Problematyka odpowiedzialności członka zarządu za zobowiązania spółki na postawie 299 ksh a wygaśnięcie jego mandatu.
Odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania spółki uregulowana jest w art. 299 ksh i ma charakter odpowiedzialności odszkodowawczej o charakterze deliktowym.[1] Tym samym jest odpowiedzialnością własną członka zarządu dłużnej spółki za szkodę wyrządzoną wierzycielowi. Wpływ na ustalenie kręgu podmiotów odpowiedzialnych na podstawie 299 ksh ma regulacja zawarta w art. 202 ksh. Prawidłowa analiza tych kwestii pozwoli nam ustalić, wobec których członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością można rozważyć skierowanie pozwu opartego na art. 299 ksh.
Tytułem wprowadzenia wskazuje, że umorzenie przez Komornika postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko spółce z ograniczaną odpowiedzialnością z uwagi na bezskuteczność niekoniecznie musi oznaczać zakończenie sprawy. Wręcz przeciwnie, właśnie w tym momencie powinniśmy podjąć analizę zasadności skierowania pozwu przeciwko członkom zarządu na postawie art. 299 ksh. Powołany przepis nie daje jednak podstawy do pozwania o zapłatę członków zarządu za niezapłacone przez spółkę należności obok lub zamiast samej spółki. Odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest odpowiedzialność odszkodowawczą względem wierzycieli za to, że nie złożyli oni na czas wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, w której organie zasiadają, czym spowodowali szkodę w majątku wierzycieli w postaci nieotrzymania przez wierzycieli należności od spółki. Pozwanie członka zarządu na postawie art. 299 ksh jest możliwe dopiero w sytuacji, w której egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, o czym mowa w art. 299 § 1 ksh. Wierzyciel musi wykazywać, iż wyczerpał wszelkie możliwe sposoby egzekucji, wystarczy, że okaże dowód, z którego będzie wynikało, że spółka nie ma majątku, który pozwalałby na zaspokojenie wierzyciela. Takimi dowodami mogą być np. postanowienie sądu o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości z tego powodu, że majątek spółki nie wystarcza nawet na koszty postępowania.
Kolejnym etapem będzie ustalenie, którzy członkowie zarządu mogą być pozwani na postawie art. 299 ksh. Takie ustalenia powinny być poprzedzone wnikliwą analizą akt rejestrowych spółki. Pozwani na podstawie 299 ksh będą ponosili odpowiedzialność solidarną o czym mowa w § 1 omawianego artykułu. Solidarność dłużników wyjaśniona została w kodeksie cywilnym w art. 366 § 1 kc, zgodnie z którym „kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych.”
Nadto, dla ustalenia kręgu odpowiedzialnych członków zarządu niezbędna będzie analiza postanowień umowy spółki oraz znajomość przepisów prawa spółek handlowych i ustawy o rachunkowości. Praktyka pokazuje, że niewystarczającą jest analiza odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego. Dzieje się tak, ponieważ wielokrotnie w odpisach z KRS figurują osoby, których mandat wygasł. Może się tak stać w sytuacji, w której np. strony nie ustaliły, na jaki okres powołano zarząd, a sąd rejestrowy z urzędu nie prowadził analizy nad kwestą wygaśnięcia mandatu członka zarządu. W takich przypadkach stosować należy ogólną regułę wyrażoną w art. 202 § 1 ksh, który stanowi, że: ”jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, mandat członka zarządu wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu.”
Analizując nadal ten wątek, należy się zastanowić, jak rozumieć należy pojęcie pełnego roku obrotowego. Jeśli również strony tej kwestii nie doprecyzowały w umowie, odpowiedzi należy szukać w ustawie o rachunkowości w art. 3 ust. 1 pkt. 9, zgodnie z którym „przez rok obrotowy rozumie się rok kalendarzowy, stosowany również do celów podatkowych.” Natomiast w myśl art. 8 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych: „rokiem podatkowym jest rok kalendarzowy, chyba, że podatnik postanowi inaczej w statucie albo w umowie spółki, albo w innym dokumencie odpowiednio regulującym zasady ustrojowe innych podatników i zawiadomi o tym właściwego naczelnika urzędu skarbowego.” Na uwadze również mieć należy regulację zawartą w art. 53. ust. 1. ustawy o rachunkowości, zgodnie z którą „roczne sprawozdanie finansowe jednostki, z zastrzeżeniem ust. 2b, podlega zatwierdzeniu przez organ zatwierdzający, nie później niż 6 miesięcy od dnia bilansowego.” Przy pomocy tych regulacji można dookreślić moment wygaśnięcia mandatu członka zarządu i tym samym ustalić krąg podmiotów, które mogą być pozwane na podstawie art. 299 ksh.
Ponadto, istotna z punktu widzenia powództwa opartego na art. 299 ksh jest kwestia momentu powstania zobowiązania i jego wymagalności. Kwestia ta nieco bardziej się komplikuje w przypadku ustalenia odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania wynikające np. z umów terminowych najmu zawieranych przez członków zarządu w czasie sprawowania przez nich mandatu, a obowiązujących również po czasie sprawowania przez nich mandatu. W tym miejscu powołać należy trafne orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2010r. sygn. akt I CSK 269/09, w którym przyjęto, że „przepis art. 299 k.s.h. nie określa odpowiedzialności członków zarządu, jako odpowiedzialności za dług spółki czy za niespełnione świadczenia wynikające z zobowiązania spółki, lecz jako odpowiedzialność „za zobowiązania” spółki. Oznacza to, że stosownie do wymienionego przepisu odpowiedzialność ponoszą osoby będące członkami zarządu spółki w czasie istnienia zobowiązania, a ściślej rzecz ujmując - w czasie istnienia podstawy tego zobowiązania. Objęcie odpowiedzialnością członków zarządu wszystkich zobowiązań spółki, których podstawa istnieje w czasie, gdy sprawują oni funkcję członka zarządu, a więc także zobowiązań jeszcze wtedy niewymagalnych, jest - co do zasady - uzasadnione tym, że ogłoszenie upadłości, o które członek zarządu powinien wystąpić ażeby zapobiec bezskuteczności egzekucji, spowodowałoby wymagalność także zobowiązań niemających dotychczas tej cechy (art. 91 pun). Okoliczność, że czynsz powinien być płatny w umówionym terminie (art. 669 § 1 kc) lub w terminach określonych w ustawie (art. 669 § 2 kc), nie zmienia faktu, iż podstawą jego zapłaty jest umowa najmu. Jeżeli umowa ta została zawarta w czasie sprawowania przez członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością tej funkcji, to podstawa zobowiązania do zapłaty czynszu powstaje w tym czasie. Istnieje ona zatem także w czasie, gdy członek zarządu sprawował tę funkcję.”
Powyższe rozważania doprowadzają nad do wniosku, że nie w każdym przypadku członek zarządu będzie ponosił odpowiedzialność na podstawie 299 ksh. Jeśli jednak członek zarządu znajdzie się w gronie podmiotów, które mogą ponosić odpowiedzialność na gruncie omawianej regulacji, ustawodawca w art. 299 § 2 ksh przewidział tzw. przesłanki egzoneracyjne. Członek zarządu może próbować uwolnić się od osobistej odpowiedzialności poprzez wykazanie istnienia jednej z tych przesłanej. Obrona może być oparta na wykazaniu, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu. Członek zarządu może również opierać swoją obronę na tym, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody. Wówczas niejako przyznaje, że wniosek o ogłoszenie upadłości nie został złożony na czas. Członek zarządu może również próbować bronić się tym, że udowodni, że nie było podstaw do ogłoszenia upadłości.
Problematyka odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest tematyką niezwykle bogatą i nie sposób omówić tego zagadnienia na łamach jednego artykułu. Okoliczności powołane powyżej mogą okazać się cenną wskazówką dla wierzycieli niewypłacalnych spółek i mogą pomóc im podjąć decyzję, czy pozywać członków zarządu, a jeśli tak, to co brać pod uwagę przy ustalania kręgu osób odpowiedzialnych na podstawie art. 299 ksh. Kwestie poruszone w tym artykule mogą również okazać się przydatne dla podmiotów kontraktujących ze spółkami z ograniczoną odpowiedzialnością, ponieważ podmioty takie również powinny kontrolować, czy ich kontrahent ma organ zdolny do reprezentacji spółki, czy tylko za taki się podaje.
[1] Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 7 listopada 2008r. III CZP 72/08 (OSNC 2009, nr 2, poz. 20)
Paulina Kopańska
Radca prawny
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?