Korzystanie z prawa własności przez więźniów

Korzystanie z prawa własności przez skazanych odbywających karę pozbawienia wolności

24 kwietnia 2018 r. Trybunał Konstytucyjny publicznie ogłosił orzeczenie (sygn. SK 27/16) w sprawie skargi konstytucyjnej D. K. dotyczącej korzystania z prawa własności przez skazanych odbywających karę pozbawienia wolności.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 126 § 10 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy w zakresie, w jakim uniemożliwia skazanemu spłatę ze środków pieniężnych, o których mowa w art. 126 § 1 tej ustawy, grzywny, jeżeli nie została ona zamieniona na zastępczą karę pozbawienia wolności lub zastępczą karę aresztu, jest zgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Ponadto Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.

Orzeczenie zapadło jednogłośnie.

Czego dotyczyła sprawa?

Zarzuty postawione w skardze konstytucyjnej dotyczyły nie całej przewidzianej w art. 126 k.k.w. instytucji „żelaznej kasy”, lecz tylko pewnego jej elementu. Skarżący zakwestionował to, że art. 126 § 10 k.k.w. uniemożliwia skazanemu  przeznaczenie środków w „żelaznej kasie” zgromadzonych na spłatę grzywny niezamienionej na zastępczą karę pozbawienia wolności lub zastępczą karę aresztu. Zdaniem skarżącego, ograniczenie takie jest zbyt daleko idące, gdyż wskazany przepis powinien umożliwiać wykorzystanie środków zgormadzonych w „żelaznej kasie” na spłatę nałożonej na skazanego grzywny, niezależnie od tego, czy została ona zamieniona na karę zastępczą.

Jak Trybunał Konstytucyjny uzasadnił swój wyrok? 

Ocenę, czy tak postawiony zarzut jest uzasadniony, Trybunał poprzedził analizą przepisów dotyczących przechowywania i dysponowania środkami pieniężnymi należącymi do skazanego,  a także przepisów regulujących zamianę grzywny na zastępczą karę izolacyjną.

Po pierwsze Trybunał stwierdził, że środki pieniężne, które podlegają gromadzeniu w „kasie żelaznej”, ze względu na konstrukcję tej instytucji, co do zasady nie obejmują wszystkich środków pieniężnych należących do skazanego ani wszystkich środków pieniężnych pochodzących ze źródeł wymienionych w art. 126 § 2 k.k.w. – w każdym przypadku jest to tylko pewna określona część tych środków. Każdy z wpływów pieniężnych  (poza kwotą zdeponowaną przez skazanego przy przyjęciu do zakładu karnego) podlega jednorazowemu uszczupleniu maksymalnie o kwotę 4% jednego przeciętnego wynagrodzenia pracowników. Z pozostałych środków pieniężnych skarżący może zatem spłacić nałożoną na niego grzywnę, lub mogą to uczynić osoby dla niego najbliższe.

Po drugie, TK uwzględnił, że uregulowany w przepisach k.k.w. mechanizm jest skonstruowany tak, iż nawet jeśli jedynymi środkami pieniężnymi skazanego są środki zgromadzone w „żelaznej kasie”, nie uniemożliwia to uiszczenia z nich nałożonej na niego grzywny. W przypadku bowiem, gdy nie ma on żadnych środków pieniężnych, z których można prowadzić egzekucję, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności, czemu z kolei skazany może przeciwdziałać przez złożenie wniosku w trybie art. 126 § 10 k.k.w.

Trybunał zaznaczył, że ustawodawca założył, iż skazany powinien spłacić grzywnę ze środków pieniężnych, których nie pobrano do „żelaznej kasy”. Takie założenie wiąże się z konstrukcją „żelaznej kasy” jako pewnego rodzaju funduszu oszczędnościowego (akumulacyjnego), który ma zapewnić skazanemu po zwolnieniu z zakładu karnego środki pieniężne na przejazd do miejsca zamieszkania i na utrzymanie. Ustawodawca, konstruując mechanizm „żelaznej kasy”, przewidział także instrument, na podstawie którego – z zachowaniem określonych warunków – skazany może zapłacić grzywnę ze środków zgromadzonych w „żelaznej kasie”, ale dopiero wówczas, gdy egzekucja grzywny okazuje się nieskuteczna lub z okoliczności sprawy wynika, że byłaby ona bezskuteczna. TK podkreślił, że ustawodawca wyważył tu różne racje: po pierwsze – dążenie do zapewnienia skazanemu podstawowych środków pieniężnych po opuszczeniu zakładu karnego (przez stworzenie instytucji tzw. żelaznej kasy, co służy celom resocjalizacyjnym oraz ochronie porządku publicznego), a po drugie –  dążenie do uniknięcia dalszej izolacji skazanego i w związku z tym wprowadzenie wyjątku, zgodnie z którym  środki z „żelaznej kasy” mogą być przeznaczone na zapłatę grzywny, jeżeli została ona zamieniona na zastępczą karę pozbawienia wolności lub zastępczą karę aresztu (co jest środkiem gwarancyjnym wobec skazanego).

W świetle powyższego Trybunał stwierdził, że ustawodawca nie przekroczył wyznaczonych przez Konstytucję granic dopuszczalnej ingerencji w prawa majątkowe skazanego i wyważył konieczność ich ochrony z ochroną porządku publicznego oraz postulatem nieprzedłużania izolacji skazanego.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl