Mediacja – alternatywa dla rozwiązywania sporów sądowych.

Z dniem 1 stycznia 2016 roku weszła w życie zmiana Kodeksu postępowania cywilnego, wprowadzona ustawą z dnia 10 września 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów Dz. U. z 2015 r. poz. 1595). Jak wskazuje sama nazwa wprowadzonej ustawy, jej głównym celem było wzmocnienie roli polubownych metod rozstrzygania sporów tj. głównie mediacji.    

Na czym polega mediacja

W uzasadnieniu do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów Ministerstwo Sprawiedliwości podało swoją definicje mediacji.  Mediacja zatem to „próba do ugodowego, satysfakcjonującego obie strony rozwiązania konfliktu na drodze dobrowolnych negocjacji prowadzonych przy udziale trzeciej osoby, neutralnej wobec stron i ich konfliktu, czyli mediatora, który wspiera przebieg negocjacji, łagodzi powstające napięcia i pomaga – nie narzucając jednak żadnego rozwiązania – w wypracowaniu kompromisu.”

Mediacja – podstawowe zasady 

Z definicji tej wynikają zatem podstawowe zasady prowadzenia mediacji, które winny być przestrzegane przez mediatora oraz strony.

Są nimi:

• zasada bezstronności,
• zasada niejawności,
• zasada dobrowolności,
• zasada szybkości.

Strony, jako tak zwani gospodarze konfliktu dokonują wyboru mediatora, który w ich ocenie będzie osobą bezstronną. Samo już podjęcie przez strony konfliktu takiej inicjatywy wskazuje ich dobrą wolę i chęć osiągnięcia porozumienia. Dobrowolność mediacji polega z kolei m.in. na tym, że strony na każdym etapie prowadzonego procesu mogą zrezygnować z mediacji. Nikt nikogo nie może przymuszać do ugodowego zakończenia konfliktu. Istotne jest również to, że cały proces mediacji jest prowadzony niejawnie i strony nawet gdy dojdzie do fiaska mediacji nie mogą wykorzystać w postępowaniu sądowym informacji o których dowiedziały się w związku z prowadzoną mediacją. Ponadto postępowanie mediacyjne jest o wiele szybszym postępowaniem niż postępowania sądowe m.in. ze względu na jego odformalizowanie. Mediacje mogą trwać do kliku dni, nie ma potrzeby wyznaczać odległych terminów spotkań. Niezależnie od powyższego postępowanie takie jest tańsze i nie naraża stron na konieczność poniesienia wysokich kosztów procesu sądowego.

Jaka jest praktyka mediacji

Wskazując na korzyści z mediacji należałoby stwierdzić, że jest to świetne rozwiązanie. Winno być ono zatem szeroko stosowane w praktyce. Tak niestety nie jest. Analiza statystyk Ministerstwa Sprawiedliwości wskazuje, że na chwilę obecną mediacja w Polsce wcale nie jest popularna. Należało by się zastanowić, co stoi na przeszkodzie w popularyzacji tego rodzaju rozwiązywania sporów. Niestety -  najprawdopodobniej jest to mały stan wiedzy społeczeństwa, że taka możliwość zakończenia sporów realnie istnieje i że wiążą się z nią istotne korzyści.

Zmiana kodeksu postępowania cywilnego 

Jak wynika z uzasadnienia noweli przepisów o mediacji, wprowadzone do K.p.c. zmiany mają na celu wyeliminowanie powyższych problemów. Głównymi celami ustawodawcy było podniesienie skuteczności mediacji, zwiększenie ilości prowadzonych mediacji pozasądowych, satysfakcja stron postępowania z wypracowanego wspólnie stanowiska a także zachęcenie sędziów przekazywania postępowań sądowych pod rozstrzygnięcia samych stron przy udziale profesjonalnego mediatora.

Ustawodawca mając na celu realizacje powyższych założeń wprowadził nowelą Kodeksu Postępowania Cywilnego następujące zmiany: 

1)      wprowadzenie obowiązku informowania w pozwie, czy strony podjęły próbę polubownego rozwiązania sporu przed skierowaniem sprawy do sądu. W przypadku gdy nie podjęto takiej próby, powód powinien wyjaśnić przyczyny. Chodzi tutaj o uświadomienie stronom, że każdy spór powinien zostać poprzedzony oceną, czy sprawa może zostać zakończona polubownie, a także ma to ułatwić sędziemu podjęcie decyzji o skierowaniu stron do mediacji w toku postępowania sądowego,

2)      wzmocnienie obowiązku informowania przez sąd o możliwości skierowania sprawy do mediacji, szczególnie na wstępnym etapie postępowania. W sposób istotny zostanie podkreślony obowiązek sędziego dokonania oceny, czy sprawa może zostać rozwiązana poprzez mediację. Sędzia będzie mógł nakazać stronom wzięcie udziału w spotkaniu informacyjnym, na którym uzyskają informację na temat mediacji, albo wezwać strony na posiedzenie niejawne. Sąd będzie mógł skierować strony do mediacji na każdym etapie sprawy, a także więcej niż raz w toku postępowania,

3)      uporządkowanie kwestii proceduralnych dotyczących mediacji: strony uzyskają pierwszeństwo przy wyborze mediatora, mediator będzie mógł zapoznać się z aktami sprawy zaraz po przestąpieniu stron do mediacji, dane kontaktowe stron sąd przekaże mediatorowi w jak najkrótszym czasie. Mediacja będzie mogła zostać wyznaczona na okres do 3 miesięcy,

4)      jeżeli nie dojdzie do wszczęcia mediacji przedsądowej z powodów niezależnych od wierzyciela (np. druga strona nie wyrazi zgody na mediację), wierzyciel zachowa pozytywne skutki związane z przerwaniem biegu przedawnienia roszczenia, jeżeli wniesie pozew w terminie 3 miesięcy,

5)      wprowadzenie wymagań dotyczących kwalifikacji stałych mediatorów w celu zagwarantowania wysokiej jakości usług. Mediatorzy posiadający odpowiednią wiedzę i umiejętności będą mogli zostać wpisani na dostępną w internecie listę stałych mediatorów,

6)      zaliczenie kosztów mediacji prowadzonej na skutek skierowania przez sąd do kosztów sądowych, co umożliwi zwolnienie osób niezamożnych od kosztów mediacji,

7)      stworzenie systemu zachęt finansowych dotyczących kosztów sądowych. Wniosek o zatwierdzenie ugody pozasądowej zawartej przed mediatorem zostanie zwolniony od opłaty sądowej. Jeżeli do zawarcia ugody dojdzie przed rozpoczęciem rozprawy, sąd zwróci stronom całość uiszczonej opłaty sądowej,

8)      przy ustalaniu wynagrodzenia adwokata oraz radcy prawnego sąd weźmie pod uwagę jego zaangażowanie w czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu również przed wniesieniem pozwu,

9)      sąd uzyska możliwość obciążenia strony, która w sposób oczywiście nieuzasadniony odmówiła poddania się mediacji, częścią kosztów powstałych na skutek zdecydowanie nagannego i nielojalnego zachowania strony względem sądu lub przeciwnika procesowego.

Wszystkie te rozwiązania mają na celu zwiększenie atrakcyjności alternatywnych form rozstrzygania sporów. To zaś z kolei powinno prowadzić do popularyzacji postępowań mediacyjnych prowadzonych przez mediatorów.

Angelika Tomeczko

Radca prawny