Koła gospodyń wiejskich z ograniczeniami

Ustawa o kołach gospodyń wiejskich określa formy i zasady dobrowolnego zrzeszania się w kołach gospodyń wiejskich, tryb ich zakładania i organizację. 

Co przewiduje ustawa z dnia 9 listopada 2018 r. o kołach gospodyń wiejskich? 

Ustawa ta ma na celu nadanie osobowości prawnej kołom gospodyń wiejskich, zapewnienie możliwości szybkiej ich rejestracji oraz wsparcie ich działalności na rzecz rozwoju przedsiębiorczości na terenach wiejskich oraz kultywowania folkloru i polskiej bogatej tradycji.

Przewiduje, że koło gospodyń wiejskich ma być dobrowolną niezależną od administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego społeczną organizacją mieszkańców wsi, wspierającą rozwój przedsiębiorczości na wsi i aktywnie działającą na rzecz środowisk wiejskich. 

Koło gospodyń wiejskich ma reprezentować interesy i działać na rzecz poprawy sytuacji społeczno-zawodowej kobiet wiejskich oraz ich rodzin, a także wspierać rozwój terenów wiejskich. Do zadań koła gospodyń wiejskich należeć ma w szczególności:

1. prowadzenie działalności społeczno-wychowawczej i oświatowo-kulturalnej w środowiskach wiejskich;
2. prowadzenie działalności na rzecz wszechstronnego rozwoju obszarów wiejskich;
3. wspieranie rozwoju przedsiębiorczości kobiet;
4. inicjowanie i prowadzenie działań na rzecz poprawy warunków życia i pracy kobiet na wsi;
5. upowszechnianie i rozwijanie form współdziałania, gospodarowania i racjonalnych metod prowadzenia gospodarstw domowych;
6. reprezentowanie interesów środowiska kobiet wiejskich wobec organów administracji publicznej;
7. rozwijanie kultury ludowej, w tym w szczególności kultury lokalnej i regionalnej.

Zgodnie z ustawą, koło może założyć 10 osób – mieszkańców danej wsi. Koło musi być wpisane do rejestru. Krajowy Rejestr Kół Gospodyń Wiejskich prowadzić będzie Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Z chwilą wpisu do tego Rejestru koło gospodyń wiejskich nabywa osobowość prawną.

Na terenie jednej wsi może mieć siedzibę jedno koło gospodyń wiejskich. To ograniczenie nie będzie miało zastosowania do kół gospodyń wiejskich działających na podstawie przepisów dotychczasowych.

Terenem działalności koła gospodyń wiejskich może być jedna bądź więcej wsi. Koła mogą wykonywać swoje zadania także poza terenem swojej działalności, w tym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz poza jej granicami.

Członkiem koła gospodyń wiejskich może być każda osoba, która ukończyła lat 18 i której miejscem zamieszkania jest wieś będąca terenem działalności koła. Jednocześnie ustawa stanowi, iż za zgodą przedstawicieli ustawowych w działalności koła gospodyń wiejskich mogą brać także udział osoby, które ukończyły lat 13. Osoby te mogą również tworzyć młodzieżowe i dziecięce organizacje wspomagające realizację celów koła. Co bardzo istotne, jednocześnie można być członkiem tylko jednego koła gospodyń wiejskich.

Nadzór nad działalnością koła będzie sprawował Prezes Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa we współpracy z Pełnomocnikiem Rządu do spraw Małych i Średnich Przedsiębiorstw.

Dzięki osobowości prawnej będą mogły korzystać z różnego rodzaju form wsparcia w postaci środków unijnych czy dotacji celowych z budżetu państwa. Ustawa określa maksymalny limit wydatków z budżetu państwa przeznaczonych na pomoc finansową dla kół gospodyń wiejskich na realizację ich zadań jeszcze w 2018 r. na poziomie 90.000.000 zł.

W wyniku poprawek senackich m.in. przewidziano mechanizm korygujący na wypadek przekroczenia lub zagrożenia przekroczenia tego limitu. Doprecyzowano również, że decyzję o pomocy finansowej będzie wydawał prezes ARiMR na wniosek koła. Środki na pomoc finansową w formie dotacji celowej będzie mógł udzielić minister właściwy ds. rozwoju regionalnego. Uszczegółowiono ponadto kwestie podziału rezerw celowych. Z 6 do 1 miesiąca skrócono termin na złożenie przez dotychczasowe koła deklaracji o rejestracji na nowych zasadach.

Kiedy nowe przepisy mają wejść w życie?

Ustawa ma wejść w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia.

Ustawa o kołach gospodyń wiejskich może ograniczać konstytucyjną wolność zrzeszania – RPO napisał do przewodniczącego sejmowej komisji

Ustawa o kołach gospodyń wiejskich (KGW) przewiduje szereg ograniczeń, które budzą wątpliwości RPO co do ich zgodności m.in. z zagwarantowaną w Konstytucji wolnością zrzeszania. Między innymi na terenie jednej wsi będzie mogło zostać utworzone tylko jedno koło gospodyń wiejskich i będzie można być jednocześnie członkiem tylko jednego koła. Rzecznik zwrócił się w czasie procesu legislacyjnego do przewodniczącego sejmowej komisji rolnictwa, przedstawiając swoje zastrzeżenia.

Jak wskazano w uzasadnieniu, ustawa przewiduje podniesienie rangi KGW poprzez wyposażenie w osobowość prawną samorządnych, społecznych organizacji mieszkańców wsi, niezależnych od innych organizacji społeczno-zawodowych rolników (kółek rolniczych), niezależnych także od administracji rządowej i jednostek samorządu terytorialnego.

Nowe rozwiązania budzą wątpliwości, co do ich zgodności z Konstytucją RP, dlatego Rzecznik zwrócił się wówczas do przewodniczącego komisji, przedstawiając swoje zastrzeżenia:

1. Projekt nie został poddany konsultacjom publicznym.
2. Przepisy przewidują, że na terenie jednej wsi może zostać utworzone jedno koło gospodyń wiejskich, a terenem jego działalności może być jedna bądź więcej wsi – przepisy te w istotny sposób ograniczają możliwość skorzystania z nowej formy organizacyjnej, ponieważ nie wszystkie zainteresowane podmioty, spełniające ustawowe kryteria, będą mogły założyć bądź zostać członkami KGW. Ograniczenie to będzie miało szczególnie istotne znaczenie w przypadku miejscowości o dużej ilości mieszkańców.
3. Wątpliwości budzi przepis, zgodnie z którym jednocześnie można być członkiem tylko jednego koła gospodyń wiejskich – ustawodawca nie przewiduje takiego ograniczenia np. w przypadku stowarzyszeń, czy związków zawodowych.
4. Ograniczenie możliwości tworzenia KGW może prowadzić w praktyce również do wymuszania członkostwa na osobach zaangażowanych w życie społeczności lokalnej, które nie będą mogły samodzielnie założyć KGW. Może to z kolei stanowić pośrednie ograniczenie negatywnego aspektu wolności zrzeszania się, który rozumie się jako prawo do niewstępowania do określonych zrzeszeń.
5. Zgodnie z konstytucyjną zasadą pomocniczości, ustawodawca tworząc nowe formy organizacyjne, z których mogą skorzystać obywatele, powinien mieć na uwadze konieczność zapewnienia jednostkom swobody działania. Projektowana treść ustawy może natomiast de facto wymuszać na mieszkańcach wsi przystępowanie do określonych KGW.
6. Wątpliwości budzi również przyznanie Prezesowi Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa kompetencji podejmowania decyzji dotyczącej wpisu koła gospodyń wiejskich do rejestru po stwierdzeniu, że statut koła jest zgodny z przepisami prawa i założyciele koła spełniają wymagania określone w ustawie. Są to kompetencje wykonywane co do zasady przez sąd rejestrowy. W ocenie RPO prawo do kontroli legalności statutu KGW powinno zostać powierzone wyspecjalizowanemu merytorycznie i niezależnemu organowi.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl