Opiekunowie osób z niepełnosprawnościami będą mogli pracować bez ograniczeń

Prezydent Andrzej Duda podpisał niedawno ustawę o świadczeniu wspierającym dla osób z niepełnosprawnościami. – "Rodzice i opiekunowie osób z niepełnosprawnościami, na które przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, będą mogli pracować bez jakichkolwiek ograniczeń" – poinformował wiceminister rodziny i pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych Paweł Wdówik.

- "To bardzo wyczekiwana ustawa, która zasadniczo zmienia system wsparcia i system świadczeń – tych świadczeń dotyczących rodziny i świadczeń dotyczących osób z niepełnosprawnością" – mówił podczas czwartkowego briefingu w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej Paweł Wdówik, wiceszef resortu i pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych.

Jak podkreślił, ustawa jest wykonaniem w całości wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który dotyczył zróżnicowania świadczeń zależnie od momentu powstania niepełnosprawności. W tej chwili, niezależnie od momentu powstania niepełnosprawności, świadczenia będą dokładnie takie same dla wszystkich.

Rodzice i opiekunowie mogą pracować bez ograniczeń

W ocenie wiceministra Pawła Wdówika ustawa jest również realizacją postulatu, żeby rodzice dzieci z niepełnosprawnością mogli podejmować pracę podczas pobierania świadczenia pielęgnacyjnego.

- "Ta ustawa całkowicie likwiduje jakikolwiek mechanizm wiązania pracy ze świadczeniem. Czyli rodzice i opiekunowie osób, na które przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, będą mogli pracować bez jakichkolwiek ograniczeń. To jest wielka zmiana, bardzo wyczekiwana i bardzo chwalona przez rodziców dzieci z niepełnosprawnością" – podkreślił.

Ponadto na każde dziecko z niepełnosprawnością będzie wypłacane odrębne świadczenie pielęgnacyjne.

Nowe świadczenie wspierające

Ważna zmiana polega też na tym, że świadczenie pielęgnacyjne jest wypłacane do ukończenia 18. roku życia. Oznacza to, że w momencie, kiedy człowiek z niepełnosprawnością uzyskuje pełnoletność, świadczenie, które pobierają rodzice się kończy, a on sam nabywa prawa do innych świadczeń: do renty socjalnej, do świadczenia uzupełniającego, do nowego świadczenia, jakim jest świadczenie wspierające.

Jak podkreślił wiceminister Paweł Wdówik, świadczenie wspierające oparte jest nie o genezę niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, ale o poziom potrzeby wsparcia.

- "Ludzie, mimo posiadania tej samej niepełnosprawności, tego samego stopnia, różnią się między sobą – i to częstokroć bardzo te różnice są widoczne – w zakresie pomocy, jakiej potrzebują. To świadczenie jest dopasowane w taki sposób, żeby odpowiadać na potrzeby. Im większe potrzeby, tym większe świadczeni" – powiedział.

Zaznaczył, że do oceny będzie używana specjalna skala, która obecnie jest przygotowywana i testowana.

- "Ogłosimy ją w ustawowym terminie, dzięki czemu będziemy mogli zapewnić najwyższą jakość tej oceny i dopasowanie świadczenia" – zapewnił pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych.

Co przewiduje ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym?

Ustawa o świadczeniu wspierającym dokonuje częściowej przebudowy dotychczasowego systemu świadczeń skierowanych do osób z niepełnosprawnościami oraz ich opiekunów poprzez wprowadzenie od 1 stycznia 2024 r. do systemu prawnego nowego świadczenia - świadczenia wspierającego, kierowanego bezpośrednio do osoby z niepełnosprawnością oraz modyfikację warunków przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego.

Celem świadczenia wspierającego jest udzielenie osobom niepełnosprawnym mającym potrzebę wsparcia, pomocy służącej częściowemu pokryciu wydatków związanych z zaspokojeniem szczególnych potrzeb życiowych tych osób. Ustawa określa warunki nabywania prawa do świadczenia wspierającego oraz zasady przyznawania i wypłacania tego świadczenia. Świadczenie wspierające będzie świadczeniem kierowanym bezpośrednio do osoby z niepełnosprawnością. Uprawnionymi do świadczenia wspierającego będą osoby w wieku od ukończenia 18. roku życia, posiadające decyzję ustalającą poziom potrzeby wsparcia, w której potrzebę wsparcia określono na poziomie od 70 do 100 punktów w skali, o której mowa w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Świadczenie wspierające będzie przysługiwało miesięcznie w wysokości:       

• 220% renty socjalnej – jeżeli w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę tę określono na poziomie od 95 do 100 punktów w skali potrzeby wsparcia,
• 180% renty socjalnej – jeżeli w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę tę określono na poziomie od 90 do 94 punktów w skali potrzeby wsparcia,
• 120% renty socjalnej – jeżeli w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę tę określono na poziomie od 85 do 89 punktów w skali potrzeby wsparcia,
• 80% renty socjalnej – jeżeli w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę tę określono na poziomie od 80 do 84 punktów w skali potrzeby wsparcia,
• 60% renty socjalnej – jeżeli w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę tę określono na poziomie od 75 do 79 punktów w skali potrzeby wsparcia,
• 40% renty socjalnej – jeżeli w decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia potrzebę tę określono na poziomie od 70 do 74 punktów w skali potrzeby wsparcia.

Świadczenie wspierające nie będzie przysługiwało, jeżeli:

1. osoba uprawniona do świadczenia wspierającego zostanie umieszczona w domu pomocy społecznej, w rodzinnym domu pomocy, zakładzie opiekuńczo–leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym, placówce zapewniającej całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, zakładzie karnym, zakładzie poprawczym, areszcie śledczym albo schronisku dla nieletnich;
2. osoba uprawniona do świadczenia wspierającego uzyska za granicą prawo do świadczenia o podobnym charakterze, chyba że dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym będą stanowić inaczej;
3. inna osoba będzie uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków z opieką nad osobą uprawnioną do świadczenia wspierającego, chyba że dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym będą stanowić inaczej.

Podmiotem właściwym w zakresie prowadzenia postępowania w sprawie świadczenia wspierającego oraz wypłacania tego świadczenia będzie Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Ustawa nakłada na Zakład Ubezpieczeń Społecznych obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz składek na ubezpieczenie zdrowotne opiekunom, którzy nie podejmą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej ze względu na potrzebę udzielania wsparcia osobie uprawnionej do świadczenia wspierającego, wspólnie z nią zamieszkującemu i gospodarującemu.

Ustawa określa ponadto zasady składania wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wspierającego, podwyższania kwoty świadczenia wspierającego w związku z podwyższeniem ustawowej wysokości renty socjalnej, dokonywania zmiany lub uchylenia prawa do świadczenia wspierającego, a także zmiany jego wysokości, wypłacania świadczenia wspierającego, postępowania w przypadku pobrania świadczenia wspierającego nienależnie oraz finansowania świadczenia wspierającego z budżetu państwa.

W zmianach do ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, ustawa:

• wprowadza regulację dotyczącą wydawania decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia przez wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności,
• definiuje określenie „potrzeba wsparcia” oraz wskazuje sposób jej ustalania;
• określa jakie czynniki brane są pod uwagę przy ustalania potrzeby wsparcia;
• określa poziom potrzeby wsparcia ustalany w wartościach punktowych w skali od 0 do 100, na podstawie obserwacji, wywiadu bezpośredniego oraz oceny funkcjonowania osoby ubiegającej się o ustalenie potrzeby wsparcia, przy zastosowaniu formularza w zakresie ustalania poziomu potrzeby wsparcia dla osób zaliczonych do stopnia niepełnosprawności, a także na podstawie informacji wskazanych w kwestionariuszu samooceny trudności w zakresie wykonywania czynności związanych z funkcjonowaniem,
• określa zasady składania wniosku o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia oraz wskazuje maksymalny okres, na jaki decyzja może być wydana (7 lat),
• określa, że od decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia będzie wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy oraz odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych;

W zmianach do ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, ustawa wprowadza zmiany, które zmierzają w szczególności do:

• modyfikacji zasad przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego. Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami świadczenie pielęgnacyjne będzie przysługiwało matce albo ojcu, innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom, opiekunowi faktycznemu dziecka, rodzinie zastępczej, osobie prowadzącej rodzinny dom dziecka, dyrektorowi placówki opiekuńczo-wychowawczej, dyrektorowi regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej albo dyrektorowi interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego, jeżeli sprawują opiekę nad osobą w wieku do ukończenia 18. roku życia legitymującą się orzeczeniem znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.  Wyeliminowany został obowiązujący aktualnie warunek rezygnacji albo niepodejmowania zatrudnienia w celu sprawowania opieki nad osobą z niepełnosprawnością, a także warunek powstania niepełnosprawności nie później niż do ukończenia 18. roku życia, albo w trakcie nauki w szkole lub szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia; ponadto dodano regulację podwyższającą wysokość świadczenia pielęgnacyjnego o 100% na drugą i każdą kolejną osobę, nad którą sprawowana jest opieka,
• uchylenia z tej ustawy przepisu art. 16a określającego zasady przyznawania specjalnego zasiłku opiekuńczego.

Ustawa zmienia ponadto następujące akty prawne: ustawę z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, ustawę z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, ustawę z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym, ustawę z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawę z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin, ustawę z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, ustawę z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, ustawę z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ustawę z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawę z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia  i instytucjach rynku pracy, ustawę z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych, ustawę z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, ustawę z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, ustawę z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, ustawę z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, ustawę z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, ustawę z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów, ustawę z dnia 5 grudnia 2014 r. o Karcie Dużej Rodziny, ustawę z dnia 28 stycznia 2016 r. – Prawo o prokuraturze, ustawę z dnia 23 października 2018 r. o Funduszu Solidarnościowym, ustawę z dnia 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, ustawę z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, ustawę z dnia 5 sierpnia 2022 r. o ekonomii społecznej oraz ustawę z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw. Zmiany zawarte w tych ustawach są co do zasady następstwem zmian merytorycznych wprowadzonych we wskazanych powyżej ustawach (ustawie o świadczeniu wspierającym, o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, ustawie o świadczeniach rodzinnych).

Ustawa zawiera rozbudowane przepisy przejściowe i dostosowujące regulujące m.in. kwestie dalszego pobierania świadczeń pielęgnacyjnych, specjalnych zasiłków opiekuńczych, a także zasieków dla opiekunów na dotychczasowych zasadach.

Ustawa wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2024 r. z licznymi wyjątkami, m.in.:

• z dniem 1 sierpnia 2023 r. wejdą w życie zmiany w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych dotyczące wydłużenia okresu ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne na preferencyjnych zasadach dla niektórych płatników składek oraz przepis wyłączający stosowanie przepisów ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych do zamówień na usługi lub dostawy udzielane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w związku z realizacją przepisów dotyczących wydłużenia okresu ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne na preferencyjnych zasadach dla niektórych płatników składek;
• z dniem następującym po dniu ogłoszenia wejdzie w życie zmiana w ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID­­­‑19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, zmierzająca do wydłużenia terminów przeprowadzania okresowych szkoleń BHP.

Zob. też: Kto otrzyma świadczenie wspierające?

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym (Dz.U. z 2023 r., poz. 1429).

A.J.
Zespół e-prawnik.pl