Żądanie zwrotu kosztów poniesionych przez stronę, na etapie postępowania przedsądowego

Zgodnie z przepisami kodeksu postepowania cywilnego art. 98 § 1 „Strona przegrywająca proces zobowiązana jest zwrócić przegrywającemu na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu )”.

 To w jakiej wysokości można żądać zwrotu kosztów procesu regulują  przepisy rozporządzenia[1] oraz kpc. Jednak w żadnym z przepisów ustawodawca nie uregulował możliwości dochodzenia zwrotu kosztów poniesionych przez stronę na etapie postępowania przedsądowego.

Praktyka pokazała, iż strony w takcie postepowania sądowego niejednokrotnie żądały zwrotu poniesionych kosztów zmierzających do zaspokojenia roszczenia, poniesionych już na etapie przedsądowym. Sąd Najwyższy dotychczas wielokrotnie zajmował stanowisko w tej kwestii. Jednym z najbardziej doniosłych orzeczeń Sądu Najwyższego regulujących możliwość dochodzenia zwrotu kosztów poniesionych przez stronę na etapie postepowania przedsądowego, zmierzających do zaspokojenia jej roszczeń, jest uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 13 marca 2012r. w sprawie o sygn. akt III CZP 75/11, zgodnie z którą „Uzasadnione i konieczne koszty pomocy świadczonej przez osobę mającą niezbędne kwalifikacje zawodowe, poniesione przez poszkodowanego w postępowaniu przedsądowym prowadzonym przez ubezpieczyciela, mogą w okolicznościach konkretnej sprawy stanowić szkodę majątkową podlegającą naprawieniu w ramach obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych (art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, Dz.U. Nr 124, poz. 1152 ze zm.).”

Uchwała ta potwierdzała wcześniejsze orzeczenia SN które uznawały, że szkodę majątkową stanowią nie tylko niezbędne i ekonomicznie uzasadnione koszty naprawy pojazdu (uchwała z dnia 13 czerwca 2003 r., sygn. III CZP 32/03), ale również obiektywnie uzasadnione i konieczne w okolicznościach sprawy koszty ekspertyzy wykonanej na zlecenie poszkodowanego (uchwała z dnia 18 maja 2004 r., sygn. III CZP 24/04) czy też celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego przez osobę nieprowadzącą działalności gospodarczej (uchwała z dnia 17 listopada 2011 r., sygn. III CZP 5/11).

Doniosłość ww. uchwały wynika z faktu, że uchwała ta zmieniła nurt orzecznictwa SN. Podkreślenia bowiem wymaga, iż w wydanych w przeszłości orzeczeniach (z dnia 11 czerwca 2001 r., sygn. V CKN 266/00, 20 lutego 2002 r., sygn. V CKN 908/00 oraz 7 sierpnia 2003 r., sygn. IV CKN 387/01) Sąd Najwyższy negował możliwość kompensacji z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych poniesionych w toku postępowania likwidacyjnego wydatków na pomoc profesjonalnego pełnomocnika.

Zaznaczyć jednak należy, iż to że dana osoba poniosła koszty na etapie przedsądowym, nie daje gwarancji, że Sąd zasądzi ich zwrot od strony przeciwnej. Uzależnione jest to od każdorazowego zbadania okoliczności danej sprawy oraz adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy zdarzeniem szkodzącym, a poniesionym wydatkiem. Samo dążenie do wygody i ujęcia obowiązków poszkodowanemu nie uzasadnia takiego związku, gdyż niedogodność stanowi dolegliwość o charakterze niemajątkowym, niepodlegającą reżimowi odszkodowawczemu. W normalnym związku pozostaje natomiast sięgnięcie po pomoc prawną w okolicznościach, w których stan zdrowia, kwalifikacje osobiste lub sytuacja życiowa poszkodowanego usprawiedliwiają stanowisko o niezbędności takiej pomocy w celu sprawnego, efektywnego i ekonomicznie opłacalnego przebiegu postępowania likwidacyjnego.

Zaznaczyć należy, że ocena czy udział w likwidacji profesjonalnego pełnomocnika był konieczny zależy od wielu okoliczności, przede wszystkim od rodzaju i zakresu szkód, które wynikają z wypadku komunikacyjnego. Inny jest bowiem stopień komplikacji związanych z gromadzeniem dowodów, gdy doszło jedynie do uszkodzenia pojazdu, inny zaś, gdy wypadek spowodował szkody na osobie, a nawet śmierć. Kwestie związane z naprawą powypadkową pojazdu są dla przeciętnego właściciela pojazdu bardziej czytelne, chociaż i w tym wypadku powstają liczne spory i wątpliwości, natomiast już  rozmiar zadośćuczynienia nie poddaje się ścisłym wyliczeniom. SN zauważa, iż należy wziąć również pod uwagę czy osobiste działania poszkodowanego nie byłoby bardziej kosztowne, niż powierzenie tych czynności profesjonaliście. W takim żądanie zasądzenia poniesionych kosztów profesjonalnej pomocy wydaje się być jak najbardziej zasadne.

Wykonana przed wszczęciem postępowania sądowego i poza zabezpieczeniem dowodów ekspertyza może być istotną przesłanką zasądzenia odszkodowania. W takim wypadku koszt ekspertyzy stanowi szkodę ulegającą naprawieniu (art. 361 k.c.)[2]. Jednakże wymaga to analizy okoliczności sprawy pod względem czy poniesienie tego wydatku było obiektywnie uzasadnione i konieczne, także w kontekście ułatwienia określenia prawidłowo konkretnego ubezpieczyciela, jak i ułatwienia zakładowi ubezpieczeń ustalenia okoliczności wypadku i rozmiarów szkody [3].

Orzecznictwo[4] wielokrotnie podnosiło, iż odebranie ubezpieczonemu możliwości weryfikacji ustaleń dokonanych przez ubezpieczyciela skutkuje nieuzasadnionym przyjęciem przewagi ubezpieczyciela w stosunku prawnym łączącym go z ubezpieczonym. Tym samym koszt prywatnej opinii, dającej uzasadnione podstawy do zanegowania stanowiska ubezpieczyciela osobom, które nie mają często specyficznej wiedzy, należy uznać za szkodę objętą obowiązkiem naprawy.

Reasumując oprócz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa przez profesjonalnego pełnomocnika, strona może domagać się zasądzenia kosztów poniesionych przez nią na etapie przed sądowym, takich jak np. prywatne ekspertyzy, pomoc profesjonalnego pełnomocnika. Jednak pamiętać należy, że ocena o zasadności poniesienia tych kosztów każdorazowo wymaga szczegółowej analizy sprawy zarówno pod względem konieczności ich poniesienia, jak i ich wysokości.

[1] Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu(Dz.U. 2002 nr 163 poz. 1348) ; Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu(Dz.U. 2002 nr 163 poz. 1349) 

[2] Wyrok SN z 2 września 1975 r. (I CR 505/75)

[3] Wyrok SN z 30 lutego 2002 r. (V CKN 908/00), Uchwała SN z 18 maja 2004 r. (III CZP 24/04), uchwały SN z 18 maja 2004 r. (III CZP 24/04

[4] Wyrok SO w Szczecinie z 9 sierpnia 2013 r. (VIII Ga 189/13)

Urszula Borowicz