Jak uzyskać państwową kompensatę dla ofiar niektórych czynów zabronionych?

Na mocy ustawy o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych czynów zabronionych ofiary niektórych czynów zabronionych lub ich najbliżsi mogą ubiegać się o przyznanie kompensaty, pokrywającej utracone zarobki lub inne środki utrzymania, koszty leczenia oraz koszty pogrzebu, będące skutkiem czynu zabronionego. Wysokość kompensaty nie może przekroczyć 25.000 zł, a w przypadku śmierci ofiary 60.000 zł.

 

Kiedy kompensata może być przyznana?

Ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych czynów zabronionych określa zasady i tryb przyznawania kompensatyoraz warunki współpracy organów w Rzeczypospolitej Polskiej z organami innych państw członkowskich Unii Europejskiej właściwymi w sprawach postępowania o uzyskanie tego świadczenia.

Kompensata (tzn. świadczenie pieniężne przyznawane osobie uprawnionej w trybie określonym w ww. ustawie) może być przyznana w kwocie pokrywającej wyłącznie:

  1. utracone zarobki lub inne środki utrzymania,
  2. koszty związane z leczeniem i rehabilitacją,
  3. koszty pogrzebu 

- będące skutkiem czynu zabronionego, w wyniku którego osoba poniosła śmierć bądź doznała ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, trwających dłużej niż 7 dni. 

Kompensatę przyznaje się, jeżeli czyn zabroniony (nie tylko przestępstwo zawinione) został popełniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na szkodę osoby mającej miejsce stałego pobytu na tym terytorium lub na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.

Kompensatę przyznaje się jedynie wówczas i w takiej wysokości, w jakiej osoba uprawniona nie może uzyskać pokrycia utraconych zarobków, innych środków utrzymania lub kosztów związanych z leczeniem i rehabilitacją i kosztów pogrzebu od sprawcy lub sprawców czynu zabronionego, z tytułu ubezpieczenia bądź ze środków pomocy społecznej, niezależnie od tego, czy sprawca lub sprawcy czynu zabronionego zostali ustaleni.

Kompensata nie ma charakteru zadośćuczynienia, służy bowiem jedynie pokryciu kosztów, utraconych zarobków i innych środków utrzymania, wskazanych w powołanej ustawie. Celem tej ustawy nie jest udzielanie pomocy społecznej, ale przyznanie świadczenia pokrywającego utracone zarobki oraz inne środki utrzymania, koszty leczenia, rehabilitacji oraz pogrzebu, przy zaistnieniu przesłanek określonych w ustawie, a zatem w oderwaniu od sytuacji materialnej uprawnionego. 

Ile kompensaty można otrzymać? 

Kompensata nie może przekroczyć 25.000 zł, a gdy ofiara poniosła śmierć - kwoty 60.000 zł. 

Jeżeli w sprawie o przyznanie kompensaty sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, może w ramach ww. kwot zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.

Kompensaty nie przyznaje się lub przyznaje w zmniejszonej wysokości, proporcjonalnie do stopnia przyczynienia się ofiary do popełnienia czynu zabronionego, w wyniku którego osoba fizyczna poniosła śmierć bądź doznała ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, trwających dłużej niż 7 dni.

Kiedy nie przysługuje kompensata?

Kompensaty nie przyznaje się, jeżeli ofiara (tzn. osoba fizyczna, która na skutek czynu zabronionego poniosła śmierć bądź doznała ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, trwających dłużej niż 7 dni) była współsprawcą czynu zabronionego, z którego skutku wywodzi swoje prawo do kompensaty, lub godziła się na ryzyko doznania skutków czynu zabronionego.

 Kompensaty nie przyznaje się także gdy:

  1. czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia;
  2. czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego.

Gdzie należy ubiegać się o kompensatę?

Organem właściwym w sprawach o przyznanie kompensaty jest sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce stałego pobytu osoby uprawnionej, zwany dalej "organem orzekającym". W postępowaniu przed organem orzekającym w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym. Czynności w sprawach o przyznanie kompensaty mogą wykonywać referendarze sądowi. Na orzeczenie referendarza przysługuje skarga do sądu.

Jeżeli nie można ustalić miejsca stałego pobytu osoby uprawnionej lub osoba ta ma miejsce stałego pobytu na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, to właściwy jest sąd, w którego okręgu popełniono czyn zabroniony.

Jeśli zaś nie można ustalić właściwości miejscowej sądu w powyższy sposób, to organem orzekającym jest sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy.

Kto może ubiegać się kompensatę?

Kompensatę przyznaje się na wniosek osoby uprawnionej lub prokuratora. 

Osoba uprawniona to:

  • osoba najbliższa ofiary, która na skutek czynu zabronionego poniosła śmierć; osoba najbliższa to małżonek lub osoba pozostająca z ofiarą we wspólnym pożyciu, wstępny (tj. rodzic, dziadek itd.) lub zstępny (dziecko, wnuk itd.) ofiary oraz osoba pozostająca z ofiarą w stosunku przysposobienia, 
  • ofiara, która na skutek czynu zabronionego oznała ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, trwających dłużej niż 7 dni.

Jeżeli osobą uprawnioną jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, jej prawa może wykonywać osoba, pod której pieczą osoba uprawniona pozostaje.

Uczestnikami postępowania są wyłącznie osoba uprawniona i prokurator. 

Kompensata jest zatem szczególnym rodzajem pomocy finansowej, której udziela Państwo w sytuacjach, gdy pokrzywdzeni nie mogą jej otrzymać z innych źródeł, zwłaszcza od sprawcy. O kompensatę mogą ubiegać się osoby fizyczne, które na skutek czynu zabronionego doznały ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała czy rozstroju zdrowia, trwających dłużej niż 7 dni, a w przypadku, gdy osoba fizyczna wskutek czynu zabronionego poniosła śmierć, o kompensatę mogą ubiegać się osoby jej najbliższe.

Wniosek o kompensatę

Wniosek o kompensatę składa się do organu orzekającego w terminie 3 lat od dnia ujawnienia się skutków czynu zabronionego, nie później jednak niż w terminie 5 lat od dnia jego popełnienia, pod rygorem wygaśnięcia uprawnienia do żądania kompensaty.

Wniosek o kompensatę powinien zawierać:

  1. imię, nazwisko i adres miejsca stałego pobytu osoby uprawnionej, a w przypadku gdy ofiara poniosła śmierć, także jej ostatni adres miejsca stałego pobytu;
  2. numer identyfikacyjny PESEL osoby uprawnionej oraz ofiary, która poniosła śmierć, jeżeli go posiadają albo posiadały;
  3. wskazanie daty i miejsca popełnienia czynu zabronionego stanowiącego podstawę ubiegania się o kompensatę i jego zwięzły opis, z podaniem skutków;
  4. informację o rodzaju i wysokości poniesionych kosztów oraz utraconych zarobków lub innych środków utrzymania;
  5. oświadczenie osoby uprawnionej, złożone pod rygorem odpowiedzialności karnej, o nieuzyskaniu odszkodowania lub świadczenia od sprawcy lub sprawców czynu zabronionego, z tytułu ubezpieczenia lub ze środków pomocy społecznej;
  6. uprzedzenie o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia, o którym mowa w pkt 5 oraz ew. o pozostawaniu z ofiarą we wspólnym pożyciu.

Do wniosku o kompensatę należy dołączyć odpis zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, odpisy orzeczeń wydanych w postępowaniu karnym, odpisy zaświadczeń lekarskich lub opinii biegłych dotyczących doznania przez ofiarę uszczerbku na zdrowiu oraz inne dokumenty potwierdzające informacje zawarte we wniosku.

Jeżeli o kompensatę ubiega się osoba najbliższa ofiary, która zmarła w wyniku przestępstwa, to dołącza do wniosku dokumenty potwierdzające fakt pozostawania osobą najbliższą ofiary, która poniosła śmierć, lub, złożone pod rygorem odpowiedzialności karnej, oświadczenie o pozostawaniu z nią we wspólnym pożyciu.

Wniosek oraz dołączone do niego dokumenty nie wymagają legalizacji ani żadnej innej równoważnej czynności.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 września 2005 r. w sprawie wniosku o przyznanie kompensaty określa wzór formularza wniosku o przyznanie kompensaty.

Organ pomocniczy w Rzeczypospolitej Polskiej

Organem pomocniczym w Rzeczypospolitej Polskiej właściwym w sprawie uzyskania kompensaty przez ofiarę czynu zabronionego popełnionego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest prokurator prowadzący postępowanie przygotowawcze w sprawie o czyn zabroniony, w wyniku którego osoba poniosła śmierć bądź doznała ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, trwających dłużej niż 7 dni. Ten organ pomocniczy udziela osobie uprawnionej niezbędnych informacji w zakresie możliwości i warunków ubiegania się o kompensatę przyznawaną przez organ orzekający w Rzeczypospolitej Polskiej, udostępnia wzór formularza wniosku o przyznanie kompensaty oraz udziela ogólnej pomocy i informacji co do sposobu wypełnienia wniosku.

Organem pomocniczym w Rzeczypospolitej Polskiej właściwym w sprawie uzyskania kompensaty przez posiadającą miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ofiarę czynu zabronionego popełnionego na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej jest prokurator okręgowy, w którego okręgu osoba uprawniona ma miejsce stałego pobytu. Ten organ pomocniczy udziela osobie ubiegającej się o przyznanie kompensaty w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej niezbędnych informacji w zakresie możliwości i warunków ubiegania się o kompensatę przyznawaną przez organy orzekające w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej, gdy czyn zabroniony został popełniony na terytorium tych państw, udostępnia odpowiedni wzór formularza wniosku oraz udziela ogólnej pomocy i informacji co do sposobu wypełnienia wniosku.

Prokurator prowadzący postępowanie przygotowawcze w sprawie o czyn zabroniony, w wyniku którego osoba poniosła śmierć bądź doznała ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, trwających dłużej niż 7 dni, załącza do akt postępowania przygotowawczego odpis prawomocnego orzeczenia w przedmiocie kompensaty.

Rozdział 3 ustawy o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych czynów zabronionych normuje współpracę organów pomocniczych i organów orzekających w Rzeczypospolitej Polskiej z organami pomocniczymi i organami orzekającymi w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej.

Zakaz kasacji

 W sprawach o przyznanie kompensaty skarga kasacyjna nie przysługuje.

Wypłata kompensaty i przypadki, gdy trzeba zwrócić kompensatę

Kompensata wypłacana jest przez sąd rejonowy, który wydał orzeczenie o przyznaniu kompensaty, w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Wypłata następuje ze środków budżetu państwa.

Osoba, której przyznano kompensatę z naruszeniem przepisów ustawy, jest obowiązana ją zwrócić. Niezwłocznie po ujawnieniu się takiej okoliczności prokurator prowadzący postępowanie przygotowawcze w sprawie o czyn zabroniony będący podstawą przyznania kompenstaty, wzywa osobę, której przyznano kompensatę, do jej zwrotu w terminie 30 dni od dnia otrzymania wezwania. Jeżeli osoba ta nie zwróci kompensaty w tym terminie, to Skarbowi Państwa przysługuje w stosunku do niej roszczenie o zwrot kompensaty. Powództwo dotyczące takiego roszczenia wytacza w postępowaniu cywilnym prokurator.

Regres do sprawcy

W razie przyznania osobie uprawnionej kompensaty Skarb Państwa ma roszczenie zwrotne do sprawcy lub sprawców przestępstwa, na skutek którego ofiara poniosła śmierć albo doznała ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia.

Sprawcy ponoszą odpowiedzialność solidarną z tytułu roszczenia zwrotnego na rzecz Skarbu Państwa.

Powództwo dotyczące roszczenia regresowego wytacza w postępowaniu cywilnym prokurator.

Podstawa prawna:

  • ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych czynów zabronionych (Dz.U. Nr 169, poz. 1415, z późn. zm.);
  • rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 września 2005 r. w sprawie wniosku o przyznanie kompensaty (Dz.U. Nr 177, poz. 1476, z późn. zm.);
  • ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2014 r. poz. 101, z późn. zm.).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl

Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne

Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?


Masz inne pytanie do prawnika?

 

Komentarze

    Nie dodano jeszcze żadnego komentarza. Bądź pierwszy!!

Potrzebujesz pomocy prawnej?

Zapytaj prawnika