Likwidacja majątku masy upadłości - stan prawny aktualny do dnia 30 września 2003 r.

16.12.2003

Prawo upadłościowe prowadzi do jak najkorzystniejszego zaspokojenia wierzycieli upadłego z majątku, który wchodzi do masy upadłości. Po etapie postępowania, w którym mieliśmy do czynienia z ustaleniem majątku masy upadłości (spisanie inwentarza, sporządzenie bilansu przez syndyka, złożenie sprawozdania z dokonanych czynności sędziemu-komisarzowi), w obecnym stadium następuje jego likwidacja.

Kto przeprowadza likwidację?

Syndyk przeprowadza likwidację majątku masy upadłości po spisaniu inwentarza i sporządzeniu bilansu albo po złożeniu sprawozdania ogólnego o stanie masy upadłości, gdy sporządzenie spisu inwentarza i sporządzenie bilansu nie może nastąpić w terminie ze względu na stan skomplikowania danego postępowania. W sprawozdaniu ogólnym powinna się znaleźć informacja o tym, jaka jest możliwość zaspokojenia wierzycieli z masy upadłości. Zarówno bilans, jak i sprawozdanie składa się sędziemu-komisarzowi.

Jeszcze przed rozpoczęciem likwidacji syndyk może sprzedać ruchomości, o ile to jest potrzebne na zaspokojenie kosztów postępowania. Syndyk może również sprzedać ruchomości, które ulegają szybkiemu zepsuciu lub wskutek opóźnienia sprzedaży straciłyby znacznie na wartości, albo których przechowanie pociąga za sobą koszty zbyt wielkie w stosunku do ich wartości. Takie działanie nie wymaga zezwolenia sędziego-komisarza.

Ustawodawca wyraźnie precyzuje, że chodzi o sprzedaż ruchomości, więc gdyby nawet wskutek opóźnienia sprzedaży nieruchomość miała stracić na wartości, to nie będzie można jej sprzedać przed rozpoczęciem likwidacji.

Podobnie, jak działalność syndyka przed likwidacją, również rozpoczęcie likwidacji nie wymaga postanowienia sędziego-komisarza, aczkolwiek sędzia-komisarz będzie miał znaczący wpływ na to, czy likwidacja będzie się toczyć, czy też będzie wstrzymana aż do ogłoszenia upadłości.

Czy zarządzona przez syndyka likwidacja może być wstrzymana?

Tak. Złożony bilans lub sprawozdanie pozwalają sędziemu-komisarzowi na ingerencję w tok postępowania i w związku z tym likwidacja, którą zarządzi syndyk masy upadłości może być wstrzymana przez sędziego-komisarza.

Sędzia-komisarz może działać tutaj według własnej oceny sytuacji, a wstrzymanie likwidacji następuje z urzędu aż do czasu uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Powodem takiego wstrzymania może być na przykład uznanie, że np. w spisie inwentarza, złożonym bilansie, lub złożonym sprawozdaniu zachodzą takie usterki, nieścisłości, że wstrzymanie likwidacji jest zasadne według sędziego-komisarza.

Wstrzymanie likwidacji sędzia-komisarz może również zarządzić na wniosek – w razie wniesienia przez upadłego podania o dopuszczenie do zawarcia układu z wierzycielami. Również tutaj sędzia-komisarz decyduje o tym, czy podanie jest na tyle uzasadnione, żeby skutkowało wstrzymaniem likwidacji masy upadłości (sędzia-komisarz kieruje się własnym osądem).

Jeżeli natomiast nastąpiło dopuszczenie do zawarcia układu z wierzycielami sędzia-komisarz na żądanie upadłego wstrzyma likwidację. W tym przypadku sędzia-komisarz nie ma możliwości odmówienia takiemu żądaniu, jeżeli spełnia wymogi formalne.

Jak następuje likwidacja?

Likwidacja następuje przez sprzedaż ruchomości i nieruchomości, przez ściągnięcie wierzytelności od dłużników upadłego i zrealizowanie innych jego praw majątkowych, wchodzących w skład masy upadłości.

Syndyk początkowo wzywa dłużników by dobrowolnie spełnili swoje świadczenia. Jeżeli dłużnicy nie będą chcieli świadczyć dobrowolnie, to ściągnięcie od nich wierzytelności nastąpi po wystąpieniu przez syndyka przeciwko nim z powództwem o zapłatę lub, jeśli tytuł egzekucyjny już istnieje, to z żądaniem uiszczenia należności.

Sprzedaż ruchomości.

Sprzedaż ruchomości dokonana będzie bądź:

za zezwoleniem sędziego-komisarza z wolnej ręki przez syndyka,
bądź w drodze licytacji publicznej. Licytacja przeprowadzona będzie na żądanie syndyka przez komornika lub notariusza.

Sprzedaż z wolnej ręki musi się odbywać za zezwoleniem sędziego komisarza. Jeżeli takiego zezwolenia nie będzie, to sprzedaż będzie nieważna.

Sprzedaż z wolnej ręki przedmiotów, które mają cenę targową lub giełdową będzie się odbywała po kursie dziennym. Gdy sprzedaży z wolnej ręki nie dało się uskutecznić (to znaczy nikt nie chciał kupić danej rzeczy ruchomej lub chciał kupić, ale za cenę zbyt niską), to wówczas przedmioty będzie można sprzedać w drodze zaś licytacji publicznej.

Sprzedaż ruchomości przez licytację publiczną odbędzie się w jednym terminie bez oszacowania, przy czym nie stosuje się przepisów Kodeksu postępowania cywilnego. Licytacja publiczna jest dokonywana w szczególnym trybie przewidzianym przez rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z Ministrami Przemysłu i Handlu oraz Finansów.

Jaki jest tryb dokonywania sprzedaży przez licytację publiczną?

Licytację przeprowadza notariusz lub komornik, w którego okręgu znajduje się rzecz, podlegająca sprzedaży. Jeżeli licytację musi przeprowadzić makler giełdowy, to odbywa się ona na najbliższej giełdzie. Syndyk ma prawo dokonać sprzedaży przez innego notariusza lub komornika, a także na innej giełdzie, jeżeli to może dać wynik korzystniejszy.
Syndyk, aby licytacja została przeprowadzona musi złożyć wniosek o jej przeprowadzenie. Wniosek taki powinien zawierać: imię, nazwisko (firmę) i miejsce zamieszkania upadłego, przedmiot i miejsce sprzedaży oraz sumę oszacowania przedmiotu według inwentarza. Termin licytacji należy wyznaczyć tak, aby mogła się odbyć najpóźniej piętnastego dnia od dnia zgłoszenia wniosku o jej przeprowadzenie.

Notariusz lub komornik ogłosi o licytacji przez obwieszczenie, umieszczane na drzwiach zewnętrznych domu, gdzie ma się odbyć licytacja, w którym to obwieszczeniu powinny się znaleźć następujące dane:

miejsce i czas licytacji;
ruchomości sprzedawane, z podaniem ich rodzaju i łącznej sumy oszacowania;
miejsce i czas, w których można oglądać ruchomości.

Jeżeli wartość ruchomości sprzedawanych została oznaczona powyżej określonej kwoty (pięciuset złotych – jest to cena według rozporządzenia z 1935 r.

, którą należy dostosować do obecnych warunków), przeprowadzający licytację zamieści jednorazowe obwieszczenie o licytacji w poczytnym dzienniku miejscowym.
Przeprowadzający licytację rozpoczyna przetarg od wywołania ceny, odpowiadającej połowie sumy oszacowania według inwentarza. Nie można sprzedać ruchomości poniżej ceny wywołania. Rzeczy ze złota, platyny i srebra nie można sprzedać za cenę niższą od sumy oszacowania. Nie można rozpoczynać przetargu później niż w dwie godziny po czasie oznaczonym w obwieszczeniu.

Wymieniono również osoby, które nie mają prawa do uczestniczenia w przetargu. A zatem nie mogą uczestniczyć w przetargu:

upadły,
przeprowadzający licytację, jego małżonek i dzieci oraz
osoby, obecne na licytacji w charakterze urzędowym.

Przetarg odbywa się ustnie. Zaofiarowana cena przestaje wiązać uczestnika przetargu, jeżeli inny uczestnik postąpił cenę wyższą. Przeprowadzający licytację przybije rzecz temu, kto zaofiarował najwyższą cenę, jeżeli po trzykrotnym wezwaniu do jej dalszego podniesienia nikt nie zaofiarował więcej.

Co zrobić, gdy rzecz ruchoma jest w cudzym władaniu?

Prawo upadłościowe przewidziało sytuację, w której rzeczy ruchome wchodzące w skład masy upadłości mogą się znajdować w cudzym władaniu (z tytułu zastawu lub prawa zatrzymania) i ustaliło w związku z tym, kto wówczas ma dokonywać sprzedaży tych rzeczy. Jeżeli bowiem rzecz znajduje się we władaniu osoby trzeciej, to niemożliwe jest by sprzedaży dokonał syndyk. Przewidziano również co uczynić, gdy rzecz wprawdzie znajduje się we władaniu masy upadłości, ale jest zabezpieczona zastawem rejestrowym.

Zastaw zwykły i prawo zatrzymania

Do przeprowadzenia sprzedaży rzeczy wchodzących w skład masy upadłości z tytułu prawa zastawu lub zatrzymania obowiązane są osoby, które mają w swoim władaniu te rzeczy. Termin, w ciągu którego ta sprzedaż winna być przeprowadzona wyznaczy sędzia-komisarz na wniosek syndyka. Jeżeli w wyznaczonym terminie sprzedaż nie będzie dokonana lub nie będzie możliwa, syndyk zażąda wydania tych rzeczy w celu ich sprzedaży.

Jeżeli dana rzecz nie jest we władaniu osoby, której przysługuje prawo zastawu lub zatrzymania, to wówczas obowiązek sprzedaży tej rzeczy będzie spoczywał na syndyku. O miejscu i terminie sprzedaży musi on jednak zawiadomić osoby, którym służy prawo zastawu lub zatrzymania, chyba że zwłoka, która wyniknęłaby z zawiadamiania tych osób groziłaby niebezpieczeństwem.

Zastaw rejestrowy

Ustanowienie tego zastawu powoduje, że rzecz znajduje się we władaniu masy upadłości, ale jest oznaczona jako zastawiona. Odnośnie wchodzącego w skład masy upadłości i znajdujący się we władaniu syndyka przedmiotu zastawu rejestrowego nastąpi sprzedaż w drodze licytacji publicznej według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o egzekucji lub za zezwoleniem sędziego komisarza z wolnej ręki. Z osiągniętej ceny będą pokryte koszty sprzedaży, a następnie zaspokojone wierzytelności zabezpieczone zastawem rejestrowym ustanowionym na sprzedanych przedmiotach. Dopiero reszta pozostała po zaspokojeniu zastawu rejestrowego będzie dołączona do masy celem podziału według przepisów prawa niniejszego o podziale funduszów masy.

Niezależnie od tego, czy sprzedaży dokonuje syndyk, czy osoba uprawniona z tytułu prawa zastawu lub zatrzymania, cena uzyskana ze sprzedaży wchodzi w skład masy. Jak już wspomniano nie dotyczy to ceny uzyskanej ze sprzedaży przedmiotu zastawu rejestrowego, która najpierw jest kierowana na zaspokojenie wierzytelności wynikających z zastawu rejestrowego.

Jak sprzedać nieruchomość, handlowy statek morski lub statek żeglugi śródlądowej, w toku likwidacji majątku upadłego?

Nieruchomość, handlowy statek morski lub statek żeglugi śródlądowej, wpisane do rejestru statków, będą sprzedane przez licytację publiczną. Jednakże za zezwoleniem rady wierzycieli mogą być sprzedane z wolnej ręki.

Po otrzymaniu zezwolenia rady wierzycieli na sprzedaż z wolnej ręki nieruchomości, handlowego statku morskiego lub statku żeglugi śródlądowej, wpisanych do rejestru statków, syndyk ustala datę i miejsce sprzedaży, informując o tym sędziego-komisarza.

O dacie i miejscu sprzedaży syndyk dokonuje publicznego ogłoszenia co najmniej w dzienniku poczytnym na całym obszarze kraju. Nieruchomość, handlowy statek morski lub statek żeglugi śródlądowej powinny być sprzedane z wolnej ręki za cenę nie niższą niż wartość wynikająca z oszacowania. Jeżeli sprzedaż rzeczy nie może nastąpić w cenie oszacowania, za zgodą rady wierzycieli dopuszcza się możliwość sprzedaży za cenę niższą.

Nie można przyjąć oferty złożonej przez:

syndyka i sędziego-komisarza,
upadłego, jego małżonka, dzieci, rodziców i rodzeństwo, a gdy upadły nie jest osobą fizyczną - jego przedstawicieli,
małżonka, wstępnych, zstępnych, rodzeństwo oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu syndyka i sędziego-komisarza

W razie zgłoszenia się kilku oferentów syndyk wybiera ofertę najkorzystniejszą. Rozstrzygnięcie co do wyboru ofert stwierdza się protokołem. Po dokonaniu wyboru ofert syndyk ustala z nabywcą termin zawarcia umowy. Nabywca jest obowiązany do zapłaty ceny najpóźniej w chwili zawarcia umowy, chyba że w umowie określono inny termin. Aby skutecznie zawrzeć umowę z tym nabywcą należy załączyć do niej - uchwała rady wierzycieli o zezwoleniu na sprzedaż z wolnej ręki, oświadczenie oferenta, że nie jest osobą od której nie można przyjąć oferty oraz protokół.

Jakie szczególne zasady odnoszą się do zbywania przedsiębiorstwa?

Przedsiębiorstwo to według Kodeksu cywilnego zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, w szczególności:

firmę (nazwę), znaki towarowe i inne oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorstwo,
księgi handlowe,
nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa, w tym produkty i materiały,
patenty, wzory użytkowe i zdobnicze,
zobowiązania i obciążenia, związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa,
prawa wynikające z najmu i dzierżawy lokali zajmowanych przez przedsiębiorstwo.

Sprzedaż przedsiębiorstwa może odbywać się z wolnej ręki – przepisy nie uprawniają na zbywanie przedsiębiorstwa w drodze licytacji publicznej. Do sprzedaży przedsiębiorstwa nie wymaga się zgody rady wierzycieli.

Przedsiębiorstwo upadłego winno być, jeżeli to będzie możliwe, sprzedane jako całość. W tym przypadku nabywca będzie mógł używać firmy upadłego. Jednakże, jeżeli w firmie upadłego mieści się jego nazwisko, to używanie jej przez nabywcę może nastąpić tylko za zezwoleniem upadłego. Przedsiębiorstwo nie musi być sprzedane jako całość, jeżeli jest to niemożliwe, lub według oceny syndyka, korzystniejsze będzie sprzedanie poszczególnych składników przedsiębiorstwa.

Sprzedaży przedsiębiorstwa dokonuje się zwykle w drodze oferty. Oferta powinna być zamieszczona w prasie o ogólnopolskim zasięgu. Aby dokonać sprzedaży należy zawrzeć umowę w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jeżeli jednak w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość, to sprzedaż powinna być dokonana aktem notarialnym.

Przed sprzedażą przedsiębiorstwa państwowego (jako wyodrębnionej części mienia państwowego) albo jego zakładu syndyk wysłucha wniosków organu założycielskiego, a ponadto jeżeli uzna to za konieczne, to wysłucha również reprezentanta i przedstawiciela tego przedsiębiorstwa.

Nabywcą sprzedawanego przedsiębiorstwa może być każda osoba fizyczna lub prawna. Nabywca przedsiębiorstwa nie odpowiada za długi upadłego, także zabezpieczone hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym i wpisem w rejestrze statków. Długi te powstały bowiem w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa przez upadłego i podlegają zaspokojeniu z masy upadłości.

Zlikwidowanie przedsiębiorstwa, jako zasadniczego zwykle elementu majątku powinno nastąpić w miarę szybko, by móc zaspokoić wierzycieli. Jeżeli zatem syndyk chciałby prowadzić przedsiębiorstwo, a dopiero później je sprzedać, to na prowadzenie przedsiębiorstwa upadłego krócej niż trzy miesiące będzie musiał uzyskać zgodę sędziego-komisarza. Jeżeli przedsiębiorstwo będzie miało być prowadzone dłużej niż trzy miesiące od daty ogłoszenia upadłości syndyk winien uprzednio uzyskać zezwolenie sądu.

Zezwolenie sądu jest również wymagane, gdy syndyk chce wydzierżawić przedsiębiorstwo albo nieruchomości, przeznaczonej do jego prowadzenia. Jeżeli zezwolenie dotyczy przedsiębiorstwa państwowego, sąd przed wydaniem postanowienia wysłucha wniosków rady pracowniczej, organu założycielskiego i organu uprawnionego do reprezentowania Skarbu Państwa. Sąd wydaje swoją decyzję w postanowieniu, a na to postanowienie nie przysługuje zażalenie.

Pamiętaj, że:

Cena uzyskana ze sprzedaży wchodzi w skład masy i podlega podziałowi według przepisów o podziale funduszów masy.
Nabywca nieruchomości, sprzedanej z wolnej ręki, odpowiada za należności podatkowe z nieruchomości stosownie do przepisów podatkowych.
Sprzedaż dokonana w postępowaniu upadłościowym ma te same skutki prawne, jakie ma sprzedaż w postępowaniu egzekucyjnym.
Stan prawny aktualny do dnia 30 września 2003 r. w związku z utratą mocy obowiązującej rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U. 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.).

Podstawa prawna:

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe (Dz. U. 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zmianami),
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 stycznia 1935 r. wydane w porozumieniu z Ministrami Przemysłu i Handlu oraz Skarbu o trybie dokonywania licytacji publicznej ruchomości w postępowaniu upadłościowem (Dz. U. 1935 r., Nr 3, poz. 19),
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 kwietnia 1998 r. w sprawie trybu sprzedaży z wolnej ręki nieruchomości, handlowego statku morskiego lub statku żeglugi śródlądowej w postępowaniu upadłościowym (Dz. U. 1998 r., Nr 55, poz. 360).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.