Nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi będzie karane

Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi generalnie wejdzie w życie 12 lipca 2017 r. 

Na czym polegają nowe rozwiązania? 

Spór pomiędzy dostawcami a odbiorcami produktów spożywczych i rolnych jest widoczny w całej Europie. Większość krajów postanowiła rozwiązać tę kwestię poprzez odpowiednie regulacje prawne (na początku 2016 r. regulacje ustawowe  obowiązywały w 20 państwach Unii Europejskiej), w niektórych wystarczyła samoregulacja branży (np. w Belgii, Holandii). W Polsce w tych sprawach orzekały dotychczas sądy powszechne na podstawie m.in. przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, nie rozwiązało to jednak problemu. Porażką zakończyły się również próby wprowadzenia samoregulacji, ponieważ zainteresowane strony nie były w stanie się porozumieć. Dlatego konieczne było uregulowanie tej kwestii na drodze nowych przepisów. 

Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi została przygotowana przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Podstawowym celem nowego prawa jest skuteczne rozwiązywanie sporów między dostawcami a odbiorcami produktów spożywczych i rolnych.

Ustawa określa zasady i tryb przeciwdziałania, w celu ochrony interesu publicznego, praktykom nieuczciwie wykorzystującym przewagę kontraktową przez nabywców produktów rolnych lub spożywczych bądź dostawców tych produktów, jeżeli to wykorzystywanie wywołuje lub może wywołać skutki na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Przewaga kontraktowa występuje wtedy, gdy istnieje między nimi znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym i jednocześnie słabsza ze stron nie ma wystarczających możliwości sprzedaży lub kupna produktów rolnych czy spożywczych od innych przedsiębiorców.

Zgodnie z nowymi przepisami, przedsiębiorca, który ma uzasadnione podejrzenia stosowania wobec niego praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową, może złożyć zawiadomienie do UOKiK. Warunkiem podjęcia interwencji przez urząd jest, aby łączna wartość obrotów między dostawcą a odbiorcą w którymkolwiek z 2 lat poprzedzających rok wszczęcia postępowania przekroczyła 50 tys. zł oraz obrót nabywcy lub dostawcy, który stosuje  praktykę, w roku poprzedzającym rok wszczęcia postępowania przekroczył 100 mln zł.

Postepowanie UOKiK wszczynane będzie jedynie w uzasadnionych przypadkach i powinno się zakończyć w ciągu 5 miesięcy. Maksymalna sankcja finansowa za wykorzystywanie przewagi kontraktowej może wynieść 3% obrotu przedsiębiorcy osiągniętego w roku poprzedzającym rok nałożenia kary.

Do jakich transakcji nowe przepisy będą miały zastosowanie?

Ustawę będzie się stosować do umów nabycia produktów rolnych lub spożywczych, z wyłączeniem dostaw bezpośrednich zawieranych między nabywcami tych produktów a ich dostawcami, jeżeli:

1. łączna wartość obrotów między nimi w roku wszczęcia postępowania w sprawie praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową lub w którymkolwiek z 2 lat poprzedzających rok wszczęcia postępowania przekracza 50 000 zł oraz
2. obrót nabywcy albo dostawcy, który stosował praktykę nieuczciwie wykorzystującą przewagę kontraktową, a w przypadku gdy należy on do grupy kapitałowej, obrót tej grupy, w roku poprzedzającym rok wszczęcia postępowania, o którym mowa w pkt 1, przekracza 100 000 000 zł.

Ustawa zawiera ponadto wyłączenia niektórych grup spod zakresu jej stosowania, pod pewnymi warunkami, wskazanymi w ustawie.

Ustawa zakazuje nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej nabywcy względem dostawcy oraz dostawcy względem nabywcy.

Czym jest przewaga kontraktowa?

Przewaga kontraktowa w rozumieniu ustawy jest sytuacją nabywcy względem dostawcy, w której dla dostawcy nie istnieją wystarczające i faktyczne możliwości zbycia produktów rolnych lub spożywczych do innych nabywców oraz występuje znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym na korzyść nabywcy, albo dostawcy względem nabywcy, w której dla nabywcy nie istnieją wystarczające i faktyczne możliwości nabycia produktów rolnych lub spożywczych od innych dostawców oraz występuje znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym na korzyść dostawcy.

Jak wyjaśnił UOKiK, przewaga kontraktowa dotyczy relacji dostawcy z nabywcą oraz występuje wtedy, gdy istnieje między nimi znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym i jednocześnie słabsza ze stron nie ma wystarczających możliwości sprzedaży lub kupna produktów rolnych bądź spożywczych od innych przedsiębiorców.

Wykorzystywanie przewagi kontraktowej w myśl ustawy będzie nieuczciwe, jeżeli będzie sprzeczne z dobrymi obyczajami i zagrażające istotnemu interesowi drugiej strony albo naruszające taki interes. Nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej polegać będzie w szczególności na:

1. nieuzasadnionym rozwiązaniu umowy lub zagrożeniu rozwiązaniem umowy;
2. przyznaniu wyłącznie jednej stronie uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia;
3. uzależnianiu zawarcia lub kontynuowania umowy od przyjęcia lub spełnienia przez jedną ze stron innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy;
4. nieuzasadnionym wydłużaniu terminów płatności za dostarczone produkty rolne lub spożywcze.           

Kto może zgłosić nieuczciwe wykorzystanie przewagi kontraktowej?

Pisemne zawiadomienie do Prezesa UOKiK może złożyć przedsiębiorca, który ma uzasadnione podejrzenia stosowania wobec niego praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową. Warunkiem podjęcia interwencji przez urząd jest, aby łączna wartość obrotów między dostawcą a odbiorcą w którymkolwiek z 2 lat poprzedzających rok wszczęcia postępowania przekroczyła 50 tys. zł oraz obrót nabywcy lub dostawcy, który stosuje  praktykę, w roku poprzedzającym rok wszczęcia postępowania przekroczył 100 mln zł.

W zawiadomieniu przedsiębiorca  musi wskazać podmiot któremu zarzuca nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej, opis zdarzenia, informacje świadczące o naruszeniu przepisów ustawy oraz swoje dane osobowe. Dodatkowo powinien dołączyć wszystkie dokumenty, które mogą stanowić dowód w sprawie.

Kto nie może zgłosić?

Przepisów ustawy nie stosuje się do przypadków, kiedy dostawca sprzedaje produkty spółdzielniom, grupom oraz organizacjom  producentów owoców i warzyw, do których jednocześnie należy.

Kto wszczyna postępowanie?

Organem właściwym w sprawach praktyk polegających na nieuczciwym wykorzystywaniu przewagi kontraktowej będzie Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Prezesowi UOKiK ustawodawca przyznał kompetencję do nakładania, w drodze decyzji, kar pieniężnych, jeżeli przedsiębiorca dopuści się naruszenia zakazu nieuczciwego wykorzystania przewagi kontraktowej. Przewidziano również kary za utrudnianie prowadzenia postępowania oraz niewykonywanie decyzji nakładającej karę.

Postępowanie w sprawie nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej wszczyna Prezes UOKiK z urzędu, a nie na wniosek strony. Powinno się zakończyć w ciągu 5 miesięcy i może być poprzedzone postępowaniem wyjaśniającym.

Jakie nowe uprawnienia zyskuje UOKiK?

Jeżeli do czasu wydania decyzji o uznaniu praktyki za nieuczciwie wykorzystującą przewagę kontraktową nie zostanie ona zaprzestana, Prezes UOKiK nakazuje jej zaniechanie. Ma też uprawnienia do nałożenia na przedsiębiorcę kary pieniężnej w wysokości do 3% obrotu osiągniętego w roku poprzedzającym rok nałożenia kary.

Czy UOKiK może nie nałożyć kary pieniężnej?

Przedsiębiorca może dobrowolnie zobowiązać się do zaprzestania niedozwolonych praktyk lub naprawienia ich skutków.  Wówczas Prezes może wydać decyzję, w której zobowiązuje stronę do wykonania tych zobowiązań. W tego typu decyzji nie jest nakładana sankcja finansowa. 

Od kiedy będzie obowiązywało nowe prawo?

Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi (Dz.U. z 2017 r. poz. 67) wchodzi generalnie w życie 6 miesięcy po ogłoszeniu, czyli 12 lipca 2017 r. Resort rolnictwa już rozważa jednak zmiany do niej.

Wyjątkiem jest art. 41 wprowadzający zmiany do ustawy o Agencji Rynku Rolnego i organizacji niektórych rynków rolnych, który już obowiązuje (o tym dalej).

Obowiązek zawierania umów na dostawę produktów rolnych pod rygorem kary 

Od 11 lutego 2017 r. mogą być nakładane kary za nabywanie produktów rolnych bez pisemnej umowy z producentem. Nowe przepisy wprowadziły kary pieniężne za produkty nabyte wskutek wadliwej umowy lub bez pisemnej umowy na dostawę produktów rolnych (ustawa z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi wprowadziła wtedy zmiany do ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o  Agencji Rynku Rolnego i organizacji niektórych rynków rolnych). 

Organem uprawnionym do kontroli i nakładania kar pieniężnych jest dyrektor oddziału terenowego Agencji Rynku Rolnego właściwy według miejsca siedziby lub zamieszkania nabywcy.

Jak powinna wyglądać umowa?

Umowa na dostawę produktów rolnych musi być sporządzona w formie pisemnej przed dostawą. Powinna zawierać w szczególności następujące elementy:

1. cenę do zapłaty za dostawę.

Cena określona w umowie jest niezmienna lub jest obliczana przez połączenie różnych czynników określonych w umowie, które mogą obejmować wskaźniki rynku odzwierciedlające zmiany warunków na rynku, dostarczoną ilość oraz jakość lub skład dostarczonych produktów rolnych.

2. ilość i jakość produktów.

Umowa powinna określać ilość i parametry jakościowe dostarczanych produktów rolnych wraz z terminem realizacji dostaw.

3. okres obowiązywania umowy.

Umowa może być sporządzana na czas ograniczony lub nieograniczony. Powinna zawierać klauzule dotyczące rozwiązania umowy. Obecnie nie jest uregulowany minimalny okres obowiązywania umowy. Strony umowy w dwustronnych negocjacjach określają długość obowiązywania umowy.

4. szczegóły dotyczące terminów i procedur płatności.

5. ustalenia dotyczące odbioru lub dostawy produktów rolnych.

6. przepisy mające zastosowanie w przypadku zaistnienia siły wyższej.

Wszystkie elementy umów na dostawę produktów rolnych zawieranych przez producentów, odbiorców, przetwórców lub dystrybutorów, w tym elementy powyżej określone, są swobodnie negocjowane pomiędzy stronami.

Wyjątki

Umowa nie jest wymagana w przypadku, gdy produkty rolne dostarczane są przez producenta nabywcy, mającemu formę spółdzielni, której producent jest członkiem, a statut tej spółdzielni lub przepisy i decyzje w nim zawarte lub z niego wynikające zawierają przepisy o podobnych skutkach jak wymogi dotyczące umów wynikające  z ustawy.

Po co nowe przepisy?

Obowiązek zawierania pisemnych umów na dostawę produktów rolnych ma na celu wzmacnianie współpracy w łańcuchu dostaw żywności. Widząc potrzebę wzmocnienia pozycji producenta, Polska wdrożyła przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1308/2013 w zakresie kształtowania właściwych stosunków umownych

Wysokość kary

Nabywanie przez przedsiębiorców produktów rolnych bez wymaganych lub niespełniających warunków umów będzie skutkowało nałożeniem przez Agencję Rynku Rolnego sankcji w formie kary pieniężnej w wysokości 10% wartości produktów zakupionych wskutek wadliwej umowy. Na obowiązek uiszczenia kary pieniężnej, czy jej wysokość, nie będą miały wpływu ani odstąpienie od umowy, ani zmniejszenie jej wartości (np. poprzez wystawienie faktury korygującej).

Podstawa prawna

3 października 2015 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o Agencji Rynku Rolnego i organizacji niektórych rynków rolnych oraz niektórych innych ustaw w zakresie obowiązku zawierania pisemnych umów na każde dostarczanie produktów rolnych do pierwszego nabywcy (m.in. zbóż, cukru, suszu paszowego, nasion, chmielu, tytoniu - umowa dotycząca dostarczania tytoniu zawierana jest w terminie do dnia 15 marca roku zbiorów; owoców i warzyw, produktów z przetworzonych owoców i warzyw, mleka i przetworów mlecznych, wołowiny i cielęciny, wieprzowiny, baraniny i koziny, jaj, mięsa drobiowego, produktów pszczelich, wina, alkoholu etylowego pochodzenia rolniczego) − z wyłączeniem sprzedaży bezpośredniej − przez producentów, grupy producentów tych produktów, organizacje producentów albo zrzeszenia organizacji producentów. W przypadku, gdy pierwszym nabywcą nie jest przetwórca, umowa między kolejnymi nabywcami jest również zawierana na piśmie. 

A.J.
Zespół e-prawnik.pl