Rozrządzenia testamentowe na gruncie prawa międzynarodowego
Zgodnie z regulacjami obowiązującymi w prawie polskim, tj. przepisu art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. 2011.80.432) spadkodawca w testamencie lub w innym rozrządzeniu na wypadek śmierci może poddać sprawę spadkową swojemu prawu ojczystemu, prawu miejsca swojego zamieszkania albo prawu miejsca swojego zwykłego pobytu z chwili dokonania tej czynności lub z chwili swojej śmierci. W związku z powyższym spadkodawca posiada ograniczony zakres wyboru prawa, które będzie właściwe dla sprawy spadkowej. Niniejsza regulacja obowiązuje na gruncie prawa polskiego od dnia wejścia w życie ustawy Prawo prywatne międzynarodowe, czyli od dnia 4 lutego 2011 roku, a więc jest to dosyć nowe rozwiązanie, które przewiduje, iż spadkodawca sam może wybrać system prawny zgodnie z którym będzie przebiegać przyszłe postępowanie spadkowe. Ma to szczególne znaczenie dla obywateli polskich przebywających poza granicami swojego kraju albowiem może się zdarzyć, iż prawo obowiązujące na gruncie kraju miejsca pobytu będzie w danym przypadku korzystniejsze niż prawo polskie. Wskazać w tym miejscu należy, że wybór prawa spadkowego nie może być dowolny. Przede wszystkim jest to możliwe jedynie w sytuacji dokonywania rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci w testamencie. Ponadto, jak zostało powyżej wskazane musi to być prawo ojczyste spadkodawcy, prawo miejsca jego zamieszkania lub zwykłego pobytu z chwili dokonywania testamentu, czyli prawo państwa, z którym spadkodawca jest w jakiś sposób związany. Przykładowo obywatel Polski mieszkający w Niemczech może wskazać w testamencie prawo niemieckie jako właściwe dla prowadzonej w przyszłości sprawy spadkowej. Wówczas jeżeli postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku będzie się toczyć w Polsce, sąd polski będzie zobowiązany do zastosowania prawa niemieckiego zgodnie z wolą spadkodawcy.
Należy wskazać, iż regulacje przepisu art. 64 ppm stosuje się także w sytuacji, gdy śmierć spadkodawcy nastąpiła po wejściu w życie niniejszej ustawy, czyli po dniu 4 lutego 2011 roku, choćby spadkodawca dokonał wyboru prawa właściwego dla sprawy spadkowej przed tą chwilą.
W przypadku gdyby spadkodawca nie dokonał w testamencie wyboru właściwego prawa spadkowego wówczas właściwe będzie jego prawo ojczyste z chwili śmierci. Ustawa nie przewiduje żadnych ograniczeń w wyborze prawa ojczystego spadkodawcy, który posiada obywatelstwo więcej niż jednego państwa, w związku z powyższym może on dokonać wyboru według własnego wyboru. Jednakże w sytuacji, gdyby obywatel Polski posiadający podwójne obywatelstwo nie dokonał w testamencie wyboru właściwego prawa spadkowego to wówczas zgodnie z przepisem art. 2 ust. 1 ppm jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, obywatel polski podlega prawu polskiemu, chociażby prawo innego państwa uznawało go za obywatela tego państwa.
Co do zasady o ważności sporządzonego testamentu i innych rozrządzeń na wypadek śmierci rozstrzyga prawo ojczyste spadkodawcy z chwili dokonywania tych czynności. Zgodnie z prawem polskim na podstawie przepisu art. 945 k.c. testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści. Nieważny jest również testament sporządzony pod wpływem groźby. Jednakże w przypadku kolizji regulacji dotyczących ważności sporządzonego testamentu jak i innych rozrządzeń dokonanych na wypadek śmierci, zgodnie z treścią przepisu art. 66 ppm prawo właściwe dla formy testamentu i jego odwołania określa Konwencja dotycząca kolizji praw w przedmiocie formy rozporządzeń testamentowych, sporządzona w Hadze dnia 5 października 1961 r. (Dz. U. z 1969 r. Nr 34, poz. 284). Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2000 r., sygn. akt I CKN 266/00 „Przepisy Konwencji Haskiej z 1961 r. dotyczącej kolizji praw w przedmiocie formy rozporządzeń testamentowych, która obowiązuje w Polsce od 2 listopada 1969 r. (Dz. U. z 1969 r. Nr 34, poz. 284) mają zastosowanie nie tylko we wzajemnych stosunkach podmiotów należących do państw w niej uczestniczących, lecz każdym wypadku, tak jak wewnętrzne normy kolizyjne.”
Należy pamiętać, iż w sąd polski będzie zawsze wyłącznie właściwy w sytuacji, gdy rozstrzygnięcie w przedmiocie stwierdzenia spadku dotyczy praw rzeczowych na nieruchomości lub posiadania nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej. W tym przypadku jurysdykcja krajowa polskiego sądu będzie niezależna od posiadanego obywatelstwa spadkodawcy czy też faktu zamieszkiwania na terytorium Państwa Polskiego.
Kancelaria Radcowska Mariusz Boruch
Skomentuj artykuł - Twoje zdanie jest ważne
Czy uważasz, że artykuł zawiera wszystkie istotne informacje? Czy jest coś, co powinniśmy uzupełnić? A może masz własne doświadczenia związane z tematem artykułu?