Sąd właściwy do rozpoznania sprawy rozwodowej

Osoby zainteresowane złożeniem pozwu o rozwód zwykle nie zwracają uwagi na to, do którego sądu kierują pozew rozwodowy, koncentrując się na jego merytorycznej treści. Tymczasem właściwość sądu ma w sprawach rozwodowych doniosłe znaczenie, a błędne skierowanie pozwu może znacząco wydłużyć procedurę.

Sąd rzeczowo właściwy

Sądem rzeczowo właściwym do rozpoznania sprawy rozwodowej w I instancji, jest Sąd Okręgowy. Wynika to z art. 17 pkt. 1) ustawy kodeks postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.). Skierowanie pozwu rozwodowego do innego sądu będzie się wiązało z koniecznością przesyłania sprawy pomiędzy sądami, co wydłuży rozpoznanie sprawy. Narazić się można również na skutek w postaci nieważności postępowania, gdyby Sąd Rejonowy rozpoznał i orzekł w sprawie rozwodowej.

Sąd miejscowo właściwy

Sądem miejscowo właściwym będzie sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu (art. 41 zdanie 1 k.p.c.).

Definicję miejsca zamieszkania znajdziemy w art. 25 ustawy kodeks cywilny (dalej k.c.):

„Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.”

Jeśli zaś chodzi o definicję „miejsca zwykłego pobytu”, w odpowiedzi podsekretarza stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - Wojciecha Hajduka, z dnia 22 października 2012 r., na interpelację nr 9435, wskazano, iż „Przyjmuje się, że zwykły pobyt oznacza przebywanie w danej miejscowości bez zamiaru stałego w niej pobytu.”

Jeśli nie można ustalić właściwości miejscowej sądu na podstawie powyższej normy prawnej, należy sięgnąć do zdania 2 art. 41 k.p.c., które brzmi:

„Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma - sąd miejsca zamieszkania powoda.”

W przypadku, gdy o właściwości sądu decyduje miejsce zamieszkania powoda, a powód nie mieszka w Polsce, znajdzie zastosowanie art. 45 k.p.c.:

„Jeżeli w myśl przepisów kodeksu nie można na podstawie okoliczności sprawy ustalić właściwości miejscowej, Sąd Najwyższy na posiedzeniu niejawnym oznaczy sąd, przed który należy wytoczyć powództwo.”

Pamiętać należy przy tym o wstępnym warunku wyznaczenia sądu miejscowo właściwego na podstawie art. 45 k.p.c. Warunkiem tym jest istnienie jurysdykcji krajowej (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2003 r., III AO 8/03).

Jurysdykcja krajowa sądów Polskich w sprawach rozwodowych

Jurysdykcja fakultatywna sądów polskich w sprawach o rozwód, określona zgodnie z art. 1103 k.p.c. i art. 1103(1) § 1 k.p.c., istnieje zawsze, jeżeli wystąpi co najmniej jedna z następujących równorzędnych przesłanek:

1. Pozwany małżonek ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Polsce (niezależnie od obywatelstwa małżonków i miejsca zamieszkania lub miejsca zwykłego pobytu małżonka - powoda).

2. Oboje małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykłego pobytu (niekoniecznie wspólne) w Polsce pod warunkiem, że jedno z nich nadal ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w Polsce (niezależnie od tego, jakie mają obywatelstwo).

3. Małżonek - powód (cudzoziemiec) co najmniej od roku, licząc od daty wniesienia pozwu, miał miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Polsce (bez względu na obywatelstwo małżonków i miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu drugiego małżonka, przy czym zwykły pobyt należy tu rozumieć jako pobyt, który trwa nieprzerwanie przez rok).

4. Małżonek - powód ma obywatelstwo polskie i co najmniej przez pół roku, licząc od daty wniesienia pozwu, miał miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu w Polsce (bez względu na obywatelstwo drugiego małżonka i jego miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu, przy czym zwykły pobyt musi trwać nieprzerwanie co najmniej 6 miesięcy).

5. Oboje małżonkowie mają obywatelstwo polskie - bez względu na to, gdzie mają miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu - (T. Ereciński [w:] ˝Kodeks postępowania cywilnego...˝, red. T. Ereciński, 2009, s. 77).

Z uwagi na znaczną mobilność i częste zmiany miejsca zamieszkania/pobytu małżonków, w tym także poza granice Polski, mam nadzieję, iż niniejsze opracowanie będzie pomocne dla wszystkich rozważających złożenie pozwu rozwodowego.

Joanna Bacior

Radca Prawny