły był w sposób oczywisty bliżej związany z państwem innym niż państwo stałego pobytu z chwili śmierci, prawem właściwym dla dziedziczenia jest prawo tego innego państwa (art. 21 ust. 2).W wyjątkowych sytuacjach, np. gdy zmarły przeniósł się do państwa zwykłego pobytu krótko przed śmiercią, a wszystkie okoliczności sprawy wskazują, że był on w sposób oczywisty bliżej związany z innym państwem, można uznać, iż prawem właściwym nie jest prawo państwa zwykłego pobytu zmarłego, lecz prawo państwa, z którym zmarły był w oczywisty sposób bliżej związany. 

WYBÓR PRAWODAWSTWA PRZEZ SPADKODAWCĘ [possibilité de choisir par testament la loi applicable à la succession] 

Każdy przyszły spadkodawca może dokonać wyboru prawa państwa, którego obywatelstwo posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci, jako prawa, któremu podlega ogół spraw dotyczących spadku (art. 22). Co więcej, każdy, kto posiada więcej niż jedno obywatelstwo, może wybrać prawo każdego państwa, którego obywatelstwo posiada w chwili dokonywania wyboru lub w chwili śmierci. Wybór prawa musi być dokonany w sposób wyraźny w oświadczeniu w formie rozrządzenia na wypadek śmierci (testamentu) lub musi wynikać z postanowień takiego rozrządzenia. Ważność materialna aktu, którym dokonano wyboru prawa, podlega wybranemu prawu. Każda zmiana lub odwołanie wyboru prawa musi spełniać wymogi co do formy przewidziane dla zmiany lub odwołania rozrządzenia na wypadek śmierci (testamentu) w danym kraju. 

EUROPEJSKIE POŚWIADCZENIE SPADKOWE [certificat successoral européen] 

Ostatecznie Unia Europejska w rozdziale VI rozporządzenia unormowała (w sposób niezupełny) instytucję tzw. europejskiego poświadczenia spadkowego, która będzie funkcjonowała w obrocie prawnym obok stwierdzenia nabycia spadku dokonywanego przez sąd oraz poświadczenia dziedziczenia przez notariusza. Poświadczenie jest aktem, który będzie potwierdzał prawa do spadku lub prawa do poszczególnych przedmiotów spadkowych, jakie przysługują spadkobiercom, zapisobiorcom, wykonawcom testamentów lub zarządcom spadku (art. 63 ust. 1 i 2 rozporządzenia). 

W myśl art. 69 ust. 1 rozporządzenia poświadczenie to ma wywoływać jednolite skutki prawne we wszystkich państwach członkowskich bez potrzeby przeprowadzania jakiegokolwiek szczególnego postępowania. W rozporządzeniu pozostawiono państwom członkowskim swobodę w określaniu organów, które uzyskają kompetencję do wydawania europejskich poświadczeń spadkowych, przewidując, że oprócz sądów mogą nimi być także inne organy, które na mocy prawa krajowego są właściwe do rozpoznawania spraw spadkowych np. we Francji notariusze. Przepisy wyłączają możliwość dokonywania czynności dotyczących europejskich poświadczeń spadkowych przez konsulów. 

 W związku z ustanowieniem europejskiego poświadczenia spadkowego powstała także konieczność wprowadzenia do prawa krajowego przepisów regulujących organizację i przebieg postępowań dotyczących tego poświadczenia.

Europejskie poświadczenia spadkowe w polskich przepisach ustawy - Prawo o notariacie 

W zakresie nieuregulowanym w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.Urz. UE L 201 z 27.07.2012, str. 107, z późn. zm.) do czynności dotyczących europejskiego poświadczenia spadkowego stosuje się odpowiednio przepisy o sporządzaniu aktu poświadczenia dziedziczenia, chyba że przepisy niniejszego rozdziału stanowią inaczej.

Przy czynnościach dotyczących europejskiego poświadczenia spadkowego stosuje się odpowiednio przepisy art. 670, art. 672-674 i art. 676 Kodeksu postępowania cywilnego.

Notariusz stwierdza w protokole wydanie, sprostowanie, zmianę lub uchylenie europejskiego poświadczenia spadkowego albo zawieszenie jego skutków, jak również odmowę dokonania tych czynności. 

W razie stwierdzenia, że istnieje określona w ww. unijnym rozporządzeniu, podstawa do zmiany lub uchylenia europejskiego poświadczenia spadkowego, notariusz może je zmienić lub uchylić także z urzędu.

Notariusz z urzędu doręcza wypis protokołu obejmującego sprostowanie, zmianę lub uchylenie europejskiego poświadczenia spadkowego albo zawieszenie jego skutków, jak również odmowę dokonania tych czynności, wraz z pouczeniem o przysługującym środku odwoławczym. Wypis protokołu obejmującego te czynności notariusz z urzędu doręcza także wszystkim osobom, którym wydano poświadczone odpisy europejskiego poświadczenia spadkowego.

Na czynności notariusza w przedmiocie wydania, sprostowania, zmiany lub uchylenia albo zawieszenia skutków europejskiego poświadczenia spadkowego przysługuje zażalenie. 

Na postanowienie sądu drugiej instancji wydane w wyniku rozpoznania zażalenia skarga kasacyjna nie przysługuje.

W postępowaniach dotyczących europejskiego poświadczenia spadkowego skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie przysługuje.

Notariusz niezwłocznie po sporządzeniu europejskiego poświadczenia spadkowego dokonuje jego wpisu do Rejestru Spadkowego przez wprowadzenie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego danych wynikających z tego poświadczenia. Notariusz opatruje wpis kwalifikowanym podpisem elektronicznym.

Z chwilą dokonania wpisu w Rejestrze Spadkowym notariusz otrzymuje za pośrednictwem systemu teleinformatycznego zawiadomienie o zarejestrowaniu oraz możliwości uzyskania potwierdzenia zarejestrowania europejskiego poświadczenia spadkowego ze wskazaniem numeru wpisu. W taki sam sposób notariusz uzyskuje zawiadomienie o niezarejestrowaniu europejskiego poświadczenia spadkowego.

Adnotację o zarejestrowaniu umieszcza się na europejskim poświadczeniu spadkowym, wskazując numer wpisu, a także dzień, miesiąc i rok oraz godzinę i minutę dokonanego wpisu.

Powyższe zasady rejestrowania stosuje się odpowiednio do sprostowania, zmiany lub uchylenia europejskiego poświadczenia spadkowego albo zawieszenia jego skutków.

Podstawa prawna:

• rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz.Urz. UE L 201 z 27.07.2012, str. 107, z późn. zm.); 
• ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 1796, z późn. zm.).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl