Wybory 2023 - ważne dla wyborców!

26.9.2023

Po zmianach przepisów wyborcy, którzy w ostarnich latach przeprowadzali się lub zmieniali nazwisko, mogą mieć problemy z głosowaniem... Dowiedz się, jakie twoje dane są przetwarzane w Centralnym Rejestrze Wyborców (CRW), gdzie i czy możesz głosować? O czym jeszcze powinien wiedzieć wyborca?

Centralny Rejestr Wyborców

Jeden rejestr zastąpił około 2,5 tysiąca gminnych baz danych! Co to oznacza? Organizacja wyborów ma być łatwiejsza, a ich przeprowadzenie bezpieczniejsze. Od teraz łatwo zmienisz miejsce głosowania, złożysz wniosek online o dopisanie do rejestru wyborców czy pobierzesz zaświadczenie o prawie do głosowania w dowolnej gminie. A to tylko niektóre z zalet.

Cele projektu

informacje o wyborcach będą w jednej bazie danych;
proces wyborczy zostanie uporządkowany – jeden wyborca będzie wpisany tylko w jednym obwodzie;
wymiana danych pomiędzy rejestrami odbywać się będzie automatycznie;
wyborcy zostaną przypisani do obwodów głosowania na podstawie adresu;
organy wyborcze będą miały większy dostęp do danych;
wyborcy będą mieli większy dostęp do własnych danych;
powstaną usługi online dla wyborców.

Oczekiwane rezultaty

wyborcy będą obsługiwani tak samo w każdym urzędzie;
miejsce głosowania będzie można wielokrotnie i łatwo zmienić;
zaświadczenie o prawie do głosowania będzie można pobrać w dowolnej gminie;
będzie można dopisać się do spisu wyborców przez Internet;
urzędnicy, którzy obsługują wyborców będą mniej obciążeni.

Korzyści

Dla obywatela:

dopiszesz się do spisu wyborców przez Internet;
pobierzesz zaświadczenie o prawie do głosowania w dowolnej gminie;
w każdej chwili sprawdzisz, które z twoich danych przetwarzane są w rejestrze;
sprawdzisz, gdzie będziesz głosować;
łatwo zmienisz miejsce głosowania, zarówno w kraju, jak i za granicą.

Dla administracji:

wspólna aplikacja dla urzędników, dzięki której będą mieli dostęp do rejestru wyborców;
wnioski o dopisanie do spisu wyborców, złożone przez Internet, będą obsługiwane bez udziału urzędnika;
dane osób, które złożyły wniosek, będą przesyłane automatycznie pomiędzy gminami;
wszystkie gminy i wszyscy komisarze wyborczy będą raportować w ten sam sposób.

Jak sprawdzić swoje dane w Centralnym Rejestrze Wyborców?

Kto może otrzymać informację?

Każda osoba, której dane osobowe są przetwarzane w CRW. W CRW są przetwarzane dane osobowe obywateli:

polskich, którzy ukończyli 17 lat,
państw Unii Europejskiej (innych niż Polska) i Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, jeżeli:

złożyli wniosek o dopisanie ich do Centralnego Rejestru Wyborców,

nie złożyli wniosku o wykreślenie ich z rejestru.

Co przygotować i jak załatwić sprawę w urzędzie?

Potrzebne będą:

dokument tożsamości (dowód osobisty, e-dowód lub paszport),
wniosek o informację − podaj we wniosku swoje dane: nazwisko, imię (imiona), numer PESEL.

Napisz i podpisz wniosek. Następnie złóż wniosek:

złóż wniosek osobiście,
wyślij go pocztą – do urzędu, który wybierzesz,
dołącz jako skan do pisma ogólnego.

Taki wniosek można złożyć do 10 października 2023 roku.

Składa się go w wybranym urzędzie gminy, bezpłatnie.

Co przygotować i jak załatwić sprawę przez Internet (online)?

Co przygotować, to zależy od tego, jaki wybierzesz sposób logowania:

login i hasło do profilu zaufanego,
e-dowód,
aplikację mObywatel.

Następnie:

zaloguj się do mObywatel.gov.pl;
wybierz sekcję "Twoje dane", a następnie "Centralny Rejestr Wyborców";
możesz zamówić dane z rejestru. Otrzymasz je na swoją skrzynkę ePUAP.

Kiedy możesz sprawdzić dane w CRW?

Kiedy chcesz. Sprawdzaj dane zawsze, kiedy zmieniasz miejsce głosowania. W danych pojawi się aktualna informacja o miejscu, gdzie możesz głosować!

W danym obwodzie może bowiem głosować obywatel, który stale mieszka na terenie danej gminy i może głosować, czyli w dniu wyborów ma ukończone 18 lat i ma prawo wybierania (czynne prawo wyborcze). Masz czynne prawo wyborcze, jeśli:

masz ukończone 18 lat,
sąd ani Trybunał Stanu nie orzekły, że pozbawiają cię praw wyborczych,
nie ubezwłasnowolniono cię.

Jak zmienić stały obwód głosowania lub dopisać się do CRW?

Co musisz zrobić:

Kliknij "Złóż wniosek".
Zaloguj się swoim profilem zaufanym.
Podaj swój adres stałego miejsca zamieszkania i zaznacz oświadczenie, że mieszkasz pod tym adresem na stałe.
Sprawdź wniosek i podpisz go elektronicznie. Potwierdzenie złożenia wniosku otrzymasz na swoją skrzynkę ePUAP.

Stosowny wniosek można także wypełnić i złożyć w urzędzie gminy.

Wzór wniosku o ujęcie w stałym obwodzie

Wybory za granicą do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz referendum ogólnokrajowe

W związku z zarządzonymi na 15 października 2023 r. wyborami parlamentarnymi oraz referendum ogólnokrajowym, Minister Spraw Zagranicznych utworzył 402 obwody do głosowania poza granicami kraju. To o 94 więcej niż podczas wyborów parlamentarnych w 2019 r.

Wyznaczono ponad 60 nowych miejsc, gdzie powstaną obwody do głosowania. Wykaz obwodów do głosowania został opublikowany w załączniku do rozporządzenia Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 14.09.2023 w sprawie utworzenia obwodów głosowania za granicą do Sejmu i do Senatu w 2023 r. dla obywateli polskich przebywających za granicą

Aby oddać głos, należy zgłosić się do właściwego terytorialnie konsula o ujęcie w spisie wyborców. Rejestracji można dokonać do 10 października 2023 r.

Można tego dokonać na trzy różne sposoby:

przy użyciu usługi „e-Wybory”;
w formie papierowej z własnoręcznym podpisem (także korespondencyjnie);
na adres poczty elektronicznej konsula z załączonym skanem/fotografią podpisanego własnoręcznie wniosku (formularz wniosku będzie dostępny na stronach internetowych placówek zagranicznych).

Spośród wymienionych wyżej sposobów MSZ rekomenduje wykorzystanie systemu e-Wybory. https://ewybory.msz.gov.pl

Dzięki systemowi e-Wybory zgłoszenie do spisu wyborców poza granicami kraju jest możliwe bez wychodzenia z domu. Wyborca samodzielnie wybiera dogodny ze względu na miejsce pobytu obwód głosowania, a następnie wprowadza wymagane dane, które usługa weryfikuje komunikując się z rejestrami państwowymi. Aby zgłosić się do spisu przez e-Wybory wyborca nie musi posiadać podpisu elektronicznego, podpisu zaufanego albo kwalifikowanego. Korzystanie z usługi e-Wybory będzie możliwe do 5 dnia przed dniem wyborów, tj. do 10 października 2023 r.

By móc głosować wyborcy mają czas do 10 października 2023 r. na dopełnienie formalności. Wszelkie informacje dotyczące głosowania za granicą są publikowane na bieżąco na stronie MSZ (link) oraz stronach lokalnych placówek zagranicznych.

RPO: co z obwodami głosowania za granicą? Odpowiedź MSZ

Obywatele pytają o tworzenie zagranicznych obwodów głosowania w poszczególnych państwach. Ministerstwo Spraw Zagranicznych zapowiada zwiększenie liczby tych lokali. Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek prosi ministra Zbigniewa Raua o informacje w sprawie. W nadchodzących wyborach liczba obwodowych komisji wyborczych powinna wzrosnąć w stosunku do wyborów w 2019 r. i osiągnąć ok. 400; w 2019 r. utworzono 320 OKW za granicą - odpowiada resort. Potrzebę zwiększenia wywodzi z wzrostu w kolejnych wyborach frekwencji głosujących za granicą.

W związku z wyznaczeniem przez Prezydenta RP daty wyborów zastępca RPO Stanisław Trociuk zwraca się do sekretarza stanu w MSZ Piotra Wawrzyka o przedstawienie projektu rozporządzenia MSZ ws. zagranicznych obwodów głosowania, gdy tylko zostanie on ukończony. MSZ i polska służba konsularna dołożą wszelkich starań, aby wybory za granicą przebiegły sprawnie, a dostępność obwodów głosowania była jak najwyższa - odpisał Paweł Majewski pełnomocnik MSZ ds. wyborów. Ponad połowa planowanych do utworzenia obwodów siedzib obwodowych komisji wyborczych będzie znajdować się poza siedzibami polskich przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych. Nieuchronnie czynnik ten stanowi obciążenie dla organizatorów wyborów - dodał.

Do RPO wpływają wnioski obywateli dotyczące tworzenia zagranicznych obwodów głosowania w poszczególnych państwach. Jednocześnie w mediach pojawiają się informacje o planowanym zwiększeniu liczby tych lokali.

Zamiar ten potwierdził również dyrektor Departamentu Konsularnego MSZ Marcin Jakubowski podczas posiedzenia komisji senackich 9 maja 2023 r.

Biorąc pod uwagę, że zgodnie z art. 14 § 2 Kodeksu wyborczego ostateczna decyzja w tej sprawie należy do Ministra Spraw Zagranicznych, Rzecznik prosi o przekazanie informację dotyczących utworzenia planowanych zagranicznych obwodów głosowania.

- "Pragnę jednocześnie podkreślić, że utworzenie odpowiedniej liczby zagranicznych obwodów głosowania oraz sposób ich rozmieszczenia, zapewniający ich dostępność, są kluczowe dla efektywnego skorzystania przez obywateli przebywających za granicą z przysługującego im prawa określonego w art. 62 ust. 1 Konstytucji RP" – podkreślł Marcin Wiącek w piśmie do Ministra.

Konieczność zadbania o odpowiednią organizację głosowania za granicą w zbliżających się wyborach jest o tyle istotna, że - jak wskazał RPO w wystąpieniu z 12 kwietnia 2023 r. do marszałków Sejmu i Senatu - obowiązujące przepisy Kodeksu wyborczego mogą prowadzić do naruszenia praw wyborczych obywateli przebywających za granicą w przypadku przeciążenia obwodów głosowania poza Polską i opóźnień w ustaleniu jego wyników.

Odpowiedź Piotra Wawrzyka, sekretarza stanu w MSZ

Ministerstwo Spraw Zagranicznych prowadzi prace zmierzające do prawidłowego przygotowania i przeprowadzenia wyborów za granicą. Przebiegają one w kilku płaszczyznach, w tym: informatycznej, legislacyjnej i organizacyjnej. W ramach przygotowań przedmiotem analizy jest liczba i usytuowanie obwodowych komisji wyborczych (OKW) za granicą. W tym zakresie blisko współpracujemy z placówkami zagranicznymi.

W oparciu o dotychczasowe szacowania stoimy na stanowisku, że w nadchodzących wyborach liczba OKW powinna wzrosnąć w stosunku do liczby obwodów w wyborach w 2019 r. osiągając wartość ok. 400 (w 2019 r. utworzono 320 OKW za granicą). Potrzebę zwiększenia liczebności OKW wywodzimy z obserwowanego wzrostu w kolejnych wyborach frekwencji głosujących za granicą (w 2015 r. uprawnionych do głosowania za granicą było blisko 197 tys. obywateli, w 2019 r. liczba ta wzrosła do 350 tys.). Czynnikiem wpływającym na potrzebę zwiększenia globalnej liczby OKW może być także wprowadzone ostatnią nowelizacją ustawy Kodeks Wyborczy dalsze sformalizowanie procedury ustalania wyników głosowania w obwodzie. Może to wpłynąć na zwiększone obciążenie niektórych komisji, które zneutralizować pozwoli odpowiedni wzrost liczby OKW.

W marcu br., na prośbę resortu spraw zagranicznych, konsulowie przedstawili propozycje w zakresie liczby OKW w poszczególnych okręgach konsularnych. Dane te zostały poddane analizie, na podstawie której zwrócono się do 35 wybranych placówek, które w 2019 r. obsłużyły największą liczbę uprawnionych do głosowania (w tym: w Wielkiej Brytanii, USA, Kanadzie, w Niemczech, Belgii, Holandii, Norwegii, Francji) o dalsze, bardziej precyzyjne, szacowanie - o ile to możliwe z uwzględnieniem konkretnego ulokowania poszczególnych komisji wyborczych. W skali globalnej dane te wskazują, że placówki będą w stanie zorganizować we wszystkich okręgach konsularnych łącznie ok. 400 komisji wyborczych.

Należy dodać, że przy planowaniu rozmieszczenia i liczby OKW bierze się pod uwagę czynniki takie jak: szacowana frekwencja wyborcza (w oparciu o dane dot. liczby zamieszkujących i przebywających uprawnionych do głosowania), zasoby osobowe i organizacyjne placówek, warunki bezpieczeństwa w państwie przyjmującym i jego stosunek do organizacji wyborów przez państwo obce na jego terytorium, jak też dostępność infrastruktury polonijnej (np. domów polskich, bibliotek, parafii, etc.).

Proces analizowania rozmieszczenia obwodowych komisji wyborczych jest nadal w toku. Prace koncepcyjne potrwają do lipca br. W kolejnej fazie resort przystąpi do działań legislacyjnych w celu wykonania delegacji na podstawie art. 14 § 2 ustawy Kodeks Wyborczy do wydania rozporządzenia Ministra Spraw Zagranicznych, w porozumieniu z Państwową Komisja Wyborczą, w sprawie utworzenia obwodów głosowania za granicą.

Należy podnieść, że ostateczne usytuowanie i liczba komisji wyborczych nie będą możliwe do podania do publicznej wiadomości przed obwieszczeniem daty wyborów i ogłoszeniem kalendarza wyborczego.

Jednocześnie chcę zapewnić, że w działaniach dotyczących planowania, a następnie tworzenia obwodowych komisji wyborczych za granicą kierujemy się troską o zapewnienie uprawnionym do głosowania jak najlepszych warunków do skorzystania z czynnego prawa wyborczego poza krajem.

Pismo do MSZ

RPO prosi MSZ o projekt rozporządzenia MSZ po to, by mógł go przeanalizować i przedstawić swe uwagi.

Stanisław Trociuk jednocześnie podkreśla, że Biuro RPO otrzymało dotychczas sygnały od obywateli wyrażających obawę o możliwe utrudnienia w oddaniu głosu od osób z Niemiec, Danii, Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, Stanów Zjednoczonych, Kanady, Sri Lanki i Mali.

Odpowiedź Pawła Majewskiego, pełnomocnika MSZ ds. wyborów do Sejmu RP i do Senatu RP i referendum ogólnokrajowego w 2023 r.

Projekt rozporządzenia w sprawie utworzenia obwodów głosowania w wyborach do Sejmu i do Senatu w 2023 r. dla obywateli polskich przebywających za granicą, zaakceptowany przez Ministra Spraw Zagranicznych, zostanie niebawem skierowany do uzgodnień międzyresortowych i będzie dostępny na stronie Rządowego Centrum Legislacji, w zakładce „Rządowy proces legislacyjny”.

Zgodnie z kalendarzem wyborczym, stanowiącym załącznik do postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 sierpnia 2023 r. w sprawie zarządzenia wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej w 2023 r., informacja o obwodach głosowania utworzonych za granicą musi zostać podana do publicznej wiadomości najpóźniej 25 września br.

W związku ze zbliżającymi się wyborami referendum ogólnokrajowym planuje się, w skali całego świata, znacznie zwiększyć liczbę obwodów głosowania w porównaniu z wyborami sprzed czterech lat. W przypadku ponad połowy planowanych do utworzenia obwodów siedziby obwodowych komisji wyborczych będą znajdować się poza siedzibami polskich przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych. Nieuchronnie czynnik ten stanowi obciążenie dla organizatorów wyborów. Wymusza poszukiwania odpowiednich lokali na zasadach rynkowych, co w wielu państwach jest zadaniem bardzo trudnym. Szczególnie utrudnione bywa pozyskiwanie lokali na siedziby komisji w państwach tzw. dodatkowej akredytacji, gdzie brakuje fizycznej obecności placówki RP i jej pracowników, jak ma to miejsce np. w przypadku Sri Lanki, Bangladeszu, Malediwów i Nepalu.

Należy zaznaczyć, że konsulowie w poszczególnych państwach pozostają w kontakcie z Polonią i Polakami za granicą w celu zapewnienia maksymalnego dostosowania zarówno liczby, jak i lokalizacji obwodów głosowania. Konsulowie w wielu lokalizacjach spotykają się z oddolnymi inicjatywami obywateli. W takich przypadkach każdorazowo oceniają organizacyjne uwarunkowania jego utworzenia.

Należy mieć na względzie w szczególności przepis art. 182 § 8a ustawy Kodeks wyborczy, który wskazuje, że minimalny skład obwodowej komisji wyborczej wynosi 5 członków. Wypada odnotować, że powołanie obwodowych komisji wyborczych przez konsulów musi nastąpić nie później niż na 17 dni przed dniem wyborów, na co wskazuje § 3 uchwały nr 60/2019 Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 15 kwietnia 2019 r. W praktyce oznacza to, że do komisji powinny zostać zgłoszone osoby, które przebywają w danym okręgu konsularnym w dłuższym przedziale czasowym, dostępne przed, w trakcie i po dniu wyborów, co w przypadku proponowanych obwodów w miejscach turystycznych może być problematyczne, bo osoby tam przebywające to głównie turyści wypoczywający w przedziałach tygodniowych lub dwutygodniowych, rzadko dłuższych. Członkowie obwodowych komisji wyborczych mają do wykonania obowiązki przed dniem głosowania, a ponadto, by zapewnić sprawny przebieg głosowania i ustalenie jego wyników członkowie obwodowych komisji wyborczych muszę zostać przeszkoleni.

Ze względu na specyfikę i wyzwania organizacyjne, które stanowią dla konsula wybory za granicą musi on mieć pewność co do dyspozycyjności kandydatów na członków obwodowej komisji wyborczej w momencie ewentualnego tworzenia obwodu do głosowania.

Podsumowując, pragnę podkreślić, że mając pełną świadomość bardzo trudnych wyzwań, jakie wynikają dla służby zagranicznej z jej zobowiązań w zakresie organizacji i obsługi procesu wyborczego pragnę zadeklarować, że Ministerstwo Spraw Zagranicznych i polska służba konsularna dołożą wszelkich starań, aby wybory za granicą przebiegły sprawnie a dostępność obwodów głosowania była jak najwyższa.

RPO: Dostępność wyborów dla osób z niepełnosprawnościami. Odpowiedzi PKW i KRRiT na pismo Marcina Wiącka

Nadal aktualne pozostają problemy braku dostępności wyborów i trudności w korzystaniu z praw wyborczych przez obywateli z niepełnosprawnościami - podkreśla Rzecznik Praw Obywatelskich. Szczególnym wyzwaniem jest zapewnienie dostępności osobom z niepełnosprawnością słuchu, wzroku oraz z niepełnosprawnością intelektualną.

Osoby głuche wskazują, że jedną z podstawowych trudności w okresie przedwyborczym jest brak tłumaczenia na język migowy materiałów wyborczych poszczególnych komitetów. Pożądane byłoby opatrywanie takich audycji tłumaczeniem na język migowy już na etapie ich tworzenia.

Państwowa Komisja Wyborcza ani inne organy wyborcze nie mają i nie mogą mieć żadnego wpływu na treści przekazywane przez komitety wyborcze, jak również podmioty referendalne, oraz na sposób ich przekazywania - odpowiada przewodniczący PKW. PKW przygotowała spoty informacyjne dotyczące wyborów i referendum. Z myślą o wyborcach z niepełnosprawnościami będą one prezentowane także w wersji z tłumaczeniem na Polski Język Migowy oraz z napisami w języku polskim.

Kodeks wyborczy nie upoważnił KRRiT do uregulowania w rozporządzeniu kwestii dotyczących dostępności audycji wyborczych dla osób niepełnosprawnych. Rada zaapeluje do nadawców publicznych, by wsparli osoby z dysfunkcją wzroku i słuchu, umożliwiając im zdobycie informacji o kandydatach i ich programach - odpowiada przewodniczący KRRiT.

O podjęcie działań dla zwiększenia dostępności informacji przekazywanych w mediach, zwłaszcza dla wyborców z niepełnosprawnością słuchu, Marcin Wiącek wystąpił do przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej Sylwestra Marciniaka oraz przewodniczącego Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji Macieja Świrskiego.

Dostępność wyborów dla osób z niepełnosprawnościami jest od wielu lat przedmiotem działań RPO, który wykonuje również zadania organu monitorującego wdrażanie Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Mimo wysiłków właściwych organów problemy braku dostępności wyborów i trudności w korzystaniu z praw wyborczych przez tę grupę obywateli pozostają aktualne.

Pismo do PKW

Osoby z niepełnosprawnościami wskazują, że mają trudności z uzyskaniem wiedzy o zasadach procesu wyborczego, sposobie oddania głosu czy katalogu udogodnień dla nich z Kodeksu Wyborczego. Konieczne wydaje się wprowadzenie rozwiązań, które umożliwiłyby przekazywanie takich informacji. Z wniosków kierowanych do RPO wynika, że informacje z mediów lub Internetu niejednokrotnie nie są dostępne. Szczególnym wyzwaniem jest zapewnienie dostępności osobom z niepełnosprawnością słuchu, wzroku oraz niepełnosprawnością intelektualną.

RPO zwraca się, aby PKW brała pod uwagę konieczność zapewnienia jak najszerszej dostępności informacyjno-komunikacyjnej. Chodzi o wszelkie treści publikowane na stronie internetowej PKW, w mediach czy innej aktywności propagującej wiedzę na temat wyborów.

Środowisko głuchych szczególną uwagę zwraca na potrzebę tłumaczenia na Polski Język Migowy (PJM). RPO podkreśla potrzebę uwzględnienia zróżnicowania tej grupy. Wśród osób słabosłyszących i głuchych są zarówno osoby, które posługują się językiem migowym (głównie PJM), ale i takie, które zupełnie go nie znają. Dla niektórych osób z niepełnosprawnością słuchu język polski jest w pewnym stopniu znany, ale istnieje duża grupa, dla której jest to język zupełnie obcy. W związku z tym, tłumaczenie na PJM i napisy w języku polskim powinny być stosowane jednocześnie.

A postać tłumacza kadrowana od pasa w górę nie powinna być mniejsza niż 1/8 wielkości ekranu. Jeśli jest mniejsza, odbiór treści jest utrudniony, a praktycznie niemożliwy dla osób starszych i słabowidzących. Wizerunek tłumacza nie powinien być zakrywany przez tzw. paski informacyjne.

RPO postuluje również wprowadzenie tłumaczenia zgodnie ze światowymi standardami, tj. w formie zespołowej pracy tłumaczy, w której każdy z nich dokonuje translacji nie dłużej niż przez 15-20 minut. Wraz z upływem czasu jakość tłumaczenia spada wobec zmęczenia osoby tłumaczącej. Instytut Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego przygotował publikację pt. „Wytyczne na czas kryzysu w sprawie sposobu realizacji i jakości tłumaczeń na język migowy w utworach audiowizualnych". W syntetyczny sposób przedstawia ona charakterystykę wysokiej jakości tłumaczenia na język migowy. Wskazano, że podczas konferencji prasowych i wydarzeń na żywo tłumacz powinien stać obok przemawiającego. Zalecenie to może być również wykorzystane przy debatach.

Wskazane byłoby również przeanalizowanie treści na stronie internetowej PKW pod kątem możliwości skorzystania przez osoby niewidome z audiodeskrypcji.

Jak podkreślano w debacie BRPO z 29 marca 2023 r. „Wybory dostępne dla wszystkich?", kolejną grupą ze znacznymi trudnościami w dotarciu do zrozumiałych informacji są osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Najlepszym rozwiązaniem byłoby umieszczenie treści dotyczących praw i udogodnień dla wyborców w formie tekstu łatwego do czytania i rozumienia. Język prawny nie jest wszak jasny dla szerokiego grona odbiorców. Tekst łatwy do czytania i rozumienia należy odróżnić od opracowań w języku prostym. Prosty język to standard zalecany wszystkim instytucjom zwracającym się do szerokiego grona odbiorców.

Istotnym udogodnieniem byłoby tłumaczenie na PJM, czy też sformułowanie w tekście łatwym do czytania i rozumienia instrukcji głosowania. Punktem kulminacyjnym procesu wyborczego jest oddanie przez obywatela ważnego głosu. Istotne jest zapewnienie, że każdy będzie w stanie to zrobić.

PKW ma wiele narzędzi, którymi może oddziaływać na podmioty uczestniczące w procesie wyborczym w celu zwracania uwagi na poprawę dostępności. RPO prosi zatem przewodniczącego PKW o uwzględnianie we wspomnianych aktach kwestii dostępności i zwrócenie w nich uwagi na następujące zalecenia:

opatrywanie materiałów wyborczych tworzonych przez komitety wyborcze tłumaczeniem na język migowy już na etapie ich tworzenia;
zapewniania tłumaczenia na język migowy debat pomiędzy przedstawicielami komitetów wyborczych;
stosowanie napisów obok tłumaczenia na język migowy jako rozwiązania skierowanego do odrębnego grona adresatów.

RPO zwraca się do przewodniczącego PKW o analizę opisanych kwestii, ustosunkowanie się do nich i poinformowanie o działaniach zmierzających do zapewnienia jak najszerszej dostępności informacji o prawach i udogodnieniach dla wyborców z niepełnosprawnościami.

Wystąpienie do KRRiT

W związku ze zbliżającymi się wyborami do Sejmu i Senatu konieczne wydaje się zastosowanie rozwiązań, które umożliwią przekazywanie informacji dotyczących osób kandydujących, ich poglądów i prezentowanych programów w sposób możliwie najbardziej dostępny. Szczególnym wyzwaniem jest zapewnienie dostępności tych informacji osobom głuchym.

Wskazują oni, że jedną z podstawowych trudności, jakie napotykają w okresie przedwyborczym, jest brak tłumaczenia na język migowy materiałów wyborczych tworzonych przez komitety wyborcze. Tłumaczenie przez nadawcę m.in. spotów wyborczych na język migowy jest uznawane przez szereg podmiotów administracji publicznej za zbyt daleko idącą ingerencję w ich treść ze względu na możliwość przedstawienia danego materiału w sposób niezgodny z zamysłem autorów. W konsekwencji w większości nie są one opatrywane tą formą udogodnienia. Rozumiejąc dbałość o rzetelność, bezstronność i równe szanse wszystkich kandydatów, pożądanym rozwiązaniem byłoby opatrywanie audycji tłumaczeniem na język migowy już na etapie ich tworzenia.

Zgodnie z art. 117 § 6 pkt 4 Kodeksu wyborczego KRRiT określa w drodze rozporządzenia m.in. sposób przygotowania i emisji audycji wyborczych, który uwzględniać ma również powszechną dostępność audycji wyborczych. KRRiT ma zatem kompetencje, by oddziaływać na autorów audycji wyborczych w celu zachęcenia ich do uwzględnienia potrzeb wyborców z niepełnosprawnością słuchu przy tworzeniu materiałów publikowanych później w mediach.

Kolejną istotną kwestią są tłumaczenia na PJM debat prowadzonych między reprezentującymi komitety wyborcze. Jest to czasem jedyne źródło wiedzy, z którego głusi wyborcy mogą czerpać informacje na temat kandydatów i ich programów. Jak wynika z doświadczeń m.in. wyborów prezydenckich z 2020 r. nadal część z nich pozostaje niedostępna ze względu na całkowity brak tłumaczenia na PJM lub ze względu na jego niewłaściwą jakość.

Zgodnie z art. 120 § 1 Kodeksu wyborczego Telewizja Polska Spółka Akcyjna ma obowiązek przeprowadzenia debat pomiędzy przedstawicielami komitetów wyborczych w wyborach do Sejmu, które zarejestrowały swoje listy kandydatów we wszystkich okręgach wyborczych. Natomiast również w tym przypadku Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji jest uprawniona do wydania rozporządzenia, w którym wskazuje m.in. zasady i tryb przeprowadzenia tych debat. Za pomocą tego narzędzia KRRiT może oddziaływać m.in. na nadawcę publicznego, by uwzględnił potrzebę dotarcia również do adresatów ze szczególnymi potrzebami i zapewnił usługę tłumacza języka migowego.

W debacie BRPO „Wybory dostępne dla wszystkich(?)" postulowano, by oprócz opatrywania transmisji tłumaczeniem, w razie możliwości zapewniać obecność tłumacza. Rozwiązaniem rekomendowanym przez środowisko osób z niepełnosprawnościami jest także zachęcanie komitetów wyborczych, by każdy z uczestników udawał się na debatę wraz z osobistym tłumaczem - dzięki temu podczas dynamicznej dyskusji możliwe będzie zrozumienie, od kogo pochodzi dana wypowiedź.

RPO zwraca uwagę na zjawisko tzw. fikcyjnej dostępności. To sytuacja, gdy osobom z niepełnosprawnościami udostępniane są udogodnienia, jednak ich forma powoduje, że poziom dostępności w praktyce wcale się nie zwiększa. Tłumaczenie na język migowy będzie zatem spełniać cel, jakim jest dotarcie ze zrozumiałą informacją do osoby głuchej wyłącznie jeśli będzie przeprowadzone we właściwy sposób.

Od 1 listopada 2021 r. do zadań KRRiT należy prowadzenie punktu kontaktowego w celu dostarczania informacji i odbierania skarg w kwestiach związanych z dostępnością usług medialnych dla osób z niepełnosprawnościami wzroku oraz osób z niepełnosprawnościami słuchu. W ocenie RPO punkt może stać się narzędziem do monitorowania jakości zapewnianych udogodnień i kierunku potrzebnych zmian, również w kontekście wyspecjalizowania tłumaczy PJM.

Nie każdy głuchy porozumiewa się w pisanym języku polskim, jak i nie każdy zna PJM. Tłumaczenie na język migowy oraz napisy stanowią rozwiązania dla dwóch różnych grup adresatów i nie można stosować ich zamiennie. KRRiT podkreśliła tę kwestię w stanowisku z 30 marca 2021 r. w sprawie jakości i sposobu realizacji tłumaczenia na język migowy w utworach audiowizualnych, wskazując że „napisy dla niesłyszących nie stanowią zatem alternatywnego rozwiązania wobec tłumaczenia na język migowy".

Niemniej jednak w rozporządzeniu KRRiT z 13 kwietnia 2022 r. ws. udogodnień dla osób z niepełnosprawnościami w programach telewizyjnych zastosowano spójnik „lub" pozwalający stosować wyłącznie jedno z tych udogodnień.

RPO poddaje pod rozwagę ponowne pochylenie się nad rozporządzeniem bądź uregulowanie zasad materiałów związanych z wyborami jako treści szczególnie istotnych dla społeczeństwa. Zapewnienie dostępności dla osób głuchych i słabosłyszących audycji wyborczych i debat kandydatów - w tym zadbanie o ich tłumaczenie na język migowy o odpowiedniej jakości wraz z opatrzeniem ich napisami w czasie rzeczywistym - wpisuje się w realizację interesu publicznego, prawa do pozyskiwania informacji na zasadzie równości z innymi osobami oraz realizacji czynnego prawa wyborczego wyborców z niepełnosprawnościami.

Marcin Wiącek prosi Macieja Świrskiego o analizę tych kwestii, ustosunkowanie się do nich oraz poinformowanie o działaniach zmierzających do zapewnienia jak najszerszej dostępności informacyjno-komunikacyjnej wyborcom z niepełnosprawnością słuchu.

Odpowiedź Sylwestra Marciniaka, przewodniczącego Państwowej Komisji Wyborczej

Państwowa Komisja Wyborcza ma pełną świadomość, iż jednym z istotnych zadań należących do podmiotów i organów odpowiedzialnych za organizację wyborów jest zapewnienie wszystkim wyborcom, w tym w szczególności wyborcom z niepełnosprawnościami, zarówno możliwości uzyskiwania kompleksowych informacji o wyborach, jak też, w miarę możliwości, oddania głosu w lokalu wyborczym bez żadnych utrudnień. Państwowa Komisja Wyborcza ma zatem na uwadze, że konieczne jest powszechne oraz aktywne kontynuowanie i rozwijanie przez te podmioty i organy takich działań, które będą wyznacznikiem wrażliwości społecznej i stosunku do osób ze szczególnymi potrzebami. Komisja ma również świadomość konieczności stałego podejmowania skutecznych działań, mających na celu umożliwienie wszystkim wyborcom swobodne i samodzielne oddanie głosu w sposób zapewniający tajność głosowania.

Komisja uznaje zatem, że jednym z podstawowych jej zadań jest zapewnienie wszystkim grupom wyborców jak najlepszych warunków do realizacji przez nich konstytucyjnie gwarantowanych praw wyborczych. Dotyczy to również wyborców z niepełnosprawnościami. Państwowa Komisja Wyborcza od lat realizuje wszystkie wynikające z jej kompetencji działania w tym zakresie.

Działania, o których mowa wyżej, dotyczą również realizacji zadań wynikających z art. 37b ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1277 i 2418 oraz z 2023 r. poz. 497). Komisja zwraca przy tym uwagę, że katalog informacji, które jakoby miałyby być udostępniane przez Państwową Komisję Wyborczą w realizacji tego przepisu, wskazany w piśmie Pana Rzecznika jest niewłaściwy. Kwestie wskazane przez Pana dotyczą określonych w art. 37a Kodeksu wyborczego obowiązków informacyjnych wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), a nie Państwowej Komisji Wyborczej. Wprawdzie art. 37b Kodeksu wyborczego, dotyczący zadań Państwowej Komisji Wyborczej odwołuje się do art. 37a, lecz odwołanie to dotyczy zakresu wyborców, którym Komisja udzielać ma informacji, a nie zakresu tych informacji.

Państwowa Komisja Wyborcza jednocześnie zauważa, że wszystkie organy i podmioty zaangażowane w przeprowadzanie wyborów mogą wykonywać wyłącznie zadania wynikające z ich ustawowych uprawnień.

W tym miejscu należy podkreślić, że Państwowa Komisja Wyborcza nie sprawuje nadzoru nad sposobem komunikowania się z wyborcami przez komitety wyborcze w związku z prowadzeniem przez nie kampanii wyborczej, ani przez podmioty prowadzące kampanię referendalną. Decyzja w tym zakresie należy do wyłącznej kompetencji danego komitetu wyborczego i danego podmiotu. Państwowa Komisja Wyborcza ani żadne inne organy wyborcze, nie są uprawnione do ingerowania w te kwestie albo do nakłaniania lub choćby sugerowania wykonywania tych czynności w określony sposób. Byłoby to niedopuszczalne i sprzeczne z art. 106 § 1 Kodeksu wyborczego.

Z uwagi na powyższe Państwowa Komisja Wyborcza ani inne organy wyborcze nie mają i nie mogą mieć żadnego wpływu na przekazywane przez komitety wyborcze, jak również podmioty referendalne treści oraz na sposób ich przekazywania (np. jak wskazuje Pan Rzecznik na opatrywanie materiałów wyborczych tworzonych przez komitety wyborcze tłumaczeniem na język migowy, zapewnienie tłumaczenia na język migowy debat pomiędzy przedstawicielami komitetów wyborczych, stosowania napisów obok tłumaczenia na język migowy jako rozwiązania skierowanego do odrębnego grona adresatów).

Apel w tym zakresie powinien być zatem skierowany przez Pana Rzecznika bezpośrednio do komitetów wyborczych utworzonych w związku z nadchodzącymi wyborami i do podmiotów prowadzących kampanię referendalną. Państwowa Komisja Wyborcza nie jest z pewnością właściwym adresatem tego rodzaju zaleceń i nie jest również uprawniona do przekazywania ich komitetom wyborczym i podmiotom referendalnym. Podstawą takiego działania nie jest z pewnością art. 161 § 1 Kodeksu wyborczego, gdyż upoważnia on Komisję do wydawania wyjaśnień komitetom wyborczym w zakresie realizacji przepisów Kodeksu wyborczego, a nie sposobu realizacji innych spraw, niewynikających z prawa wyborczego.

Jednocześnie Państwowa Komisja Wyborcza wskazuje, że na stronach internetowych Komisji: pkw.gov.pl oraz wybory.gov.pl zamieszczane są na bieżąco obowiązujące teksty przepisów prawa wyborczego, rozporządzenia i uchwały wydane na podstawie Kodeksu wyborczego. W związku z zarządzonymi wyborami do Sejmu Rzeczypospolitej i Senatu Rzeczypospolitej oraz referendum ogólnokrajowym na ww. stronach internetowych są prezentowane informacje, wyjaśnienia i komunikaty Państwowej Komisji Wyborczej, w tym również o uprawnieniach wyborców z niepełnosprawnościami. Wskazane treści zostały sformułowane w sposób czytelny i zrozumiały dla każdego wyborcy, w tym dla wyborców z niepełnosprawnościami. Strona internetowa Państwowej Komisji Wyborczej i Krajowego Biura Wyborczego jest dostępna w wersji o podwyższonym kontraście. Udostępniono także na niej usługę tłumacza języka migowego — „Migam”, polegającą na natychmiastowym połączeniu wideo z tłumaczem języka migowego.

Dodatkowo na stronie internetowej wybory.gov.pl udostępniono odrębne wizualizacje w związku z zarządzonymi wyborami do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz referendum ogólnokrajowym. Są na nich przedstawiane wszelkie niezbędne informacje oraz wyszukiwarki obwodów głosowania, w tym także siedzib komisji dostosowanych do potrzeb wyborców z niepełnosprawnościami.

Ponadto na stronach internetowych Państwowej Komisji Wyborczej zostaną zamieszczone spoty informacyjne dotyczące wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej i Senatu Rzeczypospolitej oraz referendum ogólnokrajowego zarządzonych na dzień 15 października 2023 r. Spoty będą w bardzo przystępny, łatwy do zrozumienia sposób wyjaśniać m.in. zasady głosowania, uprawnienia wyborców z niepełnosprawnościami, możliwości głosowania przez pełnomocnika, glosowania korespondencyjnego, głosowania za granicą. Z myślą o wyborcach z niepełnosprawnościami spoty te będą prezentowane także w wersji z tłumaczeniem na Polski Język Migowy oraz z napisami w języku polskim. Zostaną one również opublikowane we wszystkich serwisach internetowych Państwowej Komisji Wyborczej oraz na profilach Państwowej Komisji Wyborczej w mediach społecznościowych (Facebook, Twitter). Spoty będą emitowane również przez nadawcę publicznego TVP S.A. oraz w innych zainteresowanych ich emisją stacjach telewizyjnych, a także udostępniane w innych mediach.

Ponadto Państwowa Komisja Wyborcza informuje, że po zarządzeniu wyborów przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej, Szef Krajowego Biura Wyborczego oraz pracownicy Krajowego Biura Wyborczego biorą udział w audycjach radiowych oraz programach telewizyjnych poświęconych tematyce wyborczej, na bieżąco przekazując informacje istotne dla wyborców, w tym wyborców z niepełnosprawnościami. Relacje z konferencji prasowych Państwowej Komisji Wyborczej przeprowadzonych w związku z wyborami zamieszczane będą, jak w latach poprzednich, na stronie internetowej Komisji i na portalu YouTube z tłumaczeniem na Polski Język Migowy. Każdy wyborca może też uzyskać w Państwowej Komisji Wyborczej, m.in. telefonicznie lub za pośrednictwem poczty elektronicznej, a także elektronicznej platformy usług administracji publicznej (ePUAP) niezbędne informacje dotyczące wyborów. Informacja o tych usługach, tj.: adres e-mail, adres skrytki ePUAP, link do serwisów Facebook. Twitter dostępne są w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie internetowej Państwowej Komisji Wyborczej pkw.gov.pl.

Ponadto wyborca z niepełnosprawnością może głosować przy użyciu nakładki na karty do głosowania sporządzonej w alfabecie w Braille'a, które będą zapewnione w każdym lokalu wyborczym.

Jednocześnie Państwowa Komisja Wyborcza, w związku z zawartą w piśmie Pana Rzecznika wzmianką o docierających do Pana głosach „osób z niepełnosprawnościami, które wskazują, że mają trudności z uzyskaniem, wiedzy o zasadach jakimi rządzi się proces wyborczy, sposobie oddania głosu czy katalogu udogodnień, jakie są do nich kierowane”, zwraca się z apelem o przekazywanie osobom zainteresowanym wiadomości o wskazanych wyżej źródłach informacji udostępnionych przez Państwową Komisję Wyborczą. Komisja apeluje także o wykorzystanie dostępnych Rzecznikowi narzędzi, w tym strony internetowej, do rozpropagowania tych źródeł, tak aby przygotowane przez Państwową Komisję Wyborczą informacje trafiły do jak najszerszego grona odbiorców.

Odpowiedź Macieja Świrskiego, przewodniczącego KRRiT

Podzielam Pana troskę o zapewnienie osobom z dysfunkcją wzroku i słuchu dostępu do oferty programowej publicznych mediów radiofonii i telewizji, dotyczącej zbliżających się wyborów do Sejmu i Senatu RP, w tym w szczególności do nieodpłatnych audycji komitetów wyborczych oraz debat.

Jednak z przykrością muszę stwierdzić, że KRRiT, w obecnym stanie prawnym, nie może wyjść naprzeciw postulatom zgłaszanym przez Pana Rzecznika, bowiem przepis art. 117 § 6 Kodeksu Wyborczego (KW) nie upoważnił KRRiT do uregulowania w rozporządzeniu kwestii dotyczących dostępności audycji wyborczych dla osób niepełnosprawnych. W związku z tym umieszczenie w rozporządzeniu przepisów regulujących tę tematykę wykraczałoby poza ustawową delegację. W tym miejscu chcę podkreślić, że gdyby wolą ustawodawcy było upoważnienie KRRiT do określenia w drodze rozporządzenia wydanego na podstawie art. 117 § 6 KW kwestii dostępności audycji wyborczych dla osób niepełnosprawnych, to zapewne wyraziłby tę wolę w przepisie upoważniającym do wydania rozporządzenia, tym bardziej, że w KW funkcjonują przepisy dotyczące uprawnień osób niepełnosprawnych.

Odnosząc się do kwestii uregulowania w rozporządzeniu KRRiT dostępności audycji wyborczych dla osób niepełnosprawnych chcę podkreślić, że zgodnie z art. 117 § 6 KW, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, po zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Wyborczej oraz właściwych zarządów publicznych nadawców radiowych i telewizyjnych oraz właściwych rad programowych, została zobowiązana do określenia, w drodze rozporządzenia:

czasu przeznaczonego na rozpowszechnianie nieodpłatnie audycji wyborczych w każdym z programów ogólnokrajowych i programów regionalnych;
ramowego podziału czasu rozpowszechniania nieodpłatnie audycji wyborczych w okresie od 15 dnia przed dniem głosowania do dnia zakończenia kampanii wyborczej;
trybu postępowania w sprawach podziału czasu rozpowszechniania nieodpłatnie audycji wyborczych;
zakresu rejestracji oraz sposobu przygotowania i emisji audycji wyborczych, uwzględniając typ i rodzaj nośnika zapisu audycji wyborczej;
sposobu rozpowszechniania informacji o terminach emisji audycji wyborczych

- mając na względzie rodzaj przeprowadzanych wyborów oraz konieczność zapewnienia najwyższego standardu technicznego emitowanych audycji wyborczych, a także powszechnej dostępności audycji wyborczych i informacji o terminach ich emisji.

Powyższe uwagi dotyczące braku delegacji ustawowej do uregulowania kwestii dostępności audycji wyborczych dla osób niepełnosprawnych, należy odnieść również do przepisu art. 120 § 2 KW, zgodnie z którym KRRiT ma obowiązek określić w drodze rozporządzenia, po zasięgnięciu opinii Zarządu Telewizji Polskiej, szczegółowe zasady i tryb przeprowadzenia debat przez TVP S.A. pomiędzy przedstawicielami komitetów wyborczych w wyborach do Sejmu lub w wyborach do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej, które zarejestrowały swoje listy kandydatów we wszystkich okręgach wyborczych, a w przypadku wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej - pomiędzy kandydatami.

KRRiT wykonała powyżej sformułowane zobowiązania i wydała stosowne rozporządzenia, funkcjonujące od dawna w przestrzeni prawnej.

Odnosząc się do postulatów Pana Rzecznika w sprawie konieczności zapewnienia jakości udogodnień dla osób niepełnosprawnych, uprzejmie informuję, że pomimo iż KRRiT nie ma ustawowego obowiązku nadzoru nad kwestią jakości udogodnień, to jednak wsłuchując się w apele środowisk osób z dysfunkcjami wzroku i słuchu, a także apele Rzeczników Praw Obywatelskich poprzednich kadencji, wydała trzy stanowiska z rekomendacjami dotyczącymi jakości i sposobu realizacji następujących udogodnień: audiodeskrypcji, napisów dla niesłyszących oraz tłumaczenia na język migowy (Stanowiska KRRiT z dnia: 7 lipca 2015 r., 26 stycznia 2016 r. oraz 30 marca 2021 r.). Stanowiska te zostały ustalone w drodze konsensusu, tj. po wcześniej przeprowadzonych konsultacjach ze wszystkimi zainteresowanymi stronami: administracją publiczną, RPO, środowiskami osób z ww. niepełnosprawnościami, twórcami ww. udogodnień i naukowcami zajmującymi się tą problematyką oraz z nadawcami.

Zdaję sobie sprawę, że Stanowiska KRRiT są jedynie aktem dobrej woli i dowodem jej zaangażowania w tak ważną społecznie problematykę. Podzielam opinię Pana Rzecznika, że konieczne są uregulowania prawne w powyższych sprawach. Jednak - co podkreślam - KRRiT nie została wyposażona w inicjatywę ustawodawczą i w związku z tym może jedynie używać tzw. narzędzi miękkich, jak np. ogłaszanie swoich stanowisk w różnych sprawach.

Niezależnie od wyżej opisanej sytuacji prawnej w jakiej obecnie funkcjonuje KRRiT ws. udogodnień dla osób z niepełnosprawnościami stosowanych w audycjach wyborczych komitetów i debatach, uprzejmie informuję Pana Rzecznika, iż rozumiejąc wagę problemu oraz oczekiwania ww. grupy odbiorców, Krajowa Rada wystosuje apel do nadawców publicznych - podobnie jak robiła to KRRiT przy poprzednich kampaniach wyborczych - by wsparli oni osoby z dysfunkcją wzroku i słuchu, umożliwiając im zdobycie informacji o kandydatach startujących w tegorocznych wyborach oraz przedstawianych przez nich programach.

Podstawa prawna: