Jak powstają zobowiązania podatkowe?

Czym jest "zobowiązanie podatkowe"?

Zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego. Zobowiązanie podatkowe jest zatem formą konkretyzacji zindywidualizowanego obowiązku podatkowego; może ono powstać wyłącznie wtedy, gdy powstał wcześniej (a niekiedy jednocześnie) obowiązek podatkowy. Jego treścią jest obowiązek uiszczenia należności podatkowych na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy.

Na czym polegają alternatywne sposoby powstawania zobowiązań podatkowych?  

Sposoby powstawania zobowiązań podatkowych reguluje art. 21 Ordynacji podatkowej. Zgodnie z tym przepisem, zobowiązanie podatkowe powstawać może na dwa sposoby:

1. z mocy prawa – z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania; zaistnienie takiego zdarzenia jest zatem jednocześnie momentem powstania zobowiązania podatkowego;
2. na skutek doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania; decyzja ta ma charakter konstytutywny, tzn. po doręczeniu jej podatnikowi tworzy dla niego nowy obowiązek, jakim jest obowiązek uiszczenia należności podatkowej. W tym przypadku momentem powstania zobowiązania podatkowego jest chwila doręczenia decyzji podatnikowi.

Kiedy trzeba złożyć deklarację podatkową?

Jeśli zobowiązanie podatkowe powstaje poprzez ziszczenie się zdarzenia, z którym przepisy wiążą taki skutek, podatnik jest zwykle zobowiązany do samoobliczenia i wykazania właściwej kwoty w składanej deklaracji. Deklaracja podatkowa jest formą oświadczenia wiedzy podatnika, dotyczącego faktów mających znaczenie dla powstania i wysokości zobowiązania podatkowego. 

W przepisach Ordynacji termin „deklaracja” jest używany w szerszym znaczeniu niż w przepisach ustaw podatkowych, gdyż – zgodnie z zapisem art. 3 pkt 5 Ordynacji podatkowej – przez deklaracje rozumie się również zeznania, wykazy oraz informacje, do których składania obowiązani są, na podstawie przepisów prawa podatkowego, podatnicy, płatnicy i inkasenci. Znaczenie i charakter prawny deklaracji są takie, że jeżeli przepisy prawa podatkowego nakładają na podatnika obowiązek jej złożenia, a zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy prawa, podatek wykazany w deklaracji jest podatkiem do zapłaty.

Co, jeśli podatnik nie zapłacił podatku?

Jeżeli jednak w postępowaniu podatkowym organ stwierdzi, że podatnik, mimo ciążącego na nim obowiązku, nie zapłacił w całości lub w części podatku albo że wysokość zobowiązania podatkowego jest inna niż wykazana w deklaracji, to wówczas organ podatkowy wydaje decyzję, w której określa wysokość zobowiązania podatkowego.

Również jeżeli w postępowaniu podatkowym po zakończeniu roku podatkowego lub innego okresu rozliczeniowego organ podatkowy stwierdzi, że podatnik mimo ciążącego na nim obowiązku nie zapłacił zaliczek na podatek w całości lub w części, nie złożył deklaracji albo wysokość zaliczek jest inna niż wykazana w deklaracji, organ podatkowy wydaje decyzję, w której określa wysokość odsetek za zwłokę, przyjmując prawidłową wysokość zaliczek na podatek. Decyzje te mają charakter deklaratoryjny.

Powyższe zasady stosuje się odpowiednio w sytuacji, gdy podatnik obowiązany jest do zapłaty podatku, zaliczki na podatek lub raty podatku bez złożenia deklaracji, a obowiązku tego nie wykonał w całości lub w części.

Jeżeli w postępowaniu podatkowym organ podatkowy stwierdzi, że kwota zwrotu podatku lub kwota nadwyżki podatku naliczonego nad należnym w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług jest inna niż wykazana w deklaracji, organ podatkowy wydaje decyzję, w której określa prawidłową wysokość zwrotu podatku lub nadwyżki (charakter decyzji deklaratoryjny).

Pamiętaj, że:

• jeśli chodzi o zobowiązania podatkowe, które powstają w drodze doręczenia decyzji, to charakteryzują się one tym, że mimo upływu terminu zapłaty podatku, wynikającego z ustawy podatkowej, brak doręczenia decyzji nie wywołuje negatywnych konsekwencji dla podatnika;
• składanie deklaracji podatkowej nie wywołuje po stronie organu podatkowego obowiązku natychmiastowej ich weryfikacji. Weryfikacja taka jest bowiem uprawnieniem tych organów, z którego mogą, lecz nie muszą skorzystać do czasu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Taki bowiem wniosek wyprowadzić można między innymi z treści przepisów art. 21 § 2 i 3 Ordynacji podatkowej;

• jeśli przepisy prawa podatkowego nakładają na podatnika obowiązek złożenia deklaracji, wysokość zobowiązania podatkowego powstającego z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego ustalającej wysokość tego zobowiązania, ustala się zgodnie z danymi zawartymi w deklaracji, chyba że przepisy szczególne przewidują inny sposób ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego albo w toku postępowania podatkowego stwierdzono, że dane zawarte w deklaracji, mogące mieć wpływ na wysokość zobowiązania podatkowego, są niezgodne ze stanem faktycznym.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r. poz. 613)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl