Urlopy i zwolnienia

6.5.2019

Prawo pracy gwarantuje pracownikom szereg urlopów oraz zwolnień od pracy. W niniejszym artykule przedstawiono pokrótce niektóre z nich.

Urlop wypoczynkowy

Urlop wypoczynkowy to coroczna, nieprzerwana i płatna przerwa w wykonywaniu pracy Urlop ma być wykorzystany w naturze. Pracownik nie może się zrzec prawa do urlopu wypoczynkowego.

Nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego

Prawo do pierwszego urlopu wypoczynkowego pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy, uzyskuje z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. Za każdy miesiąc ma prawo do 1/12 z 20 dni (czyli 1,66 dnia) – tj. nabywa się prawo do urlopu z dołu.

Prawo do kolejnych urlopów nabywa się w każdym następnym roku kalendarzowym – tj. nabywa się prawo do urlopu z góry.

W razie ustania stosunku pracy i nawiązania w trakcie roku kalendarzowego wymiar urlopu ustala się proporcjonalnie do okresu przepracowanego u danego pracodawcy. W takim przypadku 1 miesiąc odpowiada 1/12 wymiaru urlopu wypoczynkowego. Niepełny kalendarzowy miesiąc pracy zaokrągla się w górę do pełnego miesiąca. Dotyczy to także uprawnienia do kolejnego urlopu w przypadku zatrudnienia w trakcie roku kalendarzowego.

Niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia.

Wymiar urlopu wypoczynkowego

Wymiar urlopu zależy od ogólnego stażu pracy – tzn. wszystkich okresów zatrudnienia. Wynosi on:

20 dni - przy okresie zatrudnienia krótszym niż 10 lat,
26 dni - przy okresie zatrudnienia wynoszącym co najmniej 10 lat.

Przy zatrudnieniu w niepełnym wymiarze czasu pracy wymiar urlopu ustala się proporcjonalnie do wymiaru zatrudnienia np. przy ½ etatu jest to 10 lub 13 dni.

Do okresu zatrudnienia, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy

Wlicza się także okresy zakończonej nauki:

zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
średniej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych - 5 lat,
średniej szkoły ogólnokształcącej - 4 lata,
szkoły policealnej - 6 lat,
szkoły wyższej - 8 lat.

Okresy nauki nie podlegają sumowaniu.

Jeżeli pracownik pobierał naukę w czasie zatrudnienia, do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się bądź okres zatrudnienia, w którym była pobierana nauka, bądź okres nauki, zależnie od tego, co jest korzystniejsze dla pracownika.

Udzielanie urlopu wypoczynkowego

Urlop powinien być udzielony w tym roku, w którym pracownik nabył do niego prawo. Urlop powinien być udzielony zgodnie z planem urlopów. Plan urlopów ustala pracodawca, biorąc pod uwagę wnioski pracowników i konieczność zapewnienia normalnego toku pracy. W braku takiego planu następuje to na podstawie porozumienia pracownika z pracodawcą.

Pracownik może wykorzystać 4 dni urlopu na swój wniosek, który pracodawca uwzględnia (tzw. „urlop na żądanie”).

Urlop może być wykorzystany w częściach na wniosek pracownika, przy czym jedna część ma obejmować co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych.

Pracodawca może jednostronnie udzielić urlopu pracownikowi w okresie wypowiedzenia.

Na wniosek pracownicy udziela się jej urlopu bezpośrednio po urlopie macierzyńskim (rodzicielskim). Dotyczy to także pracownika-ojca wychowującego dziecko, który korzysta z urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego lub ojcowskiego. Pracodawca ma w takiej sytuacji obowiązek udzielenia urlopu wypoczynkowego.

W razie niewykorzystania urlopu w roku kalendarzowym udziela się go do 30 września następnego roku.

Urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu.

Przy udzielaniu urlopu jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy (20 dni x 8 godzin = 160 godzin; 26 dni x 8 godzin = 208 godzin).

Gdy pracownika obowiązuje niższa dobowa norma czasu pracy jego dzień urlopu odpowiada tej niższej normie (np. 7 godzin w przypadku pracownika niepełnosprawnego – 20 dni x 7 godzin = 140 godzin; 26 dni x 7 godzin = 182 godziny).

Zmiana terminu wykorzystania urlopu wypoczynkowego

Pracodawca ma obowiązek zmiany terminu w przypadku:

choroby pracownika,
odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
powołania na ćwiczenia wojskowe,
urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego i ojcowskiego.

Te okoliczności powodują również przerwanie udzielonego urlopu

Pracodawca może zmienić termin urlopu:

na wniosek pracownika umotywowany ważnymi przyczynami
z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy jeżeli nieobecność pracownika spowodowałaby zakłócenia toku pracy

Odwołanie z urlopu wypoczynkowego

Pracodawca może odwołać pracownika z urlopu tylko wtedy kiedy jego obecności w zakładzie wymagają okoliczności nie przewidziane w chwili rozpoczynania urlopu. W takim przypadku pracodawca jest obowiązany pokryć pracownikowi koszty związane bezpośrednio z odwołaniem go z urlopu

Wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy

Urlop jest płatny i pracownikowi przysługuje wynagrodzenie takie jakie otrzymałby gdyby w tym czasie pracował

Stałe składniki wynagrodzenia bierze w wysokości przysługującej za miesiąc, w którym korzysta z urlopu

Zmienne składniki bierze się w przeciętnej wysokości z 3 miesięcy poprzedzających miesiąc korzystania z urlopu. w przypadkach znacznego wahania wysokości wynagrodzenia okres ten może być przedłużony do 12 miesięcy

Ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy

W razie niewykorzystania urlopu w naturze, przysługuje ekwiwalent pieniężny. Przysługuje tylko gdy to nie wykorzystanie urlopu następuje z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy.

Nie wypłaca się ekwiwalentu, gdy pracownik i pracodawca postanowią o wykorzystaniu urlopu w czasie pozostawania pracownika w stosunku pracy na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej między nimi bezpośrednio po rozwiązaniu bądź wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą.

Urlop bezpłatny

Jest to urlop, podczas którego ulegają zawieszeniu prawa oraz obowiązki stron stosunku pracy. Pracownik nie świadczy pracy, a pracodawca nie płaci wynagrodzenia. Jest udzielany na pisemny wniosek pracownika

Co do zasady okres udzielonego urlopu bezpłatnego nie jest wliczany do okresów pracy, od jakich zależą uprawnienia pracownicze. Są jednak urlopy bezpłatne wliczane do okresów pracy, jak np. urlop bezpłatny udzielany za zgodą pracownika, wyrażoną na piśmie, w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami.

Urlop szkoleniowy

Taki urlop przysługuje pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe, czyli zdobywającemu wiedzę z inicjatywy lub za zgodą pracodawcy.

Jest to urlop płatny.

Wymiar tego urlopu wynosi:

6 dni - dla pracownika przystępującego do egzaminów eksternistycznych
6 dni - dla pracownika przystępującego do egzaminu maturalnego
6 dni - dla pracownika przystępującego do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe
21 dni w ostatnim roku studiów - na przygotowanie pracy dyplomowej oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminu dyplomowego

Zwolnienia od pracy

Zwolnienia od pracy są przewidzianymi przepisami przerwami w wykonywaniu pracy. Potocznie nazywa się je urlopem okolicznościowym.

Zwolnienia takie są udzielane ze względu na szczególne okoliczności:

w celu załatwienia spraw osobistych i rodzinnych,
w celu wykonywania obowiązków społecznych lub obywatelskich.

Takimi zwolnieniami są np.:

na czas niezbędny do stawienia się na wezwanie organu administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, sądu, prokuratury, policji albo organu prowadzącego postępowanie w sprawach o wykroczenia;
dla pracownika będącego krwiodawcą na czas oznaczony przez stację krwiodawstwa w celu oddania krwi;
w razie ślubu pracownika lub urodzenia się jego dziecka albo zgonu i pogrzebu małżonka pracownika lub jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy w wymiarze 2 dni;
w razie ślubu dziecka pracownika albo zgonu i pogrzebu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką w wymiarze 1 dnia;
przysługujące pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do lat 14 w wymiarze 16 dni lub 2 dni.

Podstawa prawna:

ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 917, ze zm.);
rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14, ze zm.);
rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz.U. z 2014 r., poz. 1632).

Na podst.: www.gov.pl/web/rodzina

A.J.
Zespół e-prawnik.pl