Zasady świadczenia pracy w porze nocnej, niedziele i święta

Niektóre zakłady pracy, przedsiębiorstwa, urzędy, muszą być czynne nieraz i całą dobę, przez siedem dni w tygodniu. Chodzi tu o służbę zdrowia, Policję, zakłady energetyczne, ale też i wiele firm prywatnych. Zwłaszcza, gdy przedsiębiorstwo wykonuje usługi dla podmiotów znajdujących się po drugiej stronie globu – by niejako przeskoczyć różnicę czasową, pracownicy muszą wykonywać swoje obowiązki w godzinach, w których większość osób spędza już w domu. Aby zrekompensować pracownikom niekomfortowy wymiar czasu pracy, ustawodawca przewidział szczególną regulację takich sytuacji. Jednakże często zdarza się, iż pracodawca wykorzystuje podwładnych nie znających swoich praw i dla przykładu opłaca ich według stawek dziennych. Dlatego też należy zapoznać się z niniejszym artykułem, by poznać przysługujące nam przywileje.

Co to jest praca w porze nocnej?

Zgodnie z definicją zawartą w kodeksie pracy – pora nocna obejmuje 8 godzin pracy pomiędzy 21:00 a 7:00 rano. Doprecyzowanie tejże pory, powinno nastąpić w regulaminie pracy, bądź też w układzie zbiorowym pracy. Jeżeli pracodawca nie ma obowiązku ustalania regulaminu pracy i nie jest objęty układem zbiorowym pracy określającym porę nocną, wówczas jej ramy ustala samodzielnie, powiadamiając o tym pracownika w formie pisemnej.

Pracującym w porze nocnej jest ten, którego rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej, lub którego co najmniej 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną.

Kto nie może pracować w porze nocnej?

Ponieważ praca w porze nocnej, nie jest w pełni zgodna z cyklem biologicznym i metabolicznym człowieka, zostały wprowadzone pewne ograniczenia, by nie dopuścić do wystąpienia ewentualnych ujemnych konsekwencji zdrowotnych pracownika.

Zakaz dotyczy w szczególności:

• kobiet w ciąży

• pracowników opiekujących się dzieckiem do lat 4 (chyba że pracownik wyrazi na to zgodę)

• pracowników młodocianych

• pracowników niepełnosprawnych, chyba że lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne, a w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tymi pracownikami wyrazi na to zgodę

W związku z faktem, iż człowiek pracujący w nocy może mieć większe problemy z koncentracją, logicznym myśleniem, całą sprawnością psychofizyczną - czas pracy pracującego w nocy nie może przekraczać 8 godzin na dobę, jeżeli wykonuje prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym. W przeciwnym wypadku osoba taka mogłaby sprowadzić niebezpieczeństwo nie tylko na siebie, lecz również i na inne osoby. Ograniczenia tego nie stosuje się tylko i wyłącznie w dwóch sytuacjach – odnośnie:

• pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy,

• przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.

Jakie są finansowe skutki pracy nocnej?

Rekompensatą za pomieszany cykl dnia jest zwiększenie wynagrodzenia pracownika. Pracownikowi wykonującemu pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej. Wysokość takiego dodatku to 20 % stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów.  

W sytuacji, gdy dochodzi do zbiegu pracy w godzinach nocnych i pracy w godzinach nadliczbowych, uprawniony otrzyma dwa dodatki do wynagrodzenia – z tytułu godzin nadliczbowych oraz z tytułu pracy w porze nocnej.

W stosunku do pracowników wykonujących pracę w porze nocnej stale poza zakładem pracy, dodatek, o którym wyżej wspomniano, może być zastąpiony ryczałtem, którego wysokość odpowiada przewidywanemu wymiarowi pracy w porze nocnej.

Kiedy powinniśmy mieć wolne?

Pracodawca często zmusza nas do wypełnienia swoich obowiązków również i w dni od pracy wolne. Konsekwencje takiej pracy często odczuwamy na zdrowiu i samopoczuciu, ale zazwyczaj pracodawca nie daje nam ich odczuć na portfelu. Należy pamiętać, iż praca w niedziele i święta zazwyczaj nie jest czymś zwyczajnym, i z tego tytułu przysługuje nam szereg praw. Należy również pamiętać, iż praca w te dni jest dopuszczalna tylko wówczas, gdy ustawa na to zezwala.

Zgodnie z przepisami, oprócz niedziel, dniami wolnymi są następujące święta:

• 1 stycznia - Nowy Rok,

• pierwszy i drugi dzień Wielkiej Nocy,

• 1 maja - Święto Państwowe,

• 3 maja - Święto Narodowe Trzeciego Maja,

• pierwszy dzień Zielonych Świątek,

• dzień Bożego Ciała,

• 15 sierpnia - Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny,

• 1 listopada - Wszystkich Świętych,

• 11 listopada - Narodowe Święto Niepodległości,

• 25 i 26 grudnia - pierwszy i drugi dzień Bożego Narodzenia.

Za pracę w niedzielę i święto uważa się pracę wykonywaną między godziną 6.00 w tym dniu a godziną 6.00 następnego dnia, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina. Ustalenie to, może nastąpić poprzez sporządzenie regulaminu lub układu zbiorowego pracy, a u pracodawców nieobjętych tymi aktami normatywnymi w drodze decyzji pracodawcy doręczonej pracownikom.

Kiedy praca w niedziele i święta jest zabroniona a kiedy dozwolona?

Przepis zezwalający na pracę w niedzielę i święta, jest wyjątkiem od zasady generalnego zakazu pracy w te dni. Ustawa dopuszcza pracę:

• w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,

• w ruchu ciągłym,

• przy pracy zmianowej,

• przy niezbędnych remontach,

• w transporcie i w komunikacji,

• w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych,

• przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób,

• w rolnictwie i hodowli.

Oprócz tego, ustawa zezwala na pracę przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w:

• zakładach świadczących usługi dla ludności,

• gastronomii,

• zakładach hotelarskich,

• jednostkach gospodarki komunalnej,

• zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,

• jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz placówkach opiekuńczo-wychowawczych, zapewniających całodobową opiekę,

• zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku.

Ponadto w drodze szczególnego wyłączenia całkowicie zabroniona została praca w święta w placówkach handlowych. Praca w niedziele jest dozwolona w placówkach handlowych przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności. Zakaz pracy w święta w placówkach handlowych dotyczy również sytuacji kiedy święto przypada w niedzielę. Tak więc w przypadku pracy w placówkach handlowych ustawodawca wyróżnił pracę w święta oraz pracę w niedziele. Praca w niedziele jest warunkowo dopuszczalna natomiast bezwarunkowo zabroniona jest praca w święta.

Praca w niedziele i święta została również dopuszczona w systemie pracy weekendowej, co jest oczywistą konsekwencją tego systemu.

Praca w niedziele i święta, aby była dopuszczalna, musi być przewidziana w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy, a jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie ma obowiązku ustalania regulaminu pracy, to praca w niedziele i święta może być przewidziana w obwieszczeniu, składanym przez pracodawcę pracownikowi.

Jakie są skutki pracy w niedzielę lub święto?

Poniższe rozważania nie dotyczą sytuacji, w których pracownik na podstawie umowy," świadczy swoją pracę w systemie weekendowym.

Pracownik zmuszony przyjść do pracy w dzień ustawowo od niej wolny, powinien od pracodawcy w zamian otrzymać wolne w innym dniu. W zamian za pracę w niedzielę - w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli, a w przypadku pracy w święto - w ciągu okresu rozliczeniowego. Jeżeli nie jest możliwe udzielenia dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w niedzielę w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli, pracownikowi przysługuje dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego. Jeśli natomiast w podanych okresach nie jest możliwe otrzymanie dnia wolnego, wówczas pracownik nabywa prawo do uzyskania dodatku do wynagrodzenia w wysokości 100% wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w niedzielę i święto.

Minimum raz na 4 tygodnie, pracownik pracujący w niedzielę, powinien korzystać z niedzieli wolnej od pracy.

Pamiętaj, że:

• Co do zasady praca w niedzielę i święta jest zabroniona (poza zawartymi w przepisach wyjątkami).

• Zabroniona jest praca w niedziele i święta w placówkach handlowych.

• Pewne kategorie pracowników wyłączone są z obowiązku pracy w godzinach nocnych.

• Z pracą w godzinach nocnych a także w niedziele i święta wiąże się obowiązek pracodawcy wypłaty pracownikowi dodatkowego wynagrodzenia.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz. U. 1951 r., Nr 4, poz. 28 ze zmianami),

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (Dz. U. 1998 r., Nr 21 poz. 94 ze zmianami).

Zespół
e-prawnik.pl