Jaki podatek od czynności cywilnoprawnych trzeba zapłacić od pożyczki?

Przedmiot opodatkowania PCC w przypadku pożyczki

Przedmiotem opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC) są m.in.: 

• umowa pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,
• zmiany umów pożyczki, jeżeli powodują podwyższenie podstawy opodatkowania PCC,
• orzeczenia sądów, w tym również polubownych oraz ugody, jeżeli wywołują one takie same skutki prawne, jak umowa pożyczki (zmiana umowy pożyczki). 

 Zasięg terytorialny opodatkowania

Zasięg terytorialny opodatkowania podatkiem PCC określono poprzez dwie równorzędne zasady: 

1. podatkowi podlegają te umowy pożyczki, których przedmiot znajduje się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; nie ma przy tym znaczenia miejsce zawarcia umowy, obywatelstwo bądź miejsce zamieszkania stron umowy - decydującym jest miejsce położenia przedmiotu umowy w momencie jej zawarcia; 
2. podatkowi podlegają te umowy pożyczki, których przedmiot znajduje się za granicą, w przypadku gdy pożyczkobiorca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i umowa pożyczki została zawarta na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Oba te warunki - tj. miejsce zamieszkania nabywcy (Rzeczpospolita Polska) oraz miejsce zawarcia umowy pożyczki (Rzeczpospolita Polska) - muszą być spełnione łącznie.

Czynności niepodlegające opodatkowaniu

Opodatkowaniu podatkiem PCC nie podlegają:

1.  umowy pożyczki w sprawach:

• alimentacyjnych, opieki, kurateli i przysposobienia,
• ubezpieczenia społecznego, ubezpieczenia zdrowotnego, opieki społecznej, ulg określonych w przepisach szczególnych dla żołnierzy niezawodowych i osób odbywających służbę zastępczą oraz ich rodzin, a także uprawnień dla osób niepełnosprawnych i osób objętych przepisami o szczególnych uprawnieniach dla kombatantów,
• wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, wyboru do Sejmu, Senatu i organów samorządu terytorialnego oraz referendum,
• powszechnego obowiązku obrony,
• zatrudnienia, świadczeń socjalnych i wynagrodzeń za pracę,
• nauki, szkolnictwa i oświaty pozaszkolnej oraz zdrowia,
• podlegających przepisom o gospodarce nieruchomościami lub przepisom o autostradach płatnych,
• podlegających przepisom o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych,
• podlegających przepisom o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu;

2.  umowy pożyczki: 

a) w zakresie, w jakim są opodatkowane podatkiem od towarów i usług,

b) jeżeli przynajmniej jedna ze stron jest zwolniona z podatku od towarów i usług z tytułu dokonania tej czynności.

Obowiązek podatkowy 

Obowiązek podatkowy wynikający z umowy pożyczki ciąży na biorącym pożyczkę jako podatniku tego podatku. 

 Obowiązek podatkowy powstaje w związku z zaistnieniem sytuacji, z którą ustawa wiąże jego powstanie i chwili w ustawie określonej. 

Obowiązek podatkowy z tytułu umowy pożyczki powstaje z chwilą:

• dokonania czynności cywilnoprawnej - zawarcia umowy, zmiany umowy jeżeli powoduje podwyższenie podstawy opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych,
• każdorazowej wypłaty środków pieniężnych, jeżeli umowa pożyczki określa, że wypłata środków pieniężnych nastąpi niejednokrotnie i ich suma nie jest znana w chwili zawarcia umowy;
• uprawomocnienia się orzeczenia sądu, doręczenia wyroku sądu polubownego lub zawarcia ugody,
• powołania się przez podatnika na fakt zawarcia umowy pożyczki - jeżeli podatnik nie złożył deklaracji w sprawie PCC w terminie 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku, a następnie powołuje się przed organem podatkowym na fakt dokonania tej czynności. Do końca lutego 2017 r. obowiązek podatkowy w ww. sytuacji powstawał w wyniku powołania się podatnika przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt jej dokonania (zmiana brzmienia przepisu nastąpiła w związku z art. 51 pkt 1 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej, Dz.U. z 2016 r., poz. 1948, zmieniającej m.in. ustawę o podatku od czynności cywilnoprawnych z dniem 1 marca 2017 r.).

Podstawa opodatkowania

Podstawę opodatkowania z tytułu zawarcia umowy pożyczki stanowi kwota (w przypadku, gdy przedmiotem pożyczki są pieniądze) lub wartość pożyczki (w przypadku, gdy przedmiotem pożyczki są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku), a w przypadku zawarcia umowy określającej, że wypłata środków pieniężnych nastąpi niejednokrotnie i ich suma nie jest znana w chwili zawarcia umowy – kwota każdorazowej wypłaty środków pieniężnych.

Stawka podatku

Co do zasady z tytułu zawartej umowy pożyczki stawka podatku wynosi teraz 0,5 %.

Jednak w sytuacji, gdy przed organem podatkowym w toku czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, postępowania podatkowego lub kontroli celno-skarbowej: 

• podatnik powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki albo jej zmiany, a należny podatek od tej czynności nie został zapłacony;
• biorący pożyczkę w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej między osobami z kręgu najbliższej rodziny (są to: małżonek, zstępni - dzieci, wnuki, prawnuki itd., wstępni - rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itd., pasierb, rodzeństwo, ojczym, macocha) w przypadku, gdy powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym

- stawka podatku wynosi 20%. Do końca lutego 2017 r. stawka podatku wynosiła 20%, jeżeli powołanie nastąpiło przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego (zmiana brzmienia przepisu nastąpiła w związku z art. 51 pkt 2 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej zmieniającej ustawę o podatku od czynności cywilnoprawnych z dniem 1 marca 2017 r.).

Kto jest zwolniony z podatku?

W ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych znajduje się zamknięty katalog podmiotów korzystających ze zwolnienia w tym podatku.

Zwolnieniem od podatku PCC są objęte więc:

• państwa obce, ich przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i siły zbrojne, międzynarodowe organizacje i instytucje oraz ich oddziały i przedstawicielstwa, korzystające na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych z przywilejów i immunitetów, a także członków ich personelu i inne osoby zrównane z nimi, jeżeli nie są one obywatelami polskimi i nie mają miejsca stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - pod warunkiem wzajemności;
• organizacje pożytku publicznego, jeżeli dokonają czynności cywilnoprawnych wyłącznie w związku z nieodpłatną działalnością pożytku publicznego w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie;
• jednostki samorządu terytorialnego;
• Skarb Państwa;
• Agencja Rezerw Materiałowych.

Należy jednocześnie zwrócić uwagę, że poza zwolnieniami powyżej wskazanymi w przepisach innych ustaw przewidziano zwolnienia od PCC o charakterze podmiotowo-przedmiotowym lub podmiotowym. 

Jakie zwolnienia od PCC obowiązują?

Nie każda pożyczka podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Jak wspomniano, wyłączeniu z opodatkowania podlegają m.in. pożyczki udzielone przez podatników podatku od towarów i usług (VAT) w ramach wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

Natomiast zwolnieniu z podatku od czynności cywilnoprawnych podlegają pożyczki udzielane:

a)      przez przedsiębiorców niemających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej siedziby lub zarządu, prowadzących działalność w zakresie kredytowania oraz udzielania pożyczek,

b)      w formie pieniężnej na podstawie pożyczki udzielonej przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma lub macochę, w wysokości przekraczającej kwotę 9.637 zł, pod warunkiem:

• złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności,
• udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym,

c)      na podstawie umowy zawartej między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej (osoby wskazane w punkcie powyżej oraz teściowe, zięć lub synowa) do wysokości 9.637 zł,

d)      do łącznej wysokości nieprzekraczającej kwoty 5.000 zł od jednego podmiotu i 25.000 zł od wielu podmiotów - w okresach 3 kolejnych lat kalendarzowych, począwszy od dnia 1 stycznia 2009 r.,

e)      z kas lub funduszów zakładowych, funduszów związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,

f)       z utworzonych w drodze ustawy innych funduszów celowych,

g)      przez wspólnika (akcjonariusza) spółce kapitałowej.

Zwolnienie pożyczek udzielanych przez osoby najbliższe i dalsze

Jak wspomniano, zwolnieniem objęte są pożyczki udzielane przez osoby najbliższe. Powyższe zwolnienie dotyczy wyłącznie pożyczki udzielonej w formie pieniężnej na podstawie umowy między osobami z kręgu najbliższej rodziny (tzw. grupy 0, tj.małżonka, zstępnych - dzieci, wnuki, prawnuki itd., wstępnych - rodziców, dziadków, pradziadków itd., pasierba, rodzeństwo, ojczyma, macochę) w wysokości przekraczającej obecnie kwotę 9.637 zł - bez górnych ograniczeń, pod następującymi warunkami:

• złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności, z wyłączeniem przypadku, gdy umowa została zawarta w formie aktu notarialnego, 

• udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pieniędzy na jego rachunek płatniczy albo na jego inny rachunek w banku lub w prowadzonym przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.

Jeżeli jednak biorący pożyczkę od małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma czy macochy powołuje się przed organem podatkowym w trakcie czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, postępowania podatkowego bądź kontroli celno-skarbowej na fakt zawarcia niezgłoszonej umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową (SKOK) lub przekazem pocztowym, to stawka podatku wynosi 20%.

Jak już wspomniano, osobne zwolnienie obejmuje pożyczki udzielane na podstawie umowy zawartej między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej (ustawodawca zaliczył doń: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów) do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu (obecnie - 9.637 zł) - na zasadach określonych w przepisach ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Poza tym, o czym była mowa, zwolnieniem objęte są też pożyczki udzielane na podstawie umowy zawartej między innymi podmiotami niż osoby wymienione powyżej do łącznej wysokości nieprzekraczającej kwoty 5.000 zł od jednego podmiotu i 25.000 zł od wielu podmiotów – w okresach 3 kolejnych lat kalendarzowych począwszy od dnia 1 stycznia 2009 r. 

Przykład:

Przykład :

Jak płaci się podatek?

Zapłata podatku

Z treści ustawy PCC wynika, że podatnik jest zobowiązany do samodzielnego obliczenia i wpłaty podatku, bez doręczenia jakiejkolwiek decyzji przez organ podatkowy. Ustawa nakłada na podatnika obowiązek złożenia deklaracji oraz obliczenia i uiszczenia podatku w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego, za wyjątkiem sytuacji gdy podatek pobierany jest przez płatnika.

Pobór podatku przez płatnika 

Jeżeli umowa pożyczki zawierana jest w formie aktu notarialnego, to notariusz staje się płatnikiem PCC z tytułu dokonanej czynności i obowiązany jest uzależnić dokonanie czynności od uprzedniego zapłacenia podatku. Jeśli zaś przedmiotem aktu notarialnego nie jest umowa pożyczki tylko poświadczenie podpisów, notariusz nie jest płatnikiem PCC.

Zwrot podatku

Podatek od czynności cywilnoprawnych podlega zwrotowi, jeżeli:

• uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (nieważność względna);
• nie spełnił się warunek zawieszający, od którego uzależniono wykonanie czynności cywilnoprawnej.

Jednak PCC nie podlega zwrotowi po upływie 5 lat od końca roku, w którym został zapłacony.

Który organ podatkowy jest właściwy?

Właściwość miejscowa 

Organem podatkowym właściwym miejscowo w sprawach PCC, od umów pożyczek, których przedmiot znajduje się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jest naczelnik urzędu skarbowego właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę podatnika. 

W przypadku, gdy obowiązek zapłaty podatku ciąży solidarnie na kilku podmiotach - organem właściwym miejscowo w tej sprawie będzie naczelnik urzędu skarbowego właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę jednego z tych podmiotów. 

Natomiast jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej organu podatkowego właściwym organem podatkowym jest naczelnik Trzeciego Urzędu Skarbowego Warszawa-Śródmieście.

Organem podatkowym właściwym miejscowo w sprawach PCC od umowy pożyczki, której przedmiot znajduje się za granicą, jest naczelnik urzędu skarbowego właściwy ze względu na miejsce zamieszkania (siedzibę) nabywcy.

Właściwość rzeczowa

Organem podatkowym właściwym rzeczowo w sprawach podatku od czynności cywilnoprawnych jest naczelnik urzędu skarbowego.

Jak opodatkowana jest pożyczka dla spółki osobowej?

W przypadku pożyczki udzielonej spółce osobowej przez jej wspólników stosuje się odrębne zasady. Zgodnie z ustawą o podatku od czynności cywilnoprawnych, pożyczkę tę uważa się za zmianę umowy spółki, w związku z czym stawka podatku wynosi 0,5%. Podstawą opodatkowania pozostaje zaś kwota bądź wartość pożyczki.

Należy pamiętać, że w rozumieniu omawianych przepisów, "spółka osobowa" to spółka: cywilna, jawna, partnerska, komandytowa lub komandytowo-akcyjna.

Pamiętaj, że:

• Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, opodatkowaniu tym podatkiem (PCC) podlegają między innymi umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku.
• Podstawą opodatkowania jest w tym przypadku kwota (w przypadku pożyczki pieniężnej) bądź wartość pożyczki (w przypadku pożyczki rzeczowej), zaś stawka podatku wynosi, co do zasady, 2% podstawy opodatkowania.
• Jeśli podatnik powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki (wcześniej nieopodatkowanej) przed organem podatkowym w toku czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, postępowania podatkowego lub kontroli celno-skarbowej, to stawka podatku wynosi 20%.
• W przypadku umowy pożyczki podatnikiem podatku od czynności cywilnoprawnych jest otrzymujący pożyczkę. Obowiązek podatkowy powstaje już z chwilą zawarcia umowy pożyczki i od tej daty podatnik ma 14 dni na zapłatę podatku oraz złożenie deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC-3). Wyjątkiem jest przypadek zawarcia umowy przed notariuszem – notariusz jest płatnikiem podatku od czynności cywilnoprawnych i sam pobiera podatek oraz składa w tym zakresie odpowiednią deklarację.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. 2000 r., Nr 86, poz. 959, ze zmianami).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl