Zmiany w Systemie Dozoru Elektronicznego i więziennictwie

14.6.2018

Przełomowe zmiany w Systemie Dozoru Elektronicznego

Ustawa z dnia 12 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz ustawy o Służbie Więziennej poszerza kompetencje SW w związku z wykonywaniem przez nią zadań związanych z systemem dozoru elektronicznego (SDE). Nowelizacja ma zapewnić poprawę skuteczności i bezpieczeństwa odbywania kar w tym systemie.

Najważniejsza zmiana wprowadzana omawianą ustawą polega na umocowaniu Ministra Sprawiedliwości do powierzenia jednostkom sobie podległym lub nadzorowanym, w szczególności Służbie Więziennej, zadań podmiotu dozorującego w Systemie Dozoru Elektronicznego. Obecnie, w zakresie Systemu Dozoru Elektronicznego, Służba Więzienna wykonuje jedynie zadanie ustawowe (wskazane przez Ministra Sprawiedliwości), polegające na prowadzeniu centrali monitorowania. Ustawa poszerza kompetencje Służby Więziennej o prawo do realizacji innych zadań, do których upoważniony jest podmiot dozorujący, określonych w Kodeksie karnym wykonawczym w art. 43t. Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 43g ust. 3 Kodeksu, podmiotem dozorującym może być przedsiębiorca, instytucja państwowa lub będący przedsiębiorcą podmiot zagraniczny wyłoniony w trybie określonym w ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych. Zadania podmiotu dozorującego w Systemie Dozoru Elektronicznego realizowane są na podstawie umowy nr 19/2014 zawartej pomiędzy Skarbem Państwa – Ministrem Sprawiedliwości a Konsorcjum firm, którego liderem jest firma Impel Security Polska Sp. z o.o.

Nowa regulacja ustawowa zakłada przejęcie zadań pełnionych dotychczas przez podmiot komercyjny przez Służbę Więzienną. Służba Więzienna będzie mogła wykonywać zadania podmiotu dozorującego, polegające m. in. na wykonywaniu przez funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej całodobowych patroli interwencyjnych na terenie całego kraju oraz zabezpieczeniu środków transportu, łączności i transferu danych. Z tej przyczyny ustawa dokonuje odpowiedniej modyfikacji art. 2 ustawy o Służbie Więziennej, określającego katalog podstawowych zadań Służby Więziennej.

Ustawa dodatkowo nowelizuje art. 43n Kodeks karnego wykonawczego i wprowadza obowiązek posiadania przy sobie przez skazanego, rejestratora przenośnego, co zmierza do poprawy funkcjonalności systemu dozoru mobilnego i zbliżeniowego. Obecnie skazany jest wyposażony jedynie w nadajnik GPS, który nie pozwala na nawiązanie kontaktu telefonicznego pomiędzy nim a podmiotem dozorującym. Wyposażenie skazanego w rejestrator przenośny umożliwi taki kontakt. Pozwoli też na kontrolę miejsca pobytu skazanego w czasie rzeczywistym nawet w przypadku wyczerpania się źródła zasilania w podstawowym urządzeniu jakim jest nadajnik GPS (wymaga ładowania przez czas od 4 do 5 h na dobę).

Kolejne zmiany art. 43n i art. 43t Kodeksu karnego wykonawczego są podyktowane koniecznością wprowadzenia wobec skazanego odpowiedniego obowiązku – do odbierania połączeń, wykonywania poleceń i udzielania osobom upoważnionym wyjaśnień, również przy użyciu urządzenia mobilnego.

Ustawa wejdzie w życie 1 lipca 2018 r.

Bezpieczeństwo ofiar przestępstw

Ministerstwo Sprawiedliwości jest gotowe na wejście w życie nowych rozwiązań prawnych, które zwiększają ochronę ofiar przestępstw i umożliwiają precyzyjne monitorowanie groźnych sprawców. Działający pod nadzorem Ministerstwa Sprawiedliwości System Dozoru Elektronicznego (SDE) został wyposażony w urządzenia, dzięki którym stał się jednym z najnowocześniejszych takich systemów na świecie.

- "Mamy znakomite narzędzie, które nie tylko pozwoli na skuteczną ochronę ofiar przestępstw, ale też jest ok. 10 razy tańsze niż odbywanie przez skazanych kary w zakładzie zamkniętym. A np. niepłacący alimentów dzięki temu systemowi mogą zarabiać, czyli takie rozwiązanie przyczynia się do spłacania zobowiązań" – mówił Minister Sprawiedliwości Zbigniew Ziobro, podczas konferencji prasowej, jaka odbyła się 12 czerwca br.

W konferencji wziął też udział Patryk Jaki, Wiceminister Sprawiedliwości, który zajmował się pracami legislacyjnymi dotyczącymi SDE. – W 2015 roku przystąpiliśmy do odbudowy systemu, który – gdy Minister Ziobro zostawał Prokuratorem Generalnym – był w zapaści – stwierdził. Podkreślał też wyjątkową skuteczność takich rozwiązań – niewielki odsetek powrotu na drogę przestępczą przez noszących te urządzenia.

Z dziennikarzami spotkał się też gen. Paweł Nasiłowski, Pełnomocnik Ministra Sprawiedliwości ds. SDE, którego Minister Ziobro nazwał „ojcem” nowego systemu. Generał zaprezentował działanie nowoczesnych urządzeń.

Przygotowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości zmiany ustawowe, a także towarzyszące im inwestycje w sprzęt, sprawiają, że polski System Dozoru Elektronicznego osiągnął najwyższy poziom technologiczny. W postępowaniu przetargowym zabezpieczyło ponad 7 tys. urządzeń monitorujących. Pozwolą one na dokładną kontrolę nad groźnymi przestępcami oraz zapewnią skuteczną ochronę np. ofiar gwałtów. Dostawcą sprzętu jest krajowe konsorcjum, co przyczynia się do wspierania polskiej innowacyjnej produkcji.

Bezpieczeństwo pokrzywdzonych

Dzięki SDE będzie można m.in. precyzyjnie monitorować, czy sprawca gwałtu zbliża się do osoby chronionej. Zgwałcona osoba nie będzie już się bać, że gwałciciel po wyjściu z więzienia znów znajdzie się w jej otoczeniu i będzie ją prześladować. Nowa regulacja przygotowywana przez resort sprawiedliwości przewiduje, że sąd – na wniosek ofiary gwałtu – będzie musiał zastosować wobec skazanego dodatkowy środek karny w postaci zakazu zbliżania się do pokrzywdzonego. Zakaz zbliżania się będzie kontrolowany właśnie w Systemie Dozoru Elektronicznego.

Wprowadzający nowe rozwiązanie projekt ustawy, przygotowany w Ministerstwie Sprawiedliwości, został przyjęty przez rząd i uchwalony przez Sejm 12 kwietnia 2018 r. oraz podpisany przez Prezydenta 25 maja 2018 r. Ustawa ukazała się w Dzienniku Ustaw pod poz. 1010, weszła w życie 1 czerwca 2018 r.

Jak to działa?

Sąd może orzec zakaz zbliżania się do osoby (najczęściej granicą jest 200 metrów).Osoba chroniona otrzymuje lokalizator, który może nosić jak telefon. Urządzenie wysyła sygnał do Centrali Monitorowania SDE, dzięki czemu na monitorze widać dokładnie miejsce pobytu chronionej osoby. Lokalizator pełni również rolę komunikatora – można przez niego ostrzec o zbliżającym się zagrożeniu. Urządzenie ma również przycisk do wezwania natychmiastowej pomocy. W nowej wersji urządzenie jest mniejsze, bardziej funkcjonalne oraz – co istotne – wyposażone w funkcję obsługi dwóch stref bezpieczeństwa (np. 200 metrów od sprawcy i granicy posesji).

Sprawca przestępstwa ma założoną na nogę bransoletę z nadajnikiem GPS, przypominającą kształtem duży zegarek. Każda próba ingerencji w urządzenie monitorujące jest sygnalizowana do Centrali Monitorowania SDE. Tak samo dzieje się w przypadku rozładowania baterii nadajnika. Urządzenie wysyła sygnał z miejsca pobytu kontrolowanej osoby.

Operator w Centrali Monitorowania SDE za pomocą systemu na monitorze obserwuje przez 24 godziny na dobę, gdzie znajduje się osoba chroniona, a gdzie sprawca. Gdy operator otrzyma z systemu monitorującego komunikat, że np. odległość między nimi jest mniejsza, niż wyznaczona przez sąd, natychmiast alarmuje osobę chronioną. Wydaje polecenie sprawcy, by zmienił kierunek przemieszczania się. Gdy ten nie reaguje, operator wzywa policję lub znajdujący się w pobliżu patrol SDE. Nowe urządzenia umożliwiają lokalizację z dokładnością do kilku metrów.

Kontrolowanie groźnych sprawców

Bardzo ważna jest też inna zmiana. Groźni sprawcy, poza bransoletą na nodze, będą wyposażani w mobilny rejestrator, za pomocą którego będą im wydawane polecenia. To nowość wprowadzona przez przygotowaną w Ministerstwie Sprawiedliwości nowelizację ustawy o Służbie Więziennej i ustawy – Kodeks karny wykonawczy. 25 maja 2018 r. została ona podpisana przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę, a 1 czerwca 2018 r. weszła w życie. Skazany, w przypadku którego zastosowano taki rodzaj dozoru, musi nieprzerwanie nosić rejestrator mobilny, odbierać połączenia i udzielać wyjaśnień na żądanie operatora SDE.

Dodatkowe urządzenie ułatwi kontrolę nad skazanymi z zakazem zbliżania się do określonych osób. Pozwoli też skuteczniej monitorować najgroźniejszych przestępców, którzy po odbyciu długoletniej kary więzienia wychodzą na wolność, ale nadal stanowią potencjalne zagrożenie. Takich osób, które nie kwalifikują się do leczenia w zamkniętym ośrodku, ale dla społecznego bezpieczeństwa wymagają całodobowej kontroli, jest obecnie ponad 40.

Ta sama ustawa przekazuje Służbie Więziennej obowiązek technicznej obsługi SDE. Chodzi np. o zakładanie i zdejmowanie nadajnika, instalowanie rejestratorów stacjonarnych w domu skazanego, kontrolowanie właściwego działania urządzeń i szybkie usuwanie usterek. Do tej pory zajmowała się tym prywatna firma, wyłoniona w przetargu. Pracownicy takiej firmy nie mają statusu funkcjonariusza, więc w razie potrzeby nie mogli np. podejmować interwencji wobec skazanego. W przypadku problemów wzywali policję.

Teraz całość zadań związanych z SDE przejmuje Służba Więzienna. To rozwiązanie korzystne dla bezpieczeństwa obywateli. Prywatna firma może odstąpić od umowy albo upaść. W przypadku państwowej służby nie ma takiego zagrożenia.

Szybka i tania kara dla skazanych

System Dozoru Elektronicznego zapewnia nie tylko ochronę ofiar przestępstw i monitorowanie sprawców. To też szybka i tania kara dla skazanych.

Miesięczny pobyt skazanego w zakładzie karnym kosztuje około 3.100 zł miesięcznie, a jego utrzymanie w warunkach dozoru elektronicznego – nawet 10 razy mniej. Dlatego Ministerstwo Sprawiedliwości wróciło do sprawdzonych zasad, zgodnie z którymi skazani za mniej groźne przestępstwa mogą odbywać kary poza więzieniami.

Taka forma kary umożliwia skazanym pracę albo kontynuowanie nauki, a także zachowanie więzi rodzinnych. Lepiej służy resocjalizacji.

Wcześniej więzienia były pełne, a skazani czekali na wykonanie kary nawet pięć lat. Mimo to rząd PO-PSL zawęził dozór elektroniczny prawie wyłącznie do stosowania kar ograniczenia wolności.

Przywrócenie dozoru elektronicznego wobec skazanych na pozbawienie wolności przynosi szybki efekt. Po zmianach wprowadzonych przez Ministra Sprawiedliwości Zbigniewa Ziobro, realizowanych przez wiceministra Patryka Jakiego, liczba osób objętych Systemem Dozoru Elektronicznego zwiększyła się już o 3100. Dozór elektroniczny stosowany jest m.in. wobec osób skazanych za niepłacenie alimentów. Dzięki temu mogą pracować i spłacać zobowiązania, a służby mają możliwość ich stałej kontroli.

Obecnie karę w SDE odbywa 5.100 osób, przy zaledwie 54 operatorach systemu w Centrali Monitorowania. Łącznie dozorem elektronicznym od początku jego istnienia objęto ponad 73 tys. skazanych, a efektywność i skuteczność w wykonywaniu kary wynosi ok. 93%, co jest jednym z najwyższych wskaźników w Europie.

Zob. też: Poprawa wykonywania kar w Systemie Dozoru Elektronicznego

Co przewiduje ustawa z dnia 22 marca 2018 r. o zmianie ustawy o Służbie Więziennej oraz niektórych innych ustaw?

Nowelizacja zakłada zmianę systemu naboru oraz szkolenia i doskonalenia zawodowego funkcjonariuszy Służby Więziennej. Przewiduje się utworzenie uczelni Służby Więziennej, wzorowanej na rozwiązaniach stosowanych w Wojsku Polskim, Policji czy w Państwowej Straży Pożarnej, która będzie kształcić przyszłe kadry dla potrzeb więziennictwa. Głównym celem zmian jest poprawa jakości kształcenia funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej oraz doboru optymalnych kandydatów do służby.

Celem zmian jest kompleksowa reforma systemu naboru i szkolenia kadr Służby Więziennej. Ustawa dokonuje znaczącej modyfikacji systemu kształcenia funkcjonariuszy Służby Więzienne poprzez:

utworzenie uczelni - resortowej uczelni wyższej na wzór rozwiązań sprawdzonych, w Policji i w Państwowej Straży Pożarnej - wraz z wprowadzeniem bezpośredniej rekrutacji części kandydatów do kadry oficerskiej;
wprowadzenie zcentralizowanego naboru do Służby Więziennej opartego na czytelnych kryteriach;
stworzenie nowego mechanizmu szkolenia kadry oficerskiej i dowódczej opartego na modelu akademickim;
umożliwienie podnoszenia kwalifikacji w ramach branżowej uczelni;
dokonanie zmian w organizacji i metodyce szkolenia zawodowego;
wprowadzenie czytelnej ścieżki awansu zawodowego i zmiany stanowisk oraz skutecznego systemu doskonalenia zawodowego.

Uczelnia Służby Więziennej będzie miała charakter uczelni państwowej, działającej na podstawie przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2017 r. poz. 2183 z późn. zm.) i będzie nadzorowana przez Ministra Sprawiedliwości. Uczelnia będzie miała jednocześnie charakter jednostki organizacyjnej Służby Więziennej. Utworzenie uczelni Służby Więziennej nastąpi w drodze rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw szkolnictwa wyższego. Uczelnią będzie kierował Rektor. Będzie on przełożonym funkcjonariuszy i pracowników Uczelni. Podstawowym zadaniem uczelni będzie kształcenie funkcjonariuszy i pracowników Służby Więziennej, ale również osób niebędących funkcjonariuszami. Kształcenie i prowadzenie badań naukowych będzie się odbywać w obszarze nauk prawnych i społecznych w zakresie nauk o bezpieczeństwie, o obronności, pedagogiki, psychologii i socjologii, odpowiadającym potrzebom penitencjarnym i resocjalizacyjnym realizowanym przez Służbę Więzienną. Uczelnia realizować będzie studia I i II stopnia stacjonarne (dla funkcjonariuszy w służbie kandydackiej) oraz studia podyplomowe. W pierwszych trzech latach działalności uczelni będą realizowane tylko studia I stopnia.

Drugim filarem reformy systemu szkolenia i doskonalenia zawodowego kadr Służby Więziennej wprowadzanym ustawą jest całkowita zmiana zasad rekrutacji kandydatów do Służby Więziennej. Ustawa zawiera rozwiązania skutkujące centralizacją i ujednoliceniem naboru funkcjonariuszy.

Zmiana modelu rekrutacji kandydatów do Służby Więziennej nastąpi poprzez przebudowę modelu naboru funkcjonariuszy, z wprowadzeniem częściowego przyjęcia do służby kandydackiej w ramach powołanej uczelni wyższej. Dotychczas proces rekrutacji jest realizowany w każdej jednostce niezależnie i tylko na potrzeby tej jednostki. Ustawa wprowadza nowe rozwiązania w procesie rekrutacji stanowiące, że za zgodą Dyrektora Generalnego Służby Więziennej będzie możliwe: przyjęcie do służby w pierwszej kolejności pracownika zatrudnionego co najmniej 2 lata w Służbie Więziennej, wykazującego się kwalifikacjami i kompetencjami szczególnie przydatnymi w Służbie Więziennej, mianowanie funkcjonariusza posiadającego tytuł magistra lub równorzędny, na stanowisko oficerskie, mimo że funkcjonariusz ten nie uzyskał jeszcze kwalifikacji w zakresie szkolenia i stażu oraz nie złożył egzaminu na pierwszy stopień oficerski.

Osiągnięcie stopnia oficerskiego będzie możliwe po ukończeniu:

uczelni Służby Więziennej przez kandydatów w służbie kandydackiej,
studiów podyplomowych na uczelni Służby Więziennej przez absolwentów wyższych uczelni posiadających wykształcenie magisterskie lub równorzędne, którzy już pełnią służbę w Służbie Więziennej,
szkolenia zawodowego Służby Więziennej przez absolwentów wyższych uczelni posiadających wykształcenie magisterskie lub równorzędne, którzy już pełnią służbę w Służbie Więziennej.

Dodatkowo każdy kandydat na oficera będzie musiał zdać odrębny egzamin na stanowisko oficerskie.

Ustawa określa także nowe reguły kształcenia i doskonalenia zawodowego. Przepisy te dotyczą kształcenia funkcjonariuszy i pracowników w ramach studiów na uczelni Służby Więziennej oraz dodatkowo obejmują uaktualnione przepisy dotyczące szkolenia wstępnego, zawodowego, specjalistycznego oraz doskonalenia zawodowego, które zostały przeniesione do ustawy z tekstu dotychczas obowiązującego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 lipca 2010 r. w sprawie szkolenia oraz doskonalenia zawodowego funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.U. poz. 970).

Kolejną istotną modyfikacją jest zmiana definicji przeciętnego uposażenia funkcjonariuszy. Z nowego brzmienia przepisu wynika, że w skład przeciętnego uposażenia funkcjonariusza wliczać się będzie miesięczną równowartość nagrody rocznej. Wprowadzona zmiana pozwoli na przesunięcie części środków finansowych kierowanych dotychczas na fundusz nagród i zapomóg, do puli środków przeznaczonych na uposażenia.

Uregulowana ustawowo została możliwość oddelegowania funkcjonariuszy do pełnienia służby w Ministerstwie Sprawiedliwości.

Ustawa wejdzie w życie 31 maja 2018 r., z wyjątkiem art. 1 pkt 10 i 12 oraz art. 5, które wejdą w życie z dniem 1 stycznia 2019 r.

Zob. też: