Jak prawidłowo korzystać z cudzej twórczości w ramach dozwolonego użytku?

W określonych w ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej „u.p.a.p.p.)  przypadkach istnieje możliwość korzystania z utworu lub przedmiotu praw pokrewnych bez zgody uprawnionego, uprawnienie do podjęcia eksploatacji jest w tych przypadkach przyznane użytkownikowi przez sam przepis ustawy.

Przepisy o dozwolonym użytku bo o nich mowa precyzyjnie i wyczerpująco określają warunki eksploatacji, która nie wymaga zezwolenia podmiotu autorskich praw majątkowych. Niedotrzymanie choćby jednego warunku wiąże się z bezprawnością prowadzonej eksploatacji.

Rodzaje dozwolonego użytku

Dozwolony użytek można podzielić na:

1. użytek prywatny;
2. użytek publiczny;
3. unormowania szczególne.

Dozwolony użytek prywatny i tzw. prawo cytatu

W niniejszym artykule zajmiemy się wyłącznie dozwolonym użytkiem prywatnym i tzw. prawem cytatu.

Zgodnie z art. 23 u.p.a.p.p.:

"1. Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego […].

2. Zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego".

Zdaniem autorów komentarza do art. 23 pr. aut.: „(…) fakt, iż osoba dokonująca zwielokrotnienia dzieła (np. lekarz wykonujący odbitkę z czasopisma fachowego) wykorzystuje  wiadomości z niego uzyskane w celach zawodowych, objęty jest zakresem działania przepisu o dozwolonym użytku osobistym.  Istotne jest bowiem, że z uzyskanej odbitki lekarz ten nie będzie korzystał poza kręgiem osób określonych w art. 23 ust. 2” .

Ponadto „Użytek wewnątrz zakładu pracy nie jest użytkiem osobistym  i nie podlega przepisowi art. 23. Zakład pracy, który dla swoich pracowników wykona określoną liczbę egzemplarzy dzieła w celach szkoleniowych, powinien na taki użytek uzyskać  zezwolenie, chyba że jest to instytucja naukowa lub oświatowa (art. 27)” (zob. Janusz Barta, Monika Czajkowska-Dąbrowska, Zbigniew Ćwiąkalski, Ryszard Markiewicz,  Elżbieta Traple, „Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych”, Dom  Wydawniczy ABC 1995, s. 179.).

Należy też pamiętać, że granice dozwolonego użytku określone są w art. 35 u.p.a.p.p., zgodnie z którym: "Dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy".

Jeżeli chodzi o prawo cytatu i właściwe zasady przygotowywania np. prac dyplomowych należy w szczególności stosować się do zasad dot. dozwolonego użytku jak i panujących zwyczajów. Zgodnie z tzw. prawem cytatu wynikającym z art. 29 ust. 1 u.p.a.p.p.

Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.

Należy również pamiętać, że korzystać z utworu w ramach dozwolonego użytku można tylko pod warunkiem wymienienia nazwiska twórcy oraz źródła (art. 34 u.p.a.p.p.).

Cytatem jest więc przytoczenie we własnej pracy, w całości lub w części, cudzego utworu przy jednoczesnym podaniu jego twórcy i źródła. Powołanie jedynie samych źródeł wykorzystywanych prac w spisie literatury jest niewystarczające.

Cytat jest dozwolony wówczas, gdy występuje w pracy będącej samodzielnym, stanowiącym przedmiot prawa autorskiego utworem. Ma on służyć informacji, ugruntowaniu własnego poglądu, uczynieniu własnych wywodów bardziej zrozumiałymi. Sposób podawania źródeł nie został bliżej określony w ustawie, wynika on w głównej mierze ze zwyczaju.

Prawidłowo oznaczone źródło powinno zawierać w szczególności: imię i nazwisko autora (inicjały), tytuł, miejsce wydania, rok wydania, podanie numeru strony.

Przemysław Lech

Radca Prawny