Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia

18.5.2021

Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy prawo o ustroju sądów powszechnych wprowadziła m.in. nową procedurę: o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnych wyroków. Na mocy tej nowelizacji zmiany w procedurze rozstrzygania sporów cywilnych weszły w życie zasadniczo z dniem 6 lutego 2005 r.

W wyniku nowelizacji w kodeksie pojawiła się nowa procedura: o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnych wyroków (nowy art. 424¹ i następne K.p.c.), jeżeli rażąco naruszają one prawo materialne i procesowe oraz wyrządzają stronie szkodę. Takie stwierdzenie umożliwia dochodzenie naprawienia szkód wyrządzonych wadliwym wyrokiem bez jego uchylania. Stanowi to kolejny krok w kierunku dostosowania prawa cywilnego do art. 77 Konstytucji RP, który stanowi, iż każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.

Kiedy przysługuje skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia?

Obecnie skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, gdy przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe. Można więc żądać stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego wyroku w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe.

W wyjątkowych wypadkach, gdy niezgodność z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, można także żądać stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu pierwszej lub drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych, chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie wyroku w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych. Z dniem 9 kwietnia 2008 r. art. 424¹ § 1 i § 2 - obydwa w części obejmującej słowa "kończącego postępowanie w sprawie", zostały uznane za niezgodne z art. 32 ust. 1 i art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 kwietnia 2008 r. (Dz.U.z 2008 r., Nr 59, poz.367).

W powyższych przypadkach skargę może wnieść także Prokurator Generalny, jeżeli niezgodność orzeczenia z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego, albo Rzecznik Praw Obywatelskich, jeżeli niezgodność orzeczenia z prawem wynika z naruszenia konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, albo też Rzecznik Praw Dziecka - jeżeli niezgodność wyroku z prawem wynika z naruszenia praw dziecka.

Kiedy skarga nie przysługuje?

Skarga nie przysługuje obecnie od postanowień, tylko od wyroków.

Ponadto skarga nie przysługuje od wyroków sądu drugiej instancji, od których wniesiono skargę kasacyjną, oraz od orzeczeń Sądu Najwyższego. Orzeczenie Sądu Najwyższego wydane na skutek wniesienia skargi kasacyjnej traktuje się jak orzeczenie wydane w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi.

Także w postępowaniach dotyczących europejskiego poświadczenia spadkowego oraz w sprawach egzekucyjnych skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie przysługuje.

W wypadku prawomocnych orzeczeń, od których skarga nie przysługuje, odszkodowania z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem można domagać się bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem w postępowaniu ze skargi, chyba że strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych.

Jakie zasady obowiązują przy zaskarżaniu orzeczeń sądowych?

Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje tylko od orzeczeń, które stały się prawomocne od 1 września 2004 r. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądowego wydanego przed dniem 1 września 2004 r. jest niedopuszczalna i podlega odrzuceniu.

Od tego samego wyroku strona może wnieść tylko jedną skargę.

Skargę można oprzeć na podstawie naruszeń prawa materialnego lub przepisów postępowania, które spowodowały niezgodność wyrokua z prawem, gdy przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda. Podstawą skargi nie mogą być jednak zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.

Podstawą skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie mogą być natomiast zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów, w tym np. zarzut nieustalenia okoliczności niezbędnych do zastosowania przepisu prawa materialnego.

Jak sporządzić skargę?

Skarga powinna zawierać:

oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości lub w części;
przytoczenie jej podstaw oraz ich uzasadnienie;
wskazanie przepisu prawa, z którym zaskarżony wyrok jest niezgodny;
uprawdopodobnienie wyrządzenia szkody, spowodowanej przez wydanie wyroku, którego skarga dotyczy;
wykazanie, że wzruszenie zaskarżonego wyroku w drodze innych środków prawnych nie było i nie jest możliwe, a ponadto - gdy skargę wniesiono, w wyjątkowym trybie z art. 424¹ § 2 K.p.c. - że występuje wyjątkowy wypadek uzasadniający wniesienie skargi;
wniosek o stwierdzenie niezgodności wyroku z prawem.

Przykładowo wymaganie przewidziane w ww. punkcie 5 nie jest spełnione, jeżeli skarżący bez przeprowadzenia analizy prawnej w zakresie możliwości wzruszenia zaskarżonego orzeczenia w drodze innych środków prawnych ogranicza tę część skargi do stwierdzenia, że od zaskarżonego orzeczenia nie przysługuje skarga kasacyjna.

Ponadto skarga powinna czynić zadość wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego. Do skargi - oprócz jej odpisów dla doręczenia ich uczestniczącym w sprawie osobom - dołącza się dwa odpisy przeznaczone do akt Sądu Najwyższego. W razie stwierdzenia niezachowania tych warunków formalnych określonych przewodniczący wzywa o poprawienie lub uzupełnienie skargi. Skargę, której braków strona nie uzupełniła w terminie, sąd odrzuca na posiedzeniu niejawnym.

Jak wnieść skargę?

Skargę wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie. Termin do wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem wynosi 2 lata od uprawomocnienia się skarżonego wyroku.

Po doręczeniu skargi stronie przeciwnej, a gdy skargę wniósł Prokurator Generalny lub Rzecznik Praw Obywatelskich bądź Rzecznik Praw Dziecka - obydwu stronom, sąd przedstawia niezwłocznie akta sprawy Sądowi Najwyższemu.

W wypadkach nieopisanych w niniejszym artykule do postępowania wywołanego wniesieniem skargi stosuje się odpowiednio przepisy o skardze kasacyjnej.

Należy pamiętać, że w postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje tzw. przymus adwokacko-radcowski. Mianowicie, w postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych, a w sprawach własności przemysłowej także przez rzeczników patentowych. Zastępstwo to dotyczy także czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowanych przed sądem niższej instancji. Nie dotyczy to postępowania o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego oraz przypadków, gdy stroną, jej organem, jej przedstawicielem ustawowym lub pełnomocnikiem jest sędzia, prokurator, notariusz albo profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych, a także gdy stroną, jej organem lub jej przedstawicielem ustawowym jest adwokat, radca prawny lub radca Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej. Przymusu adwokacko-radcowskiego nie stosuje się także wtedy, gdy zastępstwo procesowe Skarbu Państwa albo państwowej osoby prawnej jest wykonywane przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej.

Pisemne uzasadnienie wyroku albo transkrypcję wygłoszonego uzasadnienia sporządza się w terminie dwutygodniowym od dnia zgłoszenia wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem, a gdy wniosek taki nie był zgłoszony - od dnia zaskarżenia wyroku lub wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. W sprawie zawiłej, w razie niemożności sporządzenia pisemnego uzasadnienia w terminie, prezes sądu może przedłużyć ten termin na czas oznaczony, nie dłuższy niż trzydzieści dni.

Kiedy skarga nie zostanie rozpatrzona?

Skargę nieopłaconą, skargę wniesioną z naruszeniem przymusu adwokacko-radcowskiego oraz skargę, której braków strona nie usunęła w terminie, sąd odrzuca na posiedzeniu niejawnym.

Ponadto Sąd Najwyższy odrzuca na posiedzeniu niejawnym:

skargę, jeśli ulegała ona odrzuceniu przez sąd niższej instancji,
skargę wniesioną po upływie terminu,
skargę niespełniającą wymagań co do treści i formy, jak również skargę z innych przyczyn niedopuszczalną.

Skarga podlega także odrzuceniu, jeżeli zmiana zaskarżonego wyroku w drodze innych środków prawnych była lub jest możliwa albo jeżeli jednak nie zachodzi wyjątkowy wypadek, gdy niezgodność z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela.

Sąd Najwyższy odmawia przyjęcia skargi do rozpoznania, jeżeli jest oczywiście bezzasadna.

Na postanowienie sądu drugiej lub pierwszej instancji odrzucające skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia zażalenie przysługuje do Sądu Najwyższego.

Jak rozstrzyga Sąd Najwyższy?

Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw. Skarga podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, chyba że ważne względy przemawiają za wyznaczeniem rozprawy.

Sąd Najwyższy oddala skargę w razie braku podstawy do stwierdzenia, że zaskarżony wyrok jest niezgodny z prawem.

Uwzględniając skargę, Sąd Najwyższy stwierdza, że wyrok jest w zaskarżonym zakresie niezgodny z prawem.

Jeżeli w chwili orzekania sprawa ze względu na osobę nie podlegała orzecznictwu sądów polskich albo w sprawie droga sądowa była niedopuszczalna, Sąd Najwyższy - stwierdzając niezgodność wyroku z prawem - uchyla zaskarżony wyrok oraz wyrok sądu pierwszej instancji i odrzuca pozew albo umarza postępowanie.

Podstawa prawna:

utawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 1964 r., Nr 43, poz. 296, ze zm.);
ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. 2005 r., Nr 13, poz. 98, ze zm.)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl