Prokura - nowelizacja przepisów wprowadzona w życie 1 stycznia 2017r.

            Regulacja prokury podzielona została między dwa akty prawne – podstawowe unormowania znajdują się w kodeksie cywilnym (Dział VI – Przedstawicielstwo, Rozdział III – Prokura), szczegółowe zaś dotyczące wyłącznie prokury w spółkach handlowych zamieszczone zostały w kodeksie spółek handlowych[4].

            Prokura jest szczególnym rodzajem pełnomocnictwa. Przyznaje ona najszersze uprawnienia pełnomocnikowi. Spowodowane jest to tym, że zasięg prokury zdefiniowany został w oparciu o zakres czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Dotyczy to wszelkiej działalności gospodarczej, nie tylko bezpośrednio związanej z tym, czym zajmuje się mocodawca. Tak więc prokurent umocowany jest do wszelkich czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem każdego przedsiębiorstwa.

            Zachodzą jednak pewne wyjątki w szerokim katalogu uprawnień prokurenta. Dwie główne kategorie wyłączeń w kompetencjach prokurenta to przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym i nieruchomość. Do zbycia, przeniesienia, obciążenia, itd. przedsiębiorstwa czy nieruchomości konieczne jest dodatkowe pełnomocnictwo, do poszczególnej czynności, we właściwej formie, czyli w formie pisemnej z notarialnie poświadczonymi podpisami (art. 109³k.c.). Ponadto – w przeciwieństwie do unormowań dotyczących pełnomocnictwa – wprowadzony jest zakaz substytucji prokury (art. 109⁶k.c.). Specyficzne cechy związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, w tym konieczność zachowania w poufności tajemnic z nim związanych sprawiły, że w najwyższym stopniu pozostawiono mocodawcy kontrolę nad tym, kto będzie prowadził sprawy dotyczące jego przedsiębiorstwa.

            Trudno nie zauważyć, iż z rozległym katalogiem uprawnień prokurenta kontrastuje mocno ograniczony, enumeratywny katalog podmiotów uprawnionych do udzielenia pełnomocnictwa. W przeciwieństwie do przepisów dotyczących pełnomocnictwa - prokurenta ustanowić może - zgodnie z art. 109¹§1 k.c.- wyłącznie przedsiębiorca podlegający obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców.  Ustawodawca wskazał uprawnione podmioty w przepisie art. 36 ustawy  o krajowym rejestrze sądowym[5].

            Można wyróżnić kilka rodzajów prokury, które wprowadzają odmienne warunki dla skuteczności czynności dokonanych przez prokurentów.

W przypadku prokury łącznej, jak sama nazwa wskazuje  prawnie skuteczne wobec mocodawcy staje się zgodne oświadczenie wszystkich ustanowionych prokurentów. W żadnym wypadku niedopuszczalne jest domniemywanie prokury łącznej – musi ona być wprost zastrzeżona w danej czynności prawnej.

Dla wyodrębnionych oddziałów przedsiębiorstwa przyjęto także tzw. prokurę oddziałową, która charakteryzuje się ograniczeniem uprawnień prokurenta do wyłącznie konkretnego oddziału przedsiębiorstwa (art. 109⁵ k.c.).

Omawiana w niniejszym artykule ustawa z dnia 16 grudnia 2016r.   o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców[6] usankcjonowała nowy rodzaj prokury, znanej już w doktrynie. Co ciekawe – do tej pory w orzecznictwie, po początkowym okresie rozbieżności, odmawiano  dopuszczalności wskazanej formy prokury.  Ostatecznie wszelkie wątpliwości miała rozwiać uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2015r o sygn. III CZP 34/14[7]. Zgodnie z uzasadnieniem do uchwały: ,,Dopuszczenie do tego, aby skuteczność oświadczeń woli prokurenta zależała od woli członka zarządu, czyni z prokurenta nie samodzielnego pełnomocnika jak chce ustawodawca, ale pomocnika zarządcy, który jest mu podporządkowany.” W ocenie Sądu Najwyższego prokura łączna niewłaściwa miała przeczyć zasadom pełnomocnictwa. Główny cel udzielonego pełnomocnictwa – czyli prawo do samodzielnego podejmowania czynności w imieniu mocodawcy – stawał się wyłącznie iluzoryczny. Ponadto Sąd Najwyższy poddaje w wątpliwość samą potrzebę ustanawiania prokury łącznej niewłaściwej. W jej miejsce wskazuje inne, dopuszczalne rozwiązania, przykładowo powołanie w ramach prokury łącznej dwóch prokurentów, bądź  dwóch członków zarządu, tak by zawsze oświadczenia woli składały dwie osoby. Ostatecznie według poglądu Sądu Najwyższego – zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 listopada 2014r. w sprawie szczegółowego sposobu prowadzenia rejestrów wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej treści wpisów w tych rejestrach[8] – postępując zgodnie z przepisami, nie ma możliwości wpisania prokury łącznej niewłaściwej do rejestru.

Tezy wynikające z uchwały, jak i cała linia orzecznicza straciły swoją aktualność z chwilą wejścia w życie ustawy:  ,,O zmianie niektórych ustaw w celu poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców”. Znowelizowano art. 109⁴ k.c., wprowadzając § 1¹ , który bezpośrednio dopuszcza stosowanie prokury łącznej niewłaściwej.  W uzasadnieniu do projektu ustawy wskazuje się na ,,konieczność rozstrzygnięcia problemu” i ,,uzasadnione potrzeby obrotu”, a za jedyny argument uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego podnosi się ówczesny brak jednoznacznej podstawy prawnej do obowiązywania prokury łącznej niewłaściwej. Trudno nie zauważyć, iż całkiem pominięto istotę pełnomocnictwa, opierając się wyłącznie na twierdzeniu o powszechności w korzystaniu z tego rozwiązania przez przedsiębiorców. Zdaniem autorów uzasadnienia do projektu ustawy można wyróżnić dwa rodzaje prokury łącznej niewłaściwej: prokurę łączną wykonywaną z drugim prokurentem oraz członkiem organu zarządzającego bądź wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania osobowej spółki handlowej  i prokurę ,,swoiście łączną”, kiedy to prokurent może działać wyłącznie razem z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania osobowej spółki handlowej. Oba rodzaje prokury mają wynikać z nowego brzmienia przepisu art. 109⁴ k.c.  

W konsekwencji dokonano odpowiedniej nowelizacji przepisów kodeksu spółek handlowych, wprowadzając  nowy rodzaj prokury w odniesieniu do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjnej  (art. 205 § 3 i art. 373 §3 k.s.h.).

Podkreślić należy, iż przywołane w uzasadnieniu do uchwały rozporządzenie, przewidujące niemożność wprowadzenia prokury łącznej niewłaściwej, nie zostało dostosowane do nowego brzmienia przepisów o prokurze. Trudno określić przyczynę niedopatrzenia. Podkreślę raz jeszcze stwierdzenie przyjęte w uzasadnieniu do omawianej uchwały Sądu Najwyższego: ,,stworzony system wpisów do tego rejestru nie przewiduje możliwości wpisywania prokury niewłaściwej. (…) Skoro zaś członek zarządu nie jest prokurentem to nie wiadomo, w której rubryce należałoby umieścić wzmiankę, że prokurent może skutecznie składać oświadczenia woli tylko łącznie z członkiem zarządu.” Tym bardziej, że zgodnie z nowym brzmieniem art. 109⁸ § 2 k.c. zgłoszenie prokury, o której mowa w art. 109⁴ § 1¹,  do rejestru przedsiębiorców powinno określać sposób jej wykonywania

Niestety, przy tak niejednoznacznej konstrukcji przepisu, nie wprowadzono de facto w ramach nowelizacji definicji legalnych przyjętych w ustawie kategorii prokury.  Zachodzi więc obawa, że nieuniknione w przyszłości wątpliwości naruszą stabilność obrotu, która powinna być fundamentem efektywnej działalności przedsiębiorców.

[1] Dz.U. 1919 nr 14 poz. 164

[2] Dz.U. 1964 nr 16 poz. 94

[3] Dz. U. 2003 nr 49 poz. 408

[4] Dz. U. 2000 nr 94 poz. 1037 ze zm.

[5] Dz. U. 1997 nr 121 poz. 770 ze zm.

[6] Dz. U. 2016 poz. 2255

[7] Baza orzecznictwa Sądu Najwyższego

[8] Dz. U. 2014 poz. 1667