Umowna właściwość sądu

Chcąc wystąpić z roszczeniem przeciwko naszemu dłużnikowi, musimy najpierw ustalić sąd do którego nasz pozew zostanie złożony. Często przy wyznaczeniu sądu według właściwości miejscowej ogólnej lub przemiennej okazuję się, że będzie to sąd położony daleko od miejsca naszego zamieszkania, czy też miejsca prowadzenia działalności. Dlatego warto się wcześniej zabezpieczyć przed takimi sytuacjami. Można to zrobić już podczas redagowania umowy z kontrahentem, wpisując w nią tzw. klauzulę prorogacyjną lub zawrzeć odrębną umowę o właściwość sądu tj. umowę prorogacyjną.

Charakter prawny umowy o właściwość sądu

Art. 46. ust. 1 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej k.p.c.) stanowi, że "Strony mogą umówić się na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji, który według ustawy nie jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego lub sporów mogących w przyszłości wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego. Sąd ten będzie wówczas wyłącznie właściwy, jeżeli strony nie postanowiły inaczej lub jeżeli powód nie złożył pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Strony mogą również ograniczyć umową pisemną prawo wyboru powoda pomiędzy kilku sądami właściwymi dla takich sporów". Jednakże już w tym miejscu należy wspomnieć, że strony nie mogą zmieniać przedmiotową umową właściwości wyłącznej, będącej specjalną właściwością miejscową dla pewnej kategorii spraw. Na marginesie warto także wskazać, że za niedozwolone są uznawane postanowienia, przybierające postać klauzul stosowanych przez przedsiębiorców we wzorcach umów zawieranych z konsumentami, w których wskazuje się jako sąd właściwy do sporów wynikających z tych umów - sąd właściwy dla siedziby przedsiębiorcy. Również Sąd Najwyższy zakwestionował dopuszczalność stosowania art. 46 k.p.c w sprawach z zakresu prawa pracy (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2014 r., sygn. akt II PZP 1/13).   

Konieczne elementy umowy lub klauzuli

A zatem - w nawiązaniu do art. 46 kodeksu postępowania cywilnego - do skonstruowania wskazanej umowy lub klauzuli wymagana jest forma pisemna. Jednakże nie ma tutaj rygoru nieważności - w przypadku jej niedochowania. Dlatego jedynie dla celów dowodowych powinniśmy zachować formę pisemną. Poza tym, należy dokładnie określić stosunek prawny, z którego spory poddaje się rozstrzygnięciu wybranego sądu np.: "Wszelkie spory wynikające z niniejszej umowy zlecenia rozstrzygane będą przez Sąd powszechny właściwy dla siedziby Zleceniobiorcy". Oprócz wskazania konkretnego sądu, stroną mogą wskazać sąd właściwy również poprzez przyznanie powodowi prawa wyboru pomiędzy sądem właściwym z ustawy, a sądem umówionym lub także ograniczyć prawo wyboru między kilkoma sądami właściwymi (np. pomiędzy dwoma sądami właściwymi według właściwości przemiennej).

Skutki

W przypadku skutecznego zawarcia umowy definiującej właściwość sądu lub dokonania zapisu klauzuli prorogacyjnej w treści kontraktu, wskazany sąd staje się wyłącznie właściwy do rozstrzygnięcia danej sprawy lub spraw. W sytuacji skierowania roszczenia do innego sądu niż umówiony, druga strona umowy może złożyć zarzut niewłaściwości sądu. Należy to uczynić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, a więc przed zajęciem swojego stanowiska w sprawie. Skuteczne wniesienie zarzutu, będzie skutkowało przekazaniem sprawy do sądu wcześniej ustalonego pomiędzy stronami. 

Jednakże należy zaznaczyć, że umowa lub klauzula prorogacyjna nie wykluczają skutecznego złożenia pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym, ponieważ ich ustalenia nie mają wpływu na sąd właściwy dla tego postępowania - nie można go zmienić umową stron. W przypadku wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty wydanego w tym postępowaniu, spór zostanie rozstrzygnięty przed sądem ustalonym na podstawie właściwości miejscowej ogólnej. A zatem wnosząc roszczenie do rozpatrzenia w elektronicznym postępowaniu upominawczym pozbawiamy się możliwości rozpatrzenie naszego sporu przed sądem właściwości umownej.

Podsumowując, możliwość wyboru sądu właściwego miejscowo dla sporów wynikających z konkretnego stosunku prawnego jest udogodnieniem, o którym zawsze należy pamiętać, zawierając kontrakt. Odpowiednie ustalenie sądu właściwego uchroni nas przed procesem prowadzonym w miejscowości oddalonej o setki kilometrów od naszego miejsca zamieszkania.

Podstawa prawna:

• ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 1822, ze zm.).

Michał Pichór

Radca prawny

Radca prawny, prawnik biznesu. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Swoją pracę magisterską napisał w Instytucie Prawa Własności Intelektualnej UJ. Ukończył aplikację radcowską prowadzoną przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Krakowie. Specjalista w zakresie obsługi prawnej przedsiębiorców, ze szczególnym uwzględnieniem windykacji należności oraz prawa umów.