Kiedy możesz ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych oraz adwokata z urzędu?

Jakie są uprawnienia strony zwolnionej od kosztów sądowych w całości lub w części?

Strona, która uzyskała zwolnienie od kosztów sądowych lub jest od nich zwolniona z mocy ustawy:

• nie wnosi opłat sądowych (tzn. wpisu od wniesienia pozwu, czy opłat kancelaryjnych pobieranych od różnego rodzaju dokumentów takich jak odpisy, zaświadczenia) ani też nie ponosi wydatków związanych z postępowaniem, które za nią wykłada Skarb Państwa (jeśli została zwolniona od kosztów częściowo, to nie ponosi bądź ułamkowej części kosztów sądowych, bądź określonej ich sumy, bądź też niektórych tylko opłat sądowych lub wydatków)
• może zgłosić wniosek o ustanowienie dla niej adwokata . Sąd zaś uwzględni ten wniosek, jeżeli uzna udział adwokata w sprawie za potrzebny. Procedura zgłaszania tego wniosku wygląda analogicznie jak przy składaniu wniosku o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych. Z reguły oba wnioski składane są łącznie.

Jednakże zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, gdy sąd zgodnie z ogólnymi zasadami nałoży ten obowiązek na stronę korzystającą ze zwolnienia. Ma to miejsce przede wszystkim w sytuacji gdy strona zwolniona od kosztów jest stroną przegrywającą sprawę. Obowiązana jest ona wówczas na żądanie przeciwnika zwrócić koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

Kto z mocy ustawy zwolniony jest od ponoszenia kosztów sądowych?

Bez konieczności składania wniosku do sądu (z mocy ustawy), zwolnieni od ponoszenia kosztów sądowych są:

• strona dochodząca ustalenia ojcostwa i roszczeń z tym związanych
• strona dochodząca roszczeń alimentacyjnych
• prokurator
• kurator wyznaczony przez sąd orzekający lub przez sąd opiekuńczy dla danej sprawy
• strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone

Kto może dochodzić zwolnienia od kosztów przez sąd?

1. osoby fizyczne występujące wobec sądu z odpowiednim wnioskiem osoby prawne oraz organizacje nie mające osobowości prawnej, jeżeli wykażą, że nie mają dostatecznych środków na ponoszenie tych kosztów.
2. cudzoziemcy pod warunkiem wzajemności, tzn. gdy ich prawo ojczyste przyznaje analogiczne uprawnienia obywatelom polskim
3. osoby nie posiadające żadnego obywatelstwa traktowane są pod tym względem na równi z obywatelami polskimi, tzn. muszą spełniać te same wymagania.

Jak wygląda procedura uzyskania zwolnienia?

• Wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Strona która nie ma miejsca zamieszkania w okręgu tego sądu może zgłosić wniosek w sądzie rejonowym swego miejsca zamieszkania. Sąd ten prześle wniosek sądowi właściwemu. Wniosek musi zawierać oświadczenie, iż strona nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Oświadczenie to powinno obejmować dokładne dane o stanie rodzinnym, majątku i dochodach, które to potwierdzają złożone oświadczenie. Od sądu zależy uznanie oświadczenia za dostateczne do zwolnienia od kosztów. Jeżeli sąd, na podstawie okoliczności sprawy lub oświadczeń przeciwnik będzie miał wątpliwości co do istotnego stanu majątkowego strony domagającej się zwolnienia lub z niego korzystającej może zarządzić stosowne dochodzenie.
•  Sąd odmówi zwolnienia od kosztów sądowych , razie oczywistej bezzasadności powództwa lub obrony strony . Bezzasadność może mieć charakter prawny lub faktyczny. Ta pierwsza występuje w sytuacji gdy każdy prawnik z góry bez analizy prawnej stanu faktycznego, może powiedzieć, że powództwo nie może być uwzględnione. Bezzasadność faktyczna ma natomiast miejsce gdy wnioski wysnute przez stronę z podanych przez nią faktów są rażąco sprzeczne z powszechnie przyjętymi zasadami logiki.
• Sąd może przyznać stronie częściowe zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli strona jest w stanie ponieść tylko ich część. Częściowe zwolnienie może być przyznane także w sytuacji gdy powództwo lub obrona jest oczywiście bezzasadne tylko co do pewnej części. Zwolnienie w takim przypadku może dotyczyć części które nie są oczywiście bezzasadne.

Jakie są konsekwencje ustanowienia adwokata?

1. ustanowienie adwokata dla strony zwolnionej od kosztów sądowych jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego, a więc nadaje adwokatowi wszelkie uprawnienia wchodzące w zakres takiego pełnomocnictwa bez potrzeby dokonywania dodatkowych czynności przez stronę przez niego reprezentowaną
2. adwokatowi strony zwolnionej od kosztów nie należy się od niej żadne wynagrodzenie za jego czynności. Adwokat ma prawo jednak, ściągnąć sumę należną mu tytułem wynagrodzenia i zwrotu wydatków z kosztów zasądzonych na rzecz tej strony od przeciwnika. . Na równi z przysądzeniem kosztów od przeciwnika traktować należy ugodę sądową, w której zastrzeżono stronie zwolnionej od kosztów sądowych zwrot kosztów od przeciwnika

Pamiętaj, że;

• Zwolnienie od kosztów sądowych oraz ustanowienie adwokata wygasa ze śmiercią strony, która je uzyskała. Jednakże pomimo wygaśnięcia pełnomocnictwa z tej przyczyny, adwokat podejmuje w sprawie czynności procesowe nie cierpiące zwłoki. Zwolnienie od kosztów sądowych nie przechodzi na spadkobierców.
• Pracownik dochodzący roszczeń z zakresu prawa pracy oraz ubezpieczony nie mają obowiązku uiszczania opłat sądowych.
• Sąd cofnie zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie adwokata, jeżeli okaże się, że okoliczności, na których podstawie je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć (np. gdy strona zwolniona od kosztów sądowych uzyska odpowiednio wysoki spadek). Strona obowiązana jest wówczas uiścić wszystkie przepisane opłaty oraz wynagrodzenie adwokata dla niej ustanowionego, jednakże w drugim przypadku sąd może obciążyć stronę tym obowiązkiem tylko częściowo, stosownie do zmiany jaka nastąpiła w okolicznościach na których podstawie te uprawnienia przyznano. Obowiązek ten nie powstaje w przypadku gdy cofnięcie zwolnienia i ustanowienie adwokata przez sąd spowodowane było oczywistą bezzasadnością powództwa lub obrony, o ile strona nie podlega karaniu za podanie fałszywych danych.
• Strona, która świadomie podała nieprawdziwe okoliczności będące podstawą uzyskania zwolnienia od kosztów i ustanowienia adwokata zostanie ukarana przez sąd grzywną. Dodatkowo obowiązana będzie zapłacić wszelkie opłaty a także wynagrodzenie adwokata, od których została zwolniona.
• Na odmowę zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie zwolnienia oraz odmowę ustanowienia adwokata albo jego odwołanie przysługuje zażalenie.
• Zgłoszenie wniosku o zwolnienie od kosztów lub ustanowienie adwokata, jak również wniesienie środka odwoławczego od odmowy zwolnienia od kosztów sądowych nie wstrzymuje biegu toczącego się postępowania, chyba, że chodzi o zwolnienie powoda od kosztów sądowych na skutek wniosku zgłoszonego w pozwie lub przed wytoczeniem powództwa. Sąd może jednak wstrzymać rozpoznanie sprawy aż do prawomocnego rozstrzygnięcia wniosku.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 1964 r., Nr 43, poz. 296 ze zmmianami), 

• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie częściowego zwalniania od kosztów sądowych w postępowaniu cywilnym. (Dz. U. 1965 r., Nr 21, poz. 135).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.