Może się zdarzyć, że w postępowaniu cywilnym sąd zasądzi koszty od strony na rzecz Skarbu Państwa. Przykładowo, gdy stron jest zwolniona od kosztów, opłaty i wydatki ponosi tymczasowo Skarb Państwa. Jeśli taka strona wygra proces, to kosztami tymi zostanie obciążony przeciwnik. Mogą to być spore sumy.

Należności Skarbu Państwa z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych oraz grzywien orzeczonych w postępowaniu cywilnym mogą być umorzone, odroczone albo rozłożone na raty, jeżeli natychmiastowe ich ściągnięcie byłoby połączone z niewspółmiernymi trudnościami lub groziłoby dłużnikowi zbyt ciężkimi skutkami.

Warto jeszcze raz podkreślić, że chodzi tu o należności względem Skarbu Państwa, a nie należności względem drugiej strony.

Rozłożenie na raty lub odroczenie

Już na wstępie należy zastrzec, że zapłata sumy niższej niż trzykrotna wysokość opłaty podstawowej (która wynosi 30 zł) nie może być rozłożona na raty. "Progiem" jest zatem kwota 90 zł.

Zapłata należności sądowych może być na wniosek dłużnika rozłożona na raty lub odroczona na okres do dwóch lat, a w wyjątkowych wypadkach na okres do trzech lat. Trzeba jednak uważać, bo niezapłacenie którejkolwiek raty w terminie powoduje natychmiastową wymagalność pozostałej części należności (co oznacza, że Skarb Państwa może podjąć egzekucję).

Rozłożenie na raty lub odroczenie terminu zapłaty może być też cofnięte. Tak się stanie, jeśli okoliczności, które uzasadniały rozłożenie na raty lub odroczenie, przestaną istnieć.

Umorzenie

Należności sądowe mogą być umorzone na wniosek dłużnika w części lub w całości, jeżeli dłużnik wykazał, że ze względu na swoją sytuację rodzinną, majątkową i wysokość dochodów nie jest w stanie ich uiścić, a ściągnięcie należności pociągnęłoby zbyt ciężkie skutki dla dłużnika lub jego rodziny.

Do wniosku dłużnik powinien dołączyć oświadczenie o stanie rodzinnym i majątkowym (takie samo, jak przy ubieganiu się o zwolnienie od kosztów).

Ponadto należności sądowe mogą być umorzone z urzędu (a więc bez wniosku) w części lub w całości, jeżeli:

1. egzekucja ich była bezskuteczna i ponowne jej wszczęcie w czasie późniejszym byłoby bezcelowe; 

2. wszczęcie egzekucji okazało się niemożliwe albo byłoby bezcelowe wobec stwierdzenia, że suma uzyskana z egzekucji nie pokryłaby kosztów egzekucyjnych.

Kto o tym decyduje?

O rozłożeniu na raty, odroczeniu terminu spłaty lub umorzeniu należności sądowych orzeczonych w postępowaniu przed sądami powszechnymi oraz przed Sądem Najwyższym rozstrzyga ostatecznie prezes sądu właściwego do ściągnięcia należności. Uprawnienia te przysługują również kierownikowi ośrodka zamiejscowego sądu lub przewodniczącemu wydziału zamiejscowego sądu.

Wnioski o rozłożenie na raty, odroczenie terminu spłaty lub umorzenie należności sądowych wnosi się zatem do prezesa sądu właściwego do ściągnięcia należności. Prezes sądu wydaje w tym przedmiocie stosowne zarządzenie.

Nie należy się jednak dziwić, jeśli pod zarządzeniem w sprawach odroczenia lub rozłożenia na raty (ale już nie umorzenia) podpisany będzie referendarz sądowy - on także ma do tego kompetencje. Na zarządzenie referendarza przysługuje skarga do sądu.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. 2005 r. Nr 167, poz. 1398 ze zm.).