Kiedy tajemnica bankowa może być uchylona?
Tajemnica bankowa
Obowiązek zachowania tajemnicy bankowej dotyczy banków oraz osób bedących pracownikami banków. Polega ona na obowiązku zachowania w tajemnicy informacji dotyczących czynności bankowych i osób będących stroną umowy, uzyskanych w czasie negocjacji oraz związanych z zawarciem umowy z bankiem i jej realizacją, z wyjątkiem wiadomości, bez których ujawnienia nie jest możliwe należyte wykonanie zawartej przez bank umowy a także informacji dotyczących osób, które, nie będąc stroną umowy dokonały czynności pozostających w związku z zawarciem takiej umowy.
Należy przypomnieć, że za bezprawne ujawnienie tajemnicy bankowej bank ponosi odpowiedzialność cywilną i karną.
Obowiązek udzielania informacji objętych tajemnicą bankową
Od obowiązku zachowania tajemnicy bankowe ustawa prawo bankowe wprowadza jednak szereg wyjątków. Problem w tym, iż szereg ten jest bardzo długi. Bank ma obowiązek udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową wyłącznie:
- innym bankom w zakresie związanym z wykonywaniem czynności bankowych oraz nabywaniem i zbywaniem wierzytelności, oraz - na zasadzie wzajemności - innym instytucjom ustawowo upoważnionym do udzielania kredytów o wierzytelnościach oraz o obrotach i stanach rachunków bankowych w zakresie, w jakim informacje te są niezbędne w związku z udzielaniem kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń,
- innym bankom, instytucjom kredytowym lub instytucjom finansowym w zakresie niezbędnym dla wykonywania obowiązujących je przepisów dotyczących nadzoru skonsolidowanego, w tym w szczególności dla sporządzania skonsolidowanych sprawozdań finansowych obejmujących także bank, lub dla zarządzania ryzykiem dużych zaangażowań,
- Narodowemu Bankowi Polskiemu, w związku z wykonywaniem kontroli oraz zbieraniem danych niezbędnych do sporządzania bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej, a także innym bankom uprawnionym do pośredniczenia w dokonywaniu przez rezydentów przekazów pieniężnych za granicę oraz rozliczeń w kraju z nierezydentami, w zakresie określonym w ustawie z dnia 27 lipca 2002 r.
- Prawo dewizowe (Dz. U. Nr 141, poz. 1178).
- na żądanie:
- Komisji Nadzoru Bankowego w zakresie nadzoru sprawowanego na podstawie niniejszej ustawy i ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. 1997r. Nr 140, poz. 938, ze zmianami), inspektorów nadzoru bankowego w zakresie, badania ksiąg i bilansów banku oraz osób upoważnionych uchwałą Komisji Nadzoru Bankowego w zakresie określonym w tym upoważnieniu,
- sądu lub prokuratora w związku z toczącym się przeciwko posiadaczowi rachunku będącemu osobą fizyczną postępowaniem karnym lub karnym skarbowym albo w związku z wykonaniem wniosku o udzielenie pomocy prawnej, pochodzącego od państwa obcego, które na mocy ratyfikowanej umowy międzynarodowej wiążącej Rzeczpospolitą Polską ma prawo występować o udzielenie informacji objętych tajemnicą bankową,
- sądu lub prokuratora w związku z toczącym się postępowaniem karnym lub karnym skarbowym o przestępstwo popełnione w związku z działaniem osoby prawnej lub jednostki nie mającej osobowości prawnej - w zakresie rachunków bankowych i czynności bankowych realizowanych przez tę osobę prawną bądź jednostkę,
- sądu w związku z prowadzonym postępowaniem spadkowym lub o podział majątku między małżonkami albo prowadzoną przeciwko osobie fizycznej będącej stroną umowy sprawą o alimenty lub o rentę o charakterze alimentacyjnym,
- dyrektora izby celnej w związku z toczącą się sprawą karną lub karną skarbową przeciwko osobie fizycznej będącej stroną umowy zawartej z bankiem lub sprawą karną lub karną skarbową o przestępstwo popełnione w zakresie działalności osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, która jest posiadaczem rachunku,
- Prezesa Najwyższej Izby Kontroli w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia postępowania kontrolnego określonego w ustawie z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz. U. z 2001 r. Nr 85, poz. 937 ze zmianami)
- Przewodniczącego Komisji Papierów Wartościowych i Giełd w zakresie nadzoru, w tym postępowania wyjaśniającego na podstawie ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych,
- Prezesa Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego w zakresie określonym ustawą z dnia 14 grudnia 1994 r.
o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (Dz. U. z 2000 r. Nr 9, poz. 131 ze zmianami)
- biegłego rewidenta upoważnionego do badania sprawozdań finansowych banku na podstawie zawartej z bankiem umowy,
- Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych w zakresie nadzoru nad wykonywaniem przez bank funkcji depozytariusza na podstawie ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz.U. 1997r. Nr 139, poz. 934 ze zmianami),
- służb ochrony państwa i ich upoważnionych pisemnie funkcjonariuszy lub żołnierzy w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia postępowania sprawdzającego na podstawie przepisów o ochronie informacji niejawnych,
- Policji, jeżeli jest to konieczne dla skutecznego zapobieżenia przestępstw, ich wykrycia albo ustalenia sprawców i uzyskania dowodów, na zasadach i w trybie określonych w ustawie o Policji,
- komornika sądowego w związku z toczącym się postępowaniem egzekucyjnym,
Jak widać z przedstawionego zestawienia, odstępstwa od obowiązku zachowania tajemnicy bankowej są ogromne. Należy zauważyć, że pazerność na wiedzę na temat czynności bankowych oraz klientów banku jest ogromna i dotyczy głównie instytucji państwowych.
Ponadto, banki mogą wspólnie z bankowymi izbami gospodarczymi, utworzyć instytucje do zbierania i udostępniania bankom oraz innym instytucjom ustawowo upoważnionym do udzielania kredytów informacji o wierzytelnościach oraz o obrotach i stanach rachunków bankowych w zakresie, w jakim informacje te są potrzebne w związku z udzielaniem kredytów, pożyczek pieniężnych, gwarancji bankowych i poręczeń. Oznacza to, że banki w porozumieniu ze soba mogą tworzyć listy dłużników banku. Zazwyczaj są to "czarne listy" dłużników. Powoduje to sytuację, w której pomiędzy bankami, w nieformalnym obiegu znajduje się setki tysięcy informacji objętych tajemnicą bankową, a banki tworzą nieformalne biuro informacji o swych klientach.
Niezależnie od powyższego, utworzone przez banki i bankowe izby gospodarcze instytucje do zbierania i udostępniania bankom oraz innym instytucjom ustawowo upoważnionym do udzielania kredytów informacji o wierzytelnościach oraz o obrotach i stanach rachunków bankowych, mogą udostępniać biurom informacji gospodarczej.
Natomiast same banki mogą przekazywać dane o zobowiązaniach powstałych z tytułu umów związanych z dokonywaniem czynności bankowych tylko wówczas, jeżeli umowy te zawierają klauzule informujące o możliwości przekazania danych do tych biur.
Dodatkowo, banki zobowiązane są do udostępniania na pisemne żądanie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do sporządzania i przekazywania informacji dotyczących numerów rachunków bankowych płatników składek oraz przekazywania danych umożliwiających identyfikację posiadaczy tych rachunków.
Udzielanie informacji innym podmiotom
Policja skarbowa działa. Działają też organy podatkowe. Tym podmiotom banki także zobowiązane są udzielać informacji objętych tajemnicą bankową.
Nie każdy jednak wie, że w Polsce działa Generalny Inspektor Informacji Finansowej. Jest to organ powołany na mocy ustawy o wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu. Otóż na postawie tej ustawy, "instytucje obowiązane" - głównie banki - zobowiązane są rejestrować przeprowadzane za ich pośrednictwem transakcje i osoby dokonujące transakcji o wartości przekraczającej 15 000 EURO (od 1 stycznia 2004, wcześniej kwota ta wynosiła 10 000 euro), zarówno jeżeli jest to transakcja prowadzona w ramach operacji pojedynczej, czy też w ramach kilku operacji, jeżeli okoliczności wskazują, że są one ze sobą powiązane.
Informacje o zarejestrowanych transakcjach banki zobowiązane są przekazywać właśnie Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej. Wielki Brat czuwa, można by powiedzieć.
Pamiętaj, że:
- od obowiązku zachowania przez banki tajemnicy bankowej więcej jest wyjątków,
- banki mają obowiązek ujawniania tajemnicy bankowej na żądanie uprawnionego podmiotu,
- wszystkie transakcje powyżej 15 000 EURO są rejestrowane i informacje o nich, oraz o osobach je przeprowadzających – przechowywane w biurze Generalnego Inspektora Informacji Finansowej,
- banki nie ponoszą odpowiedzialności, jeżeli tajemnica bankowa zostanie ujawniona przez podmioty, którym banki mają obowiązek taką tajemnicę udostępnić.
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. 2002 r., Nr 72, poz. 665 ze zmianami),
- ustawa z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. 2003 r., Nr 153, poz. 1505).
Michał Włodarczyk
Radca Prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?