NIK wskazał poważne błędy w przetargach unijnych

Czternaście najwyższych organów kontroli państw UE zaangażowało się wspólnie z Europejskim Trybunałem Obrachunkowym w równoległą analizę błędów w zamówieniach publicznych współfinansowanych z funduszy strukturalnych. Ich raport został przyjęty w Rydze przez Komitet Kontaktowy Prezesów Najwyższych Organów Kontroli UE i ETO. Podpisał go m.in. prezes NIK Krzysztof Kwiatkowski.

Najwięcej błędów związanych z wykorzystaniem środków z funduszy strukturalnych dotyczy zamówień publicznych. To właśnie te błędy są najczęstszą przyczyną trudności i opóźnień przy wdrażaniu projektów. Co więcej, stwierdzone przypadki łamania unijnych zasad mogą skutkować korektami finansowymi na poziomie nawet 100 procent wartości umowy.

Dlatego w 2013 r. Komitet Kontaktowy Prezesów Najwyższych Organów Kontroli UE i Europejskiego Trybunału Obrachunkowego (ETO) upoważnił Grupę Roboczą ds. Funduszy Strukturalnych do przeprowadzenia kontroli równoległej w zakresie „Analizy błędów przy udzielaniu unijnych i krajowych zamówień publicznych w programach współfinansowanych z funduszy strukturalnych”. Kontrola miała odpowiedzieć na podstawowe pytanie: dlaczego beneficjenci nie przestrzegają zasad udzielania zamówień publicznych? Porównanie wyników w poszczególnych krajach pozwoliło ujawnić różnice lub podobieństwa pod tym względem w państwach członkowskich.

W pracach Grupy Roboczej w latach 2014-2015 wzięły udział Najwyższe Organy Kontroli (NOK) z: Czech, Niemiec, Włoch, Łotwy, Malty, Holandii, Polski, Portugalii i Słowacji. W skład Grupy Kierowniczej weszły NOK Niemiec (Przewodniczący) i NOK Holandii. NOK Bułgarii, Estonii, Finlandii, Węgier i Szwecji pełniły funkcję obserwatora, podobnie jak Europejski Trybunał Obrachunkowy (ETO).

Przyjęty właśnie w Rydze podczas spotkania Komitetu Kontaktowego Prezesów Najwyższych Organów Kontroli UE i ETO raport potwierdza dużą liczbę błędów w zamówieniach publicznych współfinansowanych z funduszy strukturalnych. W większości państw błędy pojawiały się w zamówieniach o wartości poniżej progów unijnych. Najczęściej beneficjenci udzielali zamówień z pominięciem trybu konkurencyjnego, stosowali niezgodne z prawem kryteria wyboru wykonawców lub nie przestrzegali zasady równego traktowania podmiotów. Powyżej progów unijnych współczynnik błędu nie był zbyt wysoki (ze środków EFS zwykle finansowane są mniejsze projekty).

Brak wiedzy i trudności z interpretacją przepisów.

Jak pokazują ustalenia Grupy Roboczej, najbardziej powszechnymi przyczynami błędów w obszarze zamówień publicznych są brak wiedzy i trudności z interpretacją przepisów. Dlatego ze strony Komisji Europejskiej konieczne jest doprecyzowanie ram prawnych i zmniejszenie obciążeń administracyjnych dla zamawiających i wykonawców, co jednak nie powinno skutkować ograniczeniem równego dostępu, uczciwej konkurencji i efektywnego wykorzystania środków publicznych. Z kolei państwa członkowskie powinny podjąć następujące kroki w celu ograniczenia błędów:

• Stosować jak najprostsze zasady udzielania zamówień publicznych. Nie powinny też ich zbyt radykalnie, ani zbyt często zmieniać.
• Państwa członkowskie powinny usprawniać swoją politykę komunikacji i przekazywać beneficjentom kompleksowe informacje. Państwa te powinny zatroszczyć się o to, by beneficjenci wykonywali swoje zobowiązania z należytą starannością na każdym etapie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.
• W niektórych państwach członkowskich konieczne jest poszerzenie wiedzy w obszarze zamówień publicznych przez pracowników instytucji krajowych, co pomoże im unikać błędów i zapewniać wsparcie beneficjentom.

Chociaż większość instytucji krajowych już teraz stara się zapobiegać niedociągnięciom w procedurach udzielania zamówień publicznych, autorzy raportu zalecają, aby instytucje te podejmowały bardziej ukierunkowane działania w celu ograniczenia liczby najpowszechniejszych błędów oraz pomyłek, które skutkują największymi stratami finansowymi. Inne zalecenia dotyczą:

• rejestrowania w sposób systematyczny rodzajów błędów w procedurach udzielania zamówień publicznych. Instytucje skupiają się wyłącznie na pojedynczych błędach. Nie zawsze i nie wszystkie instytucje, zwłaszcza instytucje pośredniczące, zgłaszają wszystkie wykryte błędy.
• dostosowania do warunków krajowych Wytycznych w sprawie korekt finansowych dotyczących nieprawidłowości stanowiących naruszenie przepisów dotyczących zamówień publicznych w przypadku umów współfinansowanych z funduszy strukturalnych (COCOF).
• opracowania poszczególnych kategorii i stawek wytycznych COCOF, tak aby zapewnić jednolite i prawidłowe zastosowanie tych wytycznych w poszczególnych krajach.

Zamówienia publiczne

NIK wskazuje na występujące zagrożenia w procesie udzielania zamówień publicznych, zidentyfikowane podczas kontroli NIK udzielenia zamówień publicznych współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz podczas kontroli przeprowadzonych przez instytucje odpowiedzialne za wdrażanie i kontrolę wybranych Regionalnych Programów Operacyjnych w trakcie wdrażania projektów w ramach tych programów.

Nieprawidłowości dotyczyły:

• niestarannego oszacowania wartości zamówienia przez jednego na 15 skontrolowanych zamawiających na podstawie kosztorysów inwestorskich niezawierających wszystkich wymaganych załączników. Braki załączników w kosztorysach nie spowodowały błędnego szacowania wartości zamówienia;
• zamieszczenia SIWZ w jednym spośród 15 przypadków na stronie internetowej zamawiającego trzy dni wcześniej przed publikacją w Dzienniku Urzędowym UE, czym naruszono art. 42 ust. 1 ustawy Pzp. Zamawiający zamieścił SIWZ na swojej stronie internetowej w dniu wysyłki ogłoszenia do publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Okoliczność wcześniejszego ogłoszenia SIWZ na stronie internetowej zamawiającego w stosunku do daty publikacji ogłoszenia o zamówieniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej nie miała wpływu na wynik postępowania;
• nieudzielenia przez jednego z 15 zamawiających odpowiedzi wykonawcy na pytanie do SIWZ, co było niezgodne z art. 38 ust. 1 ustawy Pzp, gdyż zamawiający uznał, że wykonawca nie zadał konkretnych pytań do specyfikacji istotnych warunków zamówienia. Wyjaśnienia dotyczące SIWZ muszą być przekazywane wszystkim wykonawcom, którym została przekazana specyfikacja;
• ujawnienia przez jednego zamawiającego spośród 15 skontrolowanych źródła zapytania w trakcie wyjaśniania treści specyfikacji istotnych warunków zamówienia, co było niezgodne z art. 38 ust. 2 ustawy Pzp;
• wskazania przez jednego kontrolowanego zamawiającego w specyfikacji istotnych warunków zamówienia krótszego od dopuszczalnego terminu ważności dokumentów potwierdzających spełnianie warunków udziału w postępowaniu, czym naruszono § 4 ust. 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 2009 r. w sprawie rodzajów dokumentów, jakich może żądać zamawiający od wykonawców oraz form, w jakich te dokumenty mogą być składane. Podanie niewłaściwego terminu wynikało z pomyłki pracownika;
• nierzetelnego protokołów postępowania o udzielenie zamówienia sporządzenia w przypadku trzech spośród 15 skontrolowanych postepowań, gdyż nie zostały zamieszczone w nich wszystkie wymagane elementy. Nieprawidłowości wynikały z niedopatrzenia pracowników;
• zawarcia przez jednego zamawiającego umowy z wykonawcą z naruszeniem art. 145 ust. 2 ustawy Pzp;
• przyjęcie w jednym przypadku zabezpieczenia należytego wykonania umowy o udzielenie zamówienia wniesione w formie gwarancji ubezpieczeniowej, które zawierało zapisy ograniczające uprawnienia zamawiającego do zaspokojenia roszczeń z tego zabezpieczenia, czym naruszono art. 147 ust. 2 Pzp;
• niewyegzekwowania od wykonawcy przedłużenia terminu ważności zabezpieczenia należytego wykonania umowy przez jednego zamawiającego, czym naruszono art. 147 ust. 1 w związku z art. 151 ust. 1 ustawy Pzp;
• podzielenia w jednym przypadku, zamówienia w ramach wykonawstwa zastępczego na 10 części w taki sposób, że realizację każdej z nich powierzono różnym wykonawcom bez stosowania podstawowych, konkurencyjnych trybów udzielania zamówienia.

W przypadku jednego z badanych zamówień stwierdzono nieprawidłowość polegającą na zawarciu przez jednego skontrolowanego zamawiającego umowy o udzielenie zamówienia, po wyborze oferty najkorzystniejszej, na warunkach innych niż zawarte w SIWZ, w ogłoszeniu o zamówieniu i w zaakceptowanym wzorze umowy stanowiącym załącznik do SIWZ w części dotyczącej terminu wykonania zamówienia, czym naruszono art. 144 ust. 1 w związku z art. 140 ust. 1 ustawy Pzp.

Z analizy informacji uzyskanych przez NIK w trybie art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy o NIK wynika, że instytucje odpowiedzialne rozliczały beneficjentów z wypełniania zobowiązań wynikających z umów o dofinansowanie projektu i przeprowadzały kontrole w zakresie udzielania zamówień publicznych.

Przeprowadzone przez te instytucje kontrole na dokumentach polegały na weryfikacji okresowo składanych przez beneficjentów wniosków o płatność, a prowadzone przez nie kontrole na miejscu realizacji projektu miały na celu sprawdzenie, czy zakupione towary, usługi i roboty zostały dostarczone. Kontrole te prowadziły do wykrycia nieprawidłowości w stosowaniu przepisów ustawy Pzp, w wyniku których instytucje te nakładały korekty finansowe. Jako główne przyczyny ww. nieprawidłowości instytucje te wskazywały trudności w interpretacji przepisów, brak wiedzy i błąd ludzki.

Źródło: nik.gov.pl

Zespół
e-prawnik.pl