Kiedy powstaje obowiązek podatkowy na gruncie podatku VAT?

Co to znaczy, że powstał obowiązek podatkowy?

Oznacza to, że miało miejsce wydarzenie, z którym przepisy prawa podatkowego wiążą powstanie obowiązku podatkowego. Jest to szczególnego rodzaju moment, w którym pomyślana tylko (potencjalna) czynność podlegająca opodatkowaniu staje się czynnością zaistniałą i rodzi skutki podatkowe.

Czy powstanie obowiązku podatkowego jest tożsame z obowiązkiem zapłaty podatku?

Nie. Aczkolwiek powstanie obowiązku podatkowego ma fundamentalne znaczenie dla terminu zapłaty podatku, to zawsze przepisy przewidują pewien czas na zapłacenie podatku. Na gruncie VAT obowiązek zapłaty ustalany jest na dwa sposoby.

• Po pierwsze, w przypadku podatników składających regularnie (za okresy miesięczne lub kwartalne) deklaracje podatkowe powstanie obowiązku podatkowego w danym okresie rozliczeniowym oznacza obowiązek zapłaty podatku w ramach rozliczenia za ten miesiąc.

Przykład: Podatnik rozlicza się za okresy miesięczne. W związku z tym, iż obowiązek podatkowy z tytułu dostawy towarów powstał w maju, podatek związany z tą dostawą powinien być rozliczony w deklaracji składanej za maj, a więc do 25 czerwca. Nie ma przy tym znaczenia czy obowiązek podatkowy kiedy w maju (na początku miesiąca, w środku, na końcu) obowiązek ten powstał.

• Po drugie natomiast, w niektórych przypadkach termin zapłaty został określony jako dzień następujący po ściśle określonym czasie od powstania obowiązku podatkowego (np. po 14 dniach). Dotyczy to przede wszystkim podatników, którzy nie są obowiązani do regularnego składania deklaracji.

Kiedy na gruncie VAT powstaje obowiązek podatkowy?

Zasadą jest, iż obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania towaru lub wykonania usługi. Od tej zasady przepisy ustawy VAT przewidują szereg wyjątków. Do tego roku podstawowym wyjątkiem było powstawanie obowiązku podatkowego, z chwilą wystawienia faktury. Od 1 stycznia br. przepis stanowiący ten wyjątek został uchylony i obowiązek podatkowy powstaje w chwili wystawienia faktury jedynie w szczegółowych, nielicznych przypadkach. Można więc powiedzieć, że dziś powstanie obowiązku z chwilą wydania towaru lub wykonania usługi jest faktyczną zasadą, która będzie znajdować zastosowanie w zdecydowanej większości przypadków występujących w obrocie. Należy przy tym pamiętać o interpretacji pojęć dostawy i świadczenia, również w kontekście pewnej autonomii pojęć z zakresu prawa podatkowego na tle innych dziedzin prawa.   
Szczególna sytuacja ma miejsce, jeśli przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi podatnik otrzyma całość lub część należności (przedpłatę, zaliczkę, zadatek czy ratę). Obowiązek podatkowy powstaje w takim przypadku z chwilą otrzymania tej należności, w odniesieniu do otrzymanej kwoty.
Pewne wyjątki od wskazanych zasad przewidziano przy usługach. Uregulowano szczególne przypadki kiedy uznaje się usługi częściowe lub ciągłe za wykonane. Na tej podstawie obowiązek podatkowy może powstawać z chwilą upływu terminu płatności lub otrzymania całości lub części zapłaty.

Kiedy powstaje obowiązek podatkowy przy imporcie i eksporcie towarów?

Obowiązek podatkowy w imporcie towarów powstaje na ogół z chwilą powstania długu celnego (a więc najczęściej z chwilą dopuszczenia importowanego towaru do obrotu). Od tego roku przestał obowiązywać szczególny przepis dotyczący eksporu. Zatem, co do zasady, obowiązek podatkowy w eksporcie będzie powstawał na zasadach ogólnych.

Kiedy powstaje obowiązek podatkowy w przypadku transakcji wewnątrzwspólnotowych?

Odpowiedź na to pytanie należy rozpocząć od uwagi, iż obowiązek podatkowy przy transakcjach wspólnotowych określony został na zasadzie symetrii - w związku z tym, iż zawsze wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów u jednego z podatników unijnych odpowiada wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów u drugiego podatnika przepisy są tak skonstruowane, by obowiązek podatkowy powstał jednocześnie u obu podatników (u jednego - z tytułu wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów, u drugiego - z tytułu wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów).

Obowiązek ten najczęściej powstaje z chwilą wystawienia faktury przez dostawcę towaru będącego przedmiotem transakcji wewnątrzwspólnotowej. Należy zauważyć, że w przypadku wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów chodzi o fakturę wystawianą przez unijnego podatnika dostarczającego towar polskiemu podatnikowi. Jeśli jednak faktura, o której mowa powyżej, nie zostanie wystawiona do 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towarów, obowiązek podatkowy powstaje z nadejściem tego terminu.  Szczególna sytuacja ma miejsce, jeśli przed dokonaniem dostawy dostawca otrzyma od nabywcy całość lub część ceny - obowiązek podatkowy powstaje w takiej sytuacji z chwilą wystawienia faktury potwierdzającej otrzymanie całości lub części ceny.

Uwaga!

W przeciwieństwie do dostaw krajowych, w przypadku otrzymania całości lub części ceny w związku z transakcjami wewnątrzwspólnotowymi powstanie obowiązku podatkowego powiązane zostało z wystawieniem faktury dokumentującej tą czynność. 

Co to znaczy, że podatnik rozlicza się metodą kasową?

Metoda kasowa jest szczególnym sposobem rozliczeń, z którego mogą skorzystać tzw. mali podatnicy. Istotą tej metody jest szczególny sposób powstawania obowiązku podatkowego - obowiązek ten powstaje z dniem:

• otrzymania całości lub części należności - przy transakcjach z podmiotem zarejestrowanym jako podatnik VAT czynny
• otrzymania całości lub części zapłaty, nie później niż 180. dnia, licząc od dnia wydania towaru lub wykonania usługi - przy transakcjach z innymi podmiotami

Przykład: W dniu 28 maja podatnik sprzedał (i wydał) towar (wystawiając jednocześnie fakturę) podatnikowy czynnemu VAT. Jednym z warunków zawartej umowy był odroczony termin płatności za ten towar (nabywca ma 45 dni na uiszczenie należności). W przypadku podatnika rozliczającego się na zasadach ogólnych obowiązek podatkowy powstał już 28 maja (w chwili wydania towaru). W przypadku małego podatnika rozliczającego się metodą kasową obowiązek podatkowy powstanie jednak dopiero z chwilą uregulowania przez nabywcę całości lub części należności (w przypadku uregulowania części należności - obowiązek podatkowy powstanie w tej części).

Podstawa prawna:

• Art. 19a-21 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U.2011.177.1054 j.t.).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.