Chałupnictwo - uprawnienia zatrudnionych w systemie nakładczym

Biorąc do ręki gazetę z ogłoszeniami pracy, w ofercie niekiedy rzuca nam się w oczy hasło “chałupnictwo”. Dla jednych praca taka może wydawać się mało atrakcyjna, szczególnie dla osób przyzwyczajonych do ciągłego kontaktu z ludźmi, czy też bycia w ciągłym ruchu. Dla osób mniej wybrednych, jak i dla tych, którzy z różnych przyczyn nie chcą lub nie mogą wychodzić z domu (np.: z przyczyn zdrowotnych), taka forma zatrudnienia jest idealna. W języku prawnym taki sposób zatrudnienia nazywa się pracą nakładczą. Regulacja tejże umowy w sposób znaczny odbiega od zwykłego stosunku pracy, w związku z czym osoby zainteresowane powinny dowiedzieć się więcej o swoich prawach i obowiązkach, oraz całej konstrukcji prawnej tego modelu zatrudnienia. 

Kto z kim i w jakiej formie zawiera stosunek pracy o pracę nakładczą?

Nakładcą w rozumieniu przepisów jest pracodawca. Natomiast osobą, która podejmuje się pracy nakładczej jest tzw. wykonawca. Odnośnie wymagań co do formy – umowa o pracę nakładczą powinna być zawarta na piśmie  Ma ona określać: 

• rodzaj umowy
• jej podstawowe warunki, a w szczególności
• rodzaj pracy
• termin jej rozpoczęcia
• zasady wynagrodzenia

Umowa określa również minimalną miesięczną ilość pracy, której wykonanie należy do obowiązków wykonawcy. Owa minimalna ilość pracy powinna być tak ustalona, aby jej wykonanie zapewniało uzyskanie co najmniej 50% najniższego miesięcznego wynagrodzenia. Jeżeli praca nakładcza stanowi dla wykonawcy wyłączne lub główne źródło utrzymania, ilość pracy powinna być tak ustalona, aby jej wykonanie zapewniało uzyskanie wynagrodzenia nie mniejszego od najniższego wynagrodzenia.

Na jaki okres czasu mogę podpisać umowę?

Praca nakładcza, podobnie jak każda inna praca, jest zawierana na pewien okres czasu. Przepisy przewidują szereg możliwości w tej kwestii. Umowę można zawrzeć na:

• okres próbny
• na czas określony,
• na czas wykonania określonej pracy
• na czas nie określony.

Przy czym okres próbny nie może przekraczać 3 miesięcy.

Jakie są obowiązki nakładcy?

Jeżeli umowa nie przewiduje inaczej, nakładca zobowiązany jest zapewnić wykonawcy wszelkie potrzebne do wykonywania pracy surowce, materiały lub inne przedmioty, narzędzia, maszyny i urządzenia. Podobnie ma obowiązek dostarczać środków koniecznych do utrzymywania w należytym stanie technicznym maszyn i urządzeń - z wyjątkiem bieżącej konserwacji. W razie niewykonania przez nakładcę powyższych obowiązków, jeżeli w konsekwencji prowadziłoby to do uniemożliwienia wykonania miesięcznej ilości pracy określonej w umowie – wówczas za okres niewykonania pracy wykonawcy przysługuje wynagrodzenie obliczone jak za urlop wypoczynkowy, jednak nie wyższe od najniższego wynagrodzenia. Ponadto nakładca winien przejawiać troskę o bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania pracy. Nakładca zatrudniający stale co najmniej 20 wykonawców powinien ustalić regulamin pracy nakładczej.

Jak obliczyć wynagrodzenie?

Dla każdego pracownika, sprawa wynagrodzenia jest kwestią bez wątpliwości najważniejszą. Przyjazna atmosfera w pracy, mili ludzie, czy też łatwy dojazd do miejsca zatrudnienia z pewnością jest istotny, lecz nic nas tak nie motywuje do pracy jak perspektywa rosnących na koncie pieniążków. Biorąc pod uwagę, iż z reguły praca nakładcza związana jest z łatwym dojazdem do miejsca pracy (np.: przejście z sypialni do drugiego pokoju zazwyczaj bywa łatwe), oraz raczej pracuje się samemu – wyłącznie kwestia wynagrodzenia tak naprawdę ma wpływ na podjęcie decyzji o zatrudnieniu.

Co do zasady, wykonawcy przysługuje wynagrodzenie za wykonaną pracę obliczone według stawek jednostkowych. Np.: 2 zł od każdego uszytego sweterka. Ten sposób wynagrodzenia pozwala niezwykle motywować do pracy (“im więcej zrobię tym więcej zarobię”). Jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy – stosuje się inną odpowiednią formę wynagrodzenia za pracę. Forma ta powinna być ustalona w umowie lub w obowiązujących u danego nakładcy zasadach wynagradzania wykonawców.

Poza wynagrodzeniem, wykonawcom mogą przysługiwać także inne jego składniki i świadczenia związane z pracą – jeżeli prawo do tych składników wynagrodzenia i świadczeń oraz zakres ich stosowania do wykonawców ustala układ zbiorowy pracy, regulamin wynagradzania albo umowa. 

W przypadku użytkowania w pracy nakładczej maszyn, urządzeń i narzędzi stanowiących własność" wykonawcy – przysługuje mu dodatkowe wynagrodzenie w wysokości odpowiadającej wartości ich odtworzenia.

Od kiedy przysługuje urlop?

Wykonawcy uzyskującemu z tytułu pracy nakładczej wynagrodzenie w wysokości co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego w wymiarze określonym w kodeksie pracy (zobacz także artykuł: Urlopy wypoczynkowe).

Jeżeli wykonawca jest inwalidą I lub II grupy – wówczas przysługuje mu płatny urlop dodatkowy. Jego wymiar to 10 dni roboczych w każdym roku kalendarzowym. Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego nabywa się po przepracowaniu jednego roku od zaliczenia do I lub II grupy inwalidów. 

Urlopu wypoczynkowego za przepracowany w całości lub w części rok kalendarzowy udziela się w roku następnym, w wymiarze 1/12 należnego urlopu za każdy przepracowany miesiąc. Jednakże urlop wypoczynkowy ulega skróceniu o 1 /12 część za każdy miesiąc kalendarzowy, w którym wykonawca ze swej winy nie uzyskał wynagrodzenia w wysokości co najmniej 50% najniższego wynagrodzenia.

Poza tymi przypadkami, kobiecie przysługuje urlop macierzyński na zasadach ogólnych.

Jak obliczyć wysokość wynagrodzenia za urlop?

Wysokość wynagrodzenia zależy od przeciętnego wynagrodzenia uzyskanego przez wykonawcę w okresie 12 miesięcy poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu, a jeżeli urlop jest udzielany za okres krótszy - na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z okresu faktycznie przepracowanego, obejmującego pełne miesiące kalendarzowe.

Urlop a wypowiedzenie

• jego niezdolności do pracy z powodu choroby jego odosobnienia ze względu na chorobę zakaźną
• między powołaniem wykonawcy na ćwiczenia lub przeszkolenie wojskowe a ich odbyciem
• ciąży i urlopu macierzyńskiego kobiety

Mimo tych przesłanek, nakładca może wypowiedzieć umowę, jeżeli ogłosił upadłość lub likwidację, albo zaniechał systemu pracy nakładczej.

Ponadto może zwolnić pracownika, który nie jest zdolny do pracy wskutek choroby lub choroby zakaźnej, przez okres dłuższy niż 3 miesiące, lub jeżeli niezdolność do pracy jest skutkiem choroby zawodowej lub wypadku przy pracy przez okres dłuższy niż 6 miesięcy.

W przypadku wykonawcy będącego członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej, Nakładca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy bez zgody tejże organizacji. Możliwość taka zaistnieje, jeżeli jest to uzasadnione ogłoszeniem upadłości nakładcy lub jego likwidacją albo zaniechaniem systemu pracy nakładczej, ewentualnie osiągnięciem wieku emerytalnego lub uzyskaniem prawa do renty z tytułu zaliczenia do I lub II grupy inwalidów.

Czy można rozwiązać umowę bez wypowiedzenia?

Możliwość taka istnieje, jednakże wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych. Przepisy dopuszczają rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia w sytuacji:

• ciężkiego naruszenia przez wykonawcę obowiązków wynikających z umowy z jego winy,
• wadliwego wykonywania z winy wykonawcy powierzonej pracy,
• nieprzestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
• nierozliczania się w ustalonych terminach z pobranych surowców lub materiałów,
• niewykonywania bez uzasadnionych przyczyn przez okres 3 miesięcy ilości wcześniej uzgodnionego wymiaru pracy,
• dokonania nadużyć w zakresie korzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego lub innych świadczeń socjalnych,

• popełnienia przez wykonawcę przestępstwa z jego winy, które uniemożliwia dalsze powierzanie mu pracy nakładczej, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem.

Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy wykonawcy nie może nastąpić po upływie 1 miesiąca od uzyskania przez nakładcę wiadomości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy.

Jakie są uprawnienia kobiet w ciąży?

Nakładca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy zawartej na czas nie określony w okresie ciąży i urlopu macierzyńskiego kobiety wykonującej pracę nakładczą, chyba że zachodzą wyżej wymienione przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy. Sama umowa zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu.

Ponadto, jeżeli kobieta miałaby wykonywać pracę wzbronioną dla kobiet w ciąży, nakładca powinien powierzyć na okres ciąży inną odpowiednią pracę. W razie, gdyby nie mogła uzyskać wynagrodzenia na dotychczasowym poziomie - powinna otrzymać dodatek wyrównawczy. 

Kiedy wykonawca może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia?

Możliwość taka istnieje w sytuacji wydania orzeczenia lekarskiego stwierdzającego szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na zdrowie. Oprócz tego, warunkiem jest nie przydzielenie wykonawcy przez nakładcę innej pracy w ciągu miesiąca, odpowiedniej ze względu na stan zdrowia i jego kwalifikacje zawodowe, oraz warunki, w jakich praca jest wykonywana. Jeżeli praca wykonywana jest w lokalu mieszkalnym wykonawcy, może on rozwiązać umowę bez wypowiedzenia na identycznych zasadach jak podano wyżej, w sytuacji gdy praca wywiera szkodliwy wpływ na zdrowie współmieszkańców.

Jakie są skutki niezgodnego z prawem wypowiedzenia?

Jeżeli nakładca wypowiedział umowę niezgodnie z przepisami, wówczas wykonawcy przysługuje roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach lub o odszkodowanie. W razie rozwiązania umowy zawartej na okres próbny, na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy wykonawcy przysługuje wyłącznie roszczenie o odszkodowanie. Organ rozstrzygający spory może zamiast przywrócenia do pracy przyznać odszkodowanie również w razie rozwiązania umowy zawartej na czas nie określony, jeżeli przywrócenie do pracy byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Wysokość odszkodowania nie może być niższa od 1-miesięcznego wynagrodzenia i nie może przekraczać 3-miesięcznego wynagrodzenia, obliczonego jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.

Wykonawcy, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, obliczone jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy, nie więcej niż za 3 miesiące. W tym wypadku czas pozostawania bez pracy, za który przyznano wynagrodzenie, wlicza się do okresu pracy. Okresu pozostawania bez pracy, za który nie przyznano wynagrodzenia, nie uważa się za przerwę w pracy, pociągającą za sobą utratę uprawnień uzależnionych od nieprzerwanej pracy.

Wykonawcy, któremu przyznano odszkodowanie, wlicza się do okresu pracy okres pozostawania bez pracy odpowiadający okresowi, za który przyznano odszkodowanie.

Jeżeli rozwiązanie umowy nastąpiło w drodze porozumienia stron lub wypowiedzenia, z powodu ogłoszenia upadłości nakładcy lub jego likwidacji albo w związku z zaniechaniem lub ograniczeniem systemu pracy nakładczej, wówczas wykonawcy przysługuje odprawa pieniężna. Jej wysokość uzależniona jest od ilości przepracowanych u nakładcy lat. W przypadku przepracowania:

• mniej niż 10 lat – w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia
• 10 – 20 lat – w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia
• więcej niż 20 lat – w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia.

Odprawa pieniężna przysługuje, jeżeli wynagrodzenie z tytułu wykonywania pracy nakładczej stanowi dla wykonawcy jedyne lub zostało przez niego wskazane jako podstawowe źródło utrzymania.

Podstawa prawna:

• rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (Dz.U. z 1976 r., Nr 3, poz. 19, ze zm.).

Zespół
e-prawnik.pl