Jakie są przyczyny ogłoszenia upadłości?
Aby prawidłowo odpowiedzieć na tak postawione pytanie, należy najpierw określić jaki jest cel postępowania upadłościowego. Celem tego postępowania z jednej strony jest jak najszersze zaspokojenie wierzycieli dłużnika, a z drugiej zachowanie zdolności gospodarczych i przedsiębiorstwa dłużnika. Zasadę tę, określoną zasadą optymalizacji postępowania wyraża art. 2 prawa upadłościowego i naprawczego.
W konsekwencji, przyczyną wszczęcia postępowania upadłościowego jest powstanie zaległości w pokrywaniu zobowiązań dłużnika, które zagrażają jego wierzycielom.
Niewypłacalność dłużnika
Prawo upadłościowe i naprawcze stanowi, że postępowanie upadłościowe może być prowadzone wobec niewypłacalnego dłużnika. Dłużnikiem, w stosunku do którego może być prowadzone postępowanie upadłościowe, może być podmiot posiadający zdolność upadłościową. Niewypłacalnością zaś jest nie wykonywanie wymagalnych zobowiązań.
Zobowiązanie dłużnika jest wymagalne w terminie określonym w umowie. Jeżeli umowa nie określa terminu wymagalności, zobowiązanie jest wymagalne od pierwszego dnia, w którym może być wykonane. W związku z tym, główną podstawą wszczęcia postępowania upadłościowego jest stan niewypłacalności dłużnika, przez co należy rozumieć nie wykonywanie przez niego zobowiązań w terminie.
Jednak w stosunku do niektórych podmiotów posiadających zdolność upadłościową prawo upadłościowe i naprawcze inaczej określa stan niewypłacalności. Nie musi on wiązać się z niewykonywaniem przez dłużnika zobowiązań. W stosunku do osób prawnych i jednostek nie posiadających osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stanem niewypłacalności uzasadniającym wszczęcie postępowania upadłościowego jest istnienie sytuacji, w której zobowiązania takiego dłużnika przekraczają wartość jego majątku. Tak rozumiana niewypłacalność powstaje także wówczas, gdy dłużnik ten na bieżąco swoje zobowiązania wykonuje.
Wobec tego podstawą ogłoszenia upadłości podmiotu posiadającego zdolność upadłościową jest jego niewypłacalność, jednakże w stosunku do różnych dłużników różnie rozumiana. W stosunku do dłużników będących osobami prawnymi oraz jednostkami nie posiadającymi osobowości prawnej, wyposażonymi z mocy ustawy w zdolność prawną, niewypłacalnością jest stan, w którym zobowiązania tych podmiotów, nawet gdy są na bieżąco wykonywane, przekraczają wartość majątku tych podmiotów.
W stosunku do innych podmiotów posiadających zdolność upadłościową, stan niewypłacalności powstaje wówczas, gdy podmioty te nie wykonują swych wymagalnych zobowiązań.
Trwałość stanu niewypłacalności
Często zdarza się sytuacja, w której niewykonywanie wymagalnych zobowiązań powstaje bez winy przedsiębiorcy, wskutek przejściowych problemów lub trudności w odzyskaniu własnych wierzytelności. Dlatego też sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości wówczas, gdy opóźnienie przedsiębiorcy w wykonywaniu wymagalnych zobowiązań nie przekracza 3 miesięcy, a suma niewykonanych zobowiązań nie przekracza 10% wartości bilansowej przedsiębiorstwa dłużnika. Obydwie te przesłanki (czas opóźnienia oraz stosunek wymagalnych zobowiązań do wartości przedsiębiorstwa dłużnika) muszą być spełnione łącznie. Fakt ich spełnienia badany jest w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości przez sąd, który może korzystać z opinii biegłych sądowych. Jest to szczególnie uzasadnione w przypadku obliczania wartości przedsiębiorstwa. Ma to być wartość bilansowa, obliczana zgodnie z ustawą o rachunkowości.
Jeżeli spełnione zostaną łącznie przesłanki długości istniejących zaległości w wykonywaniu wymagalnych zobowiązań dłużnika i stosunku zobowiązań do wartości bilansowej przedsiębiorstwa, sąd uprawniony jest do oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Sąd może, lecz nie musi oddalać tego wniosku.
Jednakże sąd nie może oddalić wniosku o ogłoszenie upadłości, nawet wówczas, gdy spełnione zostaną powyższe przesłanki, gdy oddalenie tego wniosku może spowodować pokrzywdzenie wierzycieli albo gdy niewykonanie zobowiązań przez dłużnika ma charakter trwały.
Niewykonywanie zobowiązań ma charakter trwały w zależności od konkretnego przypadku. Nie sposób bowiem ustanowić ogólnie obowiązujących zasad wykładni w tym zakresie. Dlatego też sąd powinien z uwagą badać, czy niewykonywanie zobowiązań przez dłużnika, nawet gdy dłużnik ten zalega z wykonaniem swych zobowiązań krócej niż 3 miesiące, ma charakter trwały, tzn. nie rokuje nadziei na poprawę sytuacji dłużnika.
Sąd nie może również oddalić wniosku o ogłoszenie upadłości, pomimo spełnienia przesłanek, o których mowa powyżej, gdy oddalenie tego wniosku mogłoby spowodować pokrzywdzenie wierzycieli. Należy zwrócić uwagę, że niemożność oddalenia wniosku następuje już w sytuacji prawdopodobieństwa pokrzywdzenia wierzycieli, a nie jego pewności. W związku z tym, w celu zapobieżenia oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości wystarczy uprawdopodobnić, iż oddalenie tego wniosku może spowodować pokrzywdzenie wierzycieli.
Termin pokrzywdzenia wierzycieli znany jest w prawie cywilnym z tzw. skargi pauliańskiej, która chroni wierzyciela przed pomniejszeniem wartości majątku dłużnika, z którego wierzyciel ten mógłby się zaspokoić. Dlatego też pojęcie pokrzywdzenia wierzycieli należy rozumieć analogicznie jak w prawie cywilnym. Oznacza ono taką sytuację w której w skutek określonych działań dłużnika, dłużnik ten stał się niewypłacalny w stopniu wyższym niż przed podjęciem tych działań. W związku z tym w prawie upadłościowym i naprawczym sąd nie może oddalić wniosku o ogłoszenie upadłości dłużnika, jeżeli wskutek tego oddalenia niewypłacalność dłużnika mogłaby się zwiększyć i tym samym szanse wierzycieli na zaspokojenie ich wymagalnych roszczeń znacznie by zmalały.
Pamiętaj, że:
- Podstawową przyczyną ogłoszenia upadłości dłużnika jest jego niewypłacalność.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. 2003 r. Nr 60, poz. 535).
Michał Włodarczyk
Radca Prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?