Pacjent ma prawo do wyrażenia zgody

Na czym polega prawo do wyrażenia zgody?

Pacjent ma prawo do wyrażenia zgody lub jej odmowy na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych.

Warunkiem udzielenia przez pacjenta skutecznej i ważnej zgody jest uprzednie przekazanie mu pełnej informacji o:

• swoim stanie zdrowia,
• rozpoznaniu,
• proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych,
• dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania,
• wynikach leczenia oraz rokowaniu. 

Zgodę określić można jako swobodnie podjęty i wyrażony akt woli pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego. Powinna być wyrażona na podstawie przystępnie udzielonej, rzetelnej informacji, co do wszystkich stadiów postępowania medycznego.

Zgoda pacjenta co do zasady obejmuje tę procedurę medyczną, która została wcześniej przedstawiona pacjentowi oraz przeprowadzona jedynie w takim zakresie i w taki sposób, w jaki wcześniej została mu przedstawiona. Dla skuteczności zgody pacjenta na dokonanie zabiegu medycznego istotne znaczenie ma moment jej udzielenia - zgoda powinna poprzedzać świadczenie zdrowotne.

Jak pacjent może udzielić zgody na świadczenie zdrowotne?

W przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta ‒ zgodę, wyraża się w formie pisemnej.

Zgoda pacjenta ma charakter odwołalny. Pacjent może ją skutecznie cofnąć zarówno przed przystąpieniem do udzielenia świadczenia zdrowotnego, jak i w trakcie jego udzielania.

Osobą uprawnioną do wyrażenia zgody jest co do zasady sam pełnoletni pacjent zdolny do świadomego wyrażania woli oraz który nie jest całkowicie ubezwłasnowolniony. Sam utrudniony kontakt z pacjentem nie oznacza, że nie może on świadomie wyrazić zgody na leczenie. W takiej sytuacji każdorazowo osoba wykonująca zawód medyczny ma obowiązek indywidualnie ocenić zdolność każdego pacjenta do świadomego wyrażenia zgody na leczenie.

W pozostałych przypadkach, niezbędna jest zgoda zastępcza, czyli wyrażenie zgody na określoną metodę leczenia ‒ podejmuje ją inna osoba lub konieczne jest zezwolenie sądu opiekuńczego.

Jeżeli pełnoletni, mający pełną zdolność prawną i działający z rozeznaniem pacjent sprzeciwia się interwencji medycznej, sprzeciw ten powinien być uwzględniony. 

Zgoda pacjenta może być wyrażona:

• osobiście
• zawsze przez pacjenta, który ukończył 16 lat;
• przez przedstawiciela ustawowego;
• przez sąd opiekuńczy w przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta. 

Formy zgody:

• ustna;
• każde zachowanie, które w sposób nie budzący wątpliwości wskazuje na wolę pacjenta poddania się określonym czynnościom medycznym;
• w formie pisemnej w odniesieniu do zabiegu operacyjnego i metod leczenia lub diagnostyki, stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta oraz eksperymentu medycznego. 

Zgoda wyrażona w formie pisemnej powinna zawierać:

• rodzaj zabiegu, jakiemu ma się poddać pacjent wraz ze wskazaniem wybranej metody;
• oświadczenie pacjenta o zapoznaniu go z typowymi i przewidywalnymi możliwymi powikłaniami w tym nietypowymi, o ryzyku zabiegu i jego następstwach;
• własnoręczny podpis pacjenta. 

Zabieg medyczny wykonany bez zgody pacjenta jest czynnością bezprawną, nawet gdy wykonany jest zgodnie z zasadami wiedzy medycznej.

Prawo do wyrażenia zgody w przypadku pacjenta małoletniego

Jednym z podstawowych praw pacjenta jest udzielenie zgody na zaproponowane leczenie. Zgoda powinna być udzielona po otrzymaniu od lekarza rzetelnej informacji, dotyczącej stanu naszego zdrowia, rozpoznania, proponowanych oraz możliwych metod diagnostycznych, możliwych do przewidzenia następstw ich zastosowania lub zaniechania, wyników leczenia oraz rokowań.

Zasada ta nie budzi żadnych wątpliwości w momencie, gdy w gabinecie lekarskim pojawia się osoba dorosła, która może osobiście składać odpowiednie oświadczenia. Problem stanowić może udzielenie świadczenia zdrowotnego małoletniemu.

W przypadku pacjenta małoletniego, który ukończył 16 rok życia, wymagana jest zgoda podwójna: przedstawiciela ustawowego jak i samego małoletniego pacjenta. W przypadku rozbieżności decyzji np. rodzica i małoletniego pacjenta sprawę rozstrzyga sąd opiekuńczy.

Przedstawicielem ustawowym pacjenta małoletniego są rodzice, a także przysposabiający opiekun lub kurator.

Należy podkreślić, że przepisy ustawy w przypadku pacjenta małoletniego, całkowicie ubezwłasnowolnionego lub niezdolnego do świadomego wyrażania zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie innego świadczenia dają prawo do podejmowania decyzji przedstawicielowi ustawowemu, a w przypadku braku przedstawiciela ustawowego prawo to, w odniesieniu do badania, może wykonać opiekun faktyczny. Zgoda osoby uprawnionej, a także jej sprzeciw mogą być wyrażone ustnie albo przez takie zachowanie, które w sposób nie budzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom albo brak takiej woli.

Opiekun faktyczny, czyli osoba, która – nie mając w tym zakresie ustawowego obowiązku – sprawuje stałą opiekę nad pacjentem (np. babcia czy dziadek).

Niezależnie od tego pacjent małoletni, który ukończył 16 lat, osoba ubezwłasnowolniona albo pacjent chory psychicznie lub upośledzony umysłowo, lecz dysponujący dostatecznym rozeznaniem, ma prawo do wyrażenia sprzeciwu co do udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. W takim przypadku sprawę rozstrzyga sąd opiekuńczy.

Jednak w zakresie tego prawa mogą wystąpić wyjątki w przypadkach, gdy:

• pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej.

Badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest dopuszczalne, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym.

• zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia.

Decyzję lekarz powinien w miarę możliwości skonsultować z innym lekarzem i wszystko odnotować w dokumentacji medycznej. O wykonywanych czynnościach lekarz niezwłocznie zawiadamia przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego lub sąd opiekuńczy.

• jeżeli w trakcie wykonywania zabiegu operacyjnego albo stosowania metody leczniczej lub diagnostycznej wystąpią okoliczności, których nieuwzględnienie groziłoby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkim uszkodzeniem ciała lub ciężkim rozstrojem zdrowia, a nie ma możliwości niezwłocznie uzyskać zgody.

Lekarz ma prawo, bez uzyskania tej zgody, zmienić zakres zabiegu bądź metody leczenia lub diagnostyki w sposób umożliwiający uwzględnienie tych okoliczności. W takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności. O ww. okolicznościach lekarz dokonuje odpowiedniej adnotacji w dokumentacji medycznej oraz informuje pacjenta, przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo sąd opiekuńczy.

Źródło: gov.pl/web/rpp

A.J.
Zespół e-prawnik.pl