Skutki ogłoszenia upadłości co do stosunków majątkowych małżeńskich upadłego - stan prawny aktualny do dnia 30 września 2003 r.

Aby odpowiedzieć na pytanie jakie są skutki ogłoszenia upadłości co do stosunków majątkowych małżeńskich po ogłoszeniu upadłości, należy najpierw pokrótce wyjaśnić jak mogą się kształtować majątkowe stosunki małżeńskie.

Jakie mogą być stosunki majątkowe między małżonkami?

Podstawowym systemem jaki powstaje pomiędzy małżonkami w chwili zawarcia małżeństwa jest wspólność majątkowa obejmująca ich dorobek (wspólność ustawowa). Powstaje ona z mocy ustawy, jeżeli małżonkowie nie zawarli intercyzy. System wspólności majątkowej polega na tym, że istnieją trzy majątki – majątek wspólny oraz majątki odrębne każdego z małżonków. W skład majątku wspólnego wchodzą przedmioty majątkowe (rzeczy, prawa, wierzytelności) nabyte przez obydwoje małżonków w trakcie trwania wspólności ustawowej. Do majątku wspólnego nie wchodzą długi małżonków (majątek ten obejmuje tylko aktywa).

Przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością stanowią majątek odrębny. Należą tu między innymi:

• przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
• przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
• przedmioty majątkowe nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wymienione w dwóch punktach poprzedzających,
• przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
• przedmioty majątkowe służące do wykonywania zawodu, jeżeli zostały nabyte ze środków należących do odrębnego majątku małżonka wykonującego ten zawód [nie dotyczy to jednak przedmiotów służących do prowadzenia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa] oraz
• prawa niezbywalne.

Rozszerzona wspólność majątkowa, to taka wspólność, gdzie małżonkowie na mocy umowy decydują się na objęcie wspólnością tych przedmiotów majątkowych, które bez umowy z mocy prawa stanowiłyby ich majątek odrębny.

Ograniczona wspólność majątkowa polega na tym, że małżonkowie na mocy umowy decydują się, oprócz tych przedmiotów, które bez umowy z mocy prawa stanowiłyby ich majątek odrębny, do majątków odrębnych będą należały jeszcze inne kategorie przedmiotów nie wymienione w ustawie (np. do majątku odrębnego będą wchodziły dochody małżonków z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej).

Rozdzielność majątkowa jest to ustrój majątkowy pomiędzy małżonkami, który polega na tym, że nie istnieje pojęcie majątku wspólnego. Majątek każdego z małżonków jest osobny – przedmioty nabyte w trakcie małżeństwa wchodzą albo do majątku żony, albo do majątku męża. Rozdzielność majątkowa pomiędzy małżonkami może być wynikiem albo umowy, albo może powstać z mocy przepisu prawnego (na przykład przy orzeczeniu separacji). Jeżeli rozdzielność majątkowa powstaje w małżeństwie, w którym wcześniej istniał system wspólności majątkowej małżeńskiej pozostaje problem majątku wspólnego. W momencie, gdy nastąpi między małżonkami rozdzielność majątkowa w majątku wspólnym znoszona jest współwłasność i każdemu z małżonków należy się ułamkowy udział w podzielonym majątku wspólnym. Należy przypomnieć, że w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego, ani rozporządzać lub zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku.

Jaki jest wpływ ogłoszenia upadłości na stosunki majątkowe między małżonkami?

1. Wspólność majątkowa. Przepis art. 53 § 1 prawa upadłościowego stanowi, że w razie upadłości jednego z małżonków, jeżeli między nimi ustanowiona była wspólność majątkowa lub wspólność dorobku, majątek wspólny należy do masy upadłości. Chodzi tutaj zarówno o majątek wspólny, który został nabyty przed ogłoszeniem upadłości, jak i ten, który będzie nabywany przez małżonków później (aż do zakończenia postępowania upadłościowego).
2. Ograniczona wspólność majątkowa. Opisany wyżej przepis (art. 53 § 1 Prawa upadłościowego) stosuje się odpowiednio, gdy na zasadzie majątkowej umowy małżeńskiej wspólność ograniczona została do oznaczonej części majątku. W skład upadłości będzie zatem wchodziła tylko ta część majątku wspólnego co do której małżonkowie przewidzieli wspólność majątkową. Oczywiście będzie również wchodził w skład masy upadłości majątek odrębny upadłego.
3. Rozszerzona wspólność majątkowa. Logiczny wniosek z pozostałych przepisów prowadzi do stwierdzenia, że w razie rozszerzenia wspólności majątkowej małżeńskiej cały majątek wspólny małżonków, oraz majątek odrębny upadłego będzie wchodził w skład masy upadłości.
4. Rozdzielność majątkowa. Jak już wspomniano rozdzielność majątkowa może być wynikiem albo umowy, albo może powstać z mocy przepisu prawnego (na przykład przy orzeczeniu separacji). Niezależnie od tego, jaki jest sposób powstania rozdzielności majątkowej – na postępowanie upadłościowe ma ona taki sam wpływ. W przypadku rozdzielności majątkowej nie mamy już do czynienia z majątkiem wspólnym – każdy z małżonków ma swój majątek odrębny oraz ułamkową część w istniejącym wcześniej majątku wspólnym. W wyniku zniesienia wspólności ustawowej (lub umownej) majątek wspólny przestaje istnieć.

W przypadku istnienia rozdzielności ustawowej między małżonkami do masy upadłości będzie wchodził majątek odrębny upadłego i jeżeli wcześniej istniał majątek wspólny, to ułamkowy udział małżonka powstały w majątku wspólnym w wyniku zniesienia współwłasności między małżonkami.

Pamiętaj, że:

• Jeżeli małżonkowie w czasie trwania związku małżeńskiego zawrą majątkową umowę małżeńską, roszczenia z takiej umowy mogą być uwzględnione tylko wówczas, gdy była ona zawarta wcześniej niż na dwa lata przed dniem ogłoszenia upadłości.
• Stan prawny aktualny do dnia 30 września 2003 r. w związku z utratą mocy obowiązującej rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U. 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.).

Podstawa prawna:

• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 24 października 1934 r. Prawo upadłościowe. (Dz. U. 1991 r., Nr 118, poz. 512 ze zmianami),
• Ustawa z dnia z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. (Dz. U. 11964 r., Nr 9, poz. 59 ze zmianami).

Michał Włodarczyk

Radca Prawny

Zajmuje się sprawami osób fizycznych jak również przedsiębiorców. Posiada rozległe doświadczenie w poradnictwie w sprawach życiowych osób fizycznych jak również profesjonalnych problemów prawnych przedsiębiorców. Bazując na swoim doświadczeniu skutecznie doradza w sprawach osób fizycznych jak i przedsiębiorców zawsze dbając o praktyczną stronę problemów prawnych z jakimi zwracają się do niego jego klienci.