Nowelizacja ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy

Nowelizacja ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa to przede wszystkim uelastycznienie rynku pracy, większe możliwości korzystania z kursów nauki języka polskiego, a także tworzenie punktów przedszkolnych dla dzieci z Ukrainy. Ustawa przedłuża okres, za który może być przyznane świadczenie pieniężne dla polskich rodzin zapewniającym zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy, w związku z trwającym konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Okres wypłaty świadczenia zostanie wydłużony o 60 dni, czyli łącznie będzie mógł wynieść maksymalnie 120 dni. Wprowadzone zostały także zabezpieczenia, które wyeliminują ewentualne nadużycia dotyczące pobierania świadczenia.

Główne rozwiązania

Uelastycznienie rynku pracy, większe możliwości korzystania z kursów nauki języka polskiego, a także tworzenie punktów przedszkolnych dla dzieci z Ukrainy – to najważniejsze założenia nowelizacji ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.

– "To przede wszystkim uelastycznienie rynku pracy, większe możliwości korzystania z kursów nauki języka polskiego przez obywateli Ukrainy, a także tworzenie punktów przedszkolnych dla dzieci z Ukrainy. Systemowe rozwiązania mają pomóc naszym wschodnim sąsiadom łatwiej i szybciej odnaleźć się w nowej rzeczywistości w Polsce" – mówiła minister rodziny i polityki społecznej Marlena Maląg.

Nowelizacja zwiera także rozwiązania mające na celu przypadków pobierania świadczeń przez obywatela Ukrainy, który utracił do nich prawo.

Nowe przepisy odnoszą się m.in. do wykonywania pracy w Polsce przez obywateli Ukrainy. Ich celem jest zapewnienie tym osobom odpowiedniego standardu ochrony.

Nowelizacja wprowadza też rozwiązania, które pomogą samorządom zapewnić stabilną opiekę nad najmłodszymi dziećmi uchodźców. To ważne zwłaszcza w sytuacji, gdy rodzice tych dzieci pracują.

Zmiany w ustawie o pomocy obywatelom Ukrainy dotyczą również nauczania języka polskiego, a dzięki nowym przepisom powiatowe urzędy pracy będą mogły organizować szkolenia z języka polskiego dla cudzoziemców. Ustawa wprowadza ułatwienia, jeśli chodzi o organizowanie nauki osób przybyłych z Ukrainy. Dotyczy to także zapewnienia równego dostępu do wsparcia w postaci dodatkowej nauki języka polskiego dla osób będących oraz niebędących obywatelami polskimi, które kształciły się za granicą.

Nowelizacja doprecyzowuje też przepisy pozwalające na eliminację przypadków ubiegania się i pobierania świadczeń przez obywateli Ukrainy, którzy wyjechali z Polski na okres powyżej 30 dni.

Celem nowelizacji jest wydłużenie okresu, za który może być przyznane świadczenie pieniężne z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy, z 60 dni do 120. Ponadto ustawa zawiera rozwiązania, które mają usprawnić system monitorowania wydatkowania środków publicznych na świadczenia pieniężne z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy. Przepisy mają również wyeliminować ewentualne nadużycia w tym zakresie. W tym celu ustawa m.in. nakłada na: ministra właściwego do spraw informatyzacji obowiązek prowadzenia w systemie teleinformatycznym bazy danych wniosków o świadczenia pieniężne z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy oraz udostępniania tej bazy ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, ministrowi właściwemu do spraw rodziny, wojewodom i gminom. Gminy mają natomiast obowiązek niezwłocznego wprowadzania do tego systemu określonych szczegółowo w ustawie danych oraz weryfikowania ich w składanych wnioskach o świadczenia pieniężne z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy.

Okres, za który może być przyznane świadczenie pieniężne związane z zapewnieniem zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy, zostanie więc wydłużony do 120 dni. Obecnie, w przypadku osoby prywatnej, która przyjęła pod swój dach uchodźcę z Ukrainy, świadczenie pieniężne wynosi 40 zł od osoby za dzień. W przypadku jednostki organizacyjnej, osoby prawnej lub przedsiębiorcy, wojewoda może podnieść wysokość świadczenia. Aby zapobiec ewentualnym nadużyciom, wydatkowanie środków na świadczenia będzie monitorowane. Gromadzone będą dane osób, na które zostały złożone wnioski dotyczące przyznania świadczenia. Dzięki wdrożeniu odpowiednich rozwiązań teleinformatycznych, organ gminy będzie miał możliwość ustalenia, czy dla danej osoby, której nadano numer PESEL, nie został już złożony wniosek o przyznanie środków za ten sam okres.

Ustawa weszła w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia, z wyjątkiem przepisu wydłużającego do 120 dni okres, za który może być przyznane świadczenie pieniężne z tytułu zapewnienia zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy. Przepis ten wchodzi w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia, z mocą od dnia 24 lutego 2022 r.

W nowelizacji ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy znalazły się także rozwiązania, które:

• dostosowują przepisy do sytuacji, w której bezpośredni wjazd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy nie jest już konieczny dla objęcia obywatela Ukrainy przepisami ustawy. Aktualne przepisy zakładają wjazd tylko przez granicę, na której prowadzona jest kontrola graniczna. Tymczasem wjazd mógł nastąpić przez granicę wewnętrzną – np. przez granicę z Republiką Słowacką.
• wskazują Komendanta Głównego Straży Granicznej jako organ właściwy pełniący funkcję krajowego punktu kontaktowego do celów wymiany z właściwymi organami innych państw członkowskich Unii Europejskiej informacji dotyczących osób korzystających z ochrony czasowej oraz rozszerza katalog podmiotów posiadających dostęp do rejestru obywateli Ukrainy, którym nadano numer PESEL o wojewodów.
• rozszerzają uprawnienia Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych do przyjęcia w formie darowizny, przechowywania i wydania oraz wywozu na terytorium Ukrainy obok produktów leczniczych także wyrobów medycznych
• w zakresie świadczenia pieniężnego w wysokości 40 zł na zakwaterowanie i wyżywienie wprowadza zasadę, że wniosek o świadczenie pieniężne składa się w terminie miesiąca od ostatniego dnia okresu objętego wnioskiem; wnioski złożone po upływie terminu pozostawione zostaną bez rozpoznania;
• przewidują uproszczone procedury ws. zbiorowego zamieszkania. Ustawa wprowadza zmiany w zakresie warunków techniczno-budowlanych budynków wykorzystywanych na potrzeby zbiorowego zamieszkania obywateli Ukrainy. W praktyce upraszcza procedury związane z przebudową, remontem, zmianą sposobu użytkowania budynków lub ich części, które są w posiadaniu jednostek samorządu terytorialnego.

Postanowienia ustawy z dnia 8 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw 

Celem ustawy jest zmiana obowiązującej ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Do najważniejszych zmian wprowadzanych tą ustawą należy zaliczyć:

1. wyłączenie obok obywateli Polski również innych obywateli Unii Europejskiej z grupy osób, które mogą zostać objęte regulacjami ustawy;
2. dostosowanie przepisów ustawy do sytuacji, w której bezpośredni wjazd na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy nie jest już konieczny dla objęcia obywatela Ukrainy przepisami ustawy. Aktualne przepisy zakładają wjazd (przybycie) tylko przez granicę, na której prowadzona jest kontrola graniczna. Tymczasem wjazd (przybycie) mógł nastąpić przez granicę wewnętrzną w rozumieniu art. 2 pkt 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/399 z dnia 9 marca 2016 r. w sprawie unijnego kodeksu zasad regulujących przepływ osób przez granice (kodeks graniczny Schengen), na której kontrola graniczna nie jest prowadzona (np. przez granicę Rzeczypospolitej Polskiej z Republiką Słowacką);
3. wskazanie Komendanta Głównego Straży Granicznej jako organu właściwego pełniącego funkcję krajowego punktu kontaktowego do celów wymiany z właściwymi organami innych państw członkowskich Unii Europejskiej informacji dotyczących osób korzystających z ochrony czasowej w rozumieniu art. 106 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
4. rozszerzenie katalogu podmiotów posiadających dostęp do rejestru obywateli Ukrainy, którym nadano numer PESEL, o wojewodów;
5. rozszerzenie uprawnienia Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych do przyjęcia w formie darowizny, przechowywania i wydania oraz wywozu na terytorium Ukrainy obok produktów leczniczych także wyrobów medycznych;
6. w zakresie świadczenia pieniężnego w wysokości 40 zł na zakwaterowanie i wyżywienie wprowadzenie zasady, że wniosek o świadczenie pieniężne składa się w terminie miesiąca od ostatniego dnia okresu objętego wnioskiem; wnioski złożone po upływie terminu pozostawione zostaną bez rozpoznania;
7. w przepisach regulujących prawo do wykonywania pracy przez obywateli Ukrainy poszerzony został katalog danych jakie podmiot powierzający wykonywanie pracy zobowiązany będzie przekazywać do powiatowego urzędu pracy;
8. w celu umożliwienia przeprowadzania szkoleń z języka polskiego dla obywateli Ukrainy wykonujących zawody medyczne wprowadzono regulację umożliwiającą  ministrowi właściwemu do spraw pracy dofinansowanie tych szkoleń z Funduszu Pracy;
9. w przepisach dotyczących ewidencji danych małoletnich obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez opieki osoby sprawującej faktyczną pieczę nad nim, oraz małoletnich obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i przed przybyciem byli umieszczeni w pieczy zastępczej na terytorium Ukrainy, rozszerzono możliwość korzystania z tych danych przez Straż Graniczną;
10. w przepisach dotyczących prawa do świadczeń rodzinnych, świadczenia 500+, rodzinnego kapitału opiekuńczego, świadczenia dobry start oraz dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku wprowadzono przepis regulujący koszty obsługi tych świadczeń na poziomie wynoszącym 1,5% kwoty przeznaczonej na wypłatę tych świadczeń oraz dofinansowania;
11. dodane zostały regulacje mające na celu identyfikowanie przypadków potencjalnego braku prawa do świadczeń w związku z wyjazdem obywatela Ukrainy z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres powyżej 1 miesiąca (poprzez udostępnienie informacji przez Komendanta Głównego Straży Granicznej oraz wprowadzenie przepisów pozwalających ZUS oraz gminnym organom właściwym realizującym świadczenia, na wzywanie do osobistego stawiennictwa obywateli Ukrainy ubiegających się lub otrzymujących świadczenia pod rygorem utraty prawa do tych świadczeń w przypadku niezastosowania się do wezwania do osobistego stawiennictwa w wyznaczonym terminie);
12. dodana została zmiana wprost wskazująca źródło finansowania kosztów wydawania orzeczeń dotyczących niepełnosprawności dla obywateli Ukrainy ze środków z budżetu państwa;
13. wprowadzono zmianę umożliwiającą objęcie wsparciem dziennego opiekuna dzieci ukraińskich do czasu rozpoczęcia przez dziecko obowiązku, o którym mowa w art. 31 ust. 4 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe;
14. uelastyczniono przepisy ułatwiające szkołom w roku szkolnym 2022/2023 prowadzenie dodatkowej nauka języka polskiego, o której mowa w art. 165 ust. 7 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe, m.in. w grupie międzyszkolnej. 

Ponadto ustawa wprowadza zmiany w zakresie warunków techniczno­‑budowlanych budynków wykorzystywanych na potrzeby zbiorowego zamieszkania obywateli Ukrainy. Przedłużono termin tymczasowego wykorzystania na potrzeby zamieszkania zbiorowego obywateli Ukrainy oddanego do użytkowania obiektu budowlanego, w tym również innego niż budynek zamieszkania zbiorowego, który nie spełnia wymagań przepisów techniczno­­‑budowlanych, przeciwpożarowych oraz higieniczno­­‑sanitarnych dla tego budynku – do dnia 31 sierpnia 2023 r. Termin przedłużono zatem o kolejny rok. Uproszczono również procedurę związaną z przebudową, remontem lub zmianą sposobu użytkowania budynków lub ich części, będących w posiadaniu jednostek samorządu terytorialnego i przeznaczonych docelowo na cele mieszkalne (nie wymaga spełnienia przepisów ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przepisów techniczno-budowalnych), przy zachowaniu podstawowych wymagań dotyczących nośności i stateczności konstrukcji oraz bezpieczeństwa użytkowania, bezpieczeństwa pożarowego, higieny, zdrowia i środowiska, rozpoczętych w terminie do dnia 31 lipca 2024 r. 

Ustawa przewiduje także wprowadzenie zmian w:

1. ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Zmiany w tej ustawie wynikają z konieczności wykorzystania systemu teleinformatycznego SI „Pobyt” v.3, prowadzonego przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców, do realizacji przez organy Straży Granicznej, Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców oraz Radę do Spraw Uchodźców zadań wynikających z przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 603/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie ustanowienia systemu Eurodac do porównywania odcisków palców w celu skutecznego stosowania rozporządzenia (UE) nr 604/2013 w sprawie ustanowienia kryteriów i mechanizmów ustalania państwa członkowskiego odpowiedzialnego za rozpatrzenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej złożonego w jednym z państw członkowskich przez obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca oraz w sprawie występowania o porównanie z danymi Eurodac przez organy ścigania państw członkowskich i Europol na potrzeby ochrony porządku publicznego, oraz zmieniającego rozporządzenie (UE) nr 1077/2011 ustanawiające Europejską Agencję ds. Zarządzania Operacyjnego Wielkoskalowymi Systemami Informatycznymi w Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości (wersja przekształcona) (Dz.Urz. UE L 180 z 29.06.2013, str. 1);
2. ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. W zmianach do tej ustawy wprowadzono m.in. rozwiązania, na podstawie których starosta będzie inicjował, organizował i finansował z Funduszu Pracy szkolenia z języka polskiego dla bezrobotnych oraz poszukujących pracy cudzoziemców. Cudzoziemiec będzie mógł wziąć udział w jednym szkoleniu. Należność przysługująca instytucji szkoleniowej z tytułu organizacji szkolenia dla jednego cudzoziemca za jedno szkolenie nie będzie mogła przekroczyć 2000 zł. W uzasadnionych przypadkach starosta będzie mógł zwiększyć należność przysługującą instytucji szkoleniowej z tytułu organizacji szkolenia z języka polskiego branżowego dla jednego cudzoziemca za jedno szkolenie do wysokości 3000 zł. W ustawie wprowadzono również możliwości refundacji podmiotowi prowadzącemu dom pomocy społecznej, a także jednostce organizacyjnej wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, części albo całości kosztów wynagrodzenia i składek na ubezpieczenia społeczne przez okres 12 miesięcy za zatrudnienie w pełnym lub częściowym wymiarze czasu pracy skierowanych bezrobotnych lub poszukujących pracy. Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy celem tego rozwiązania jest zachęcenie do zatrudniania bezrobotnych lub poszukujących pracy w tych jednostkach i tym samym ich wzmocnienie kadrowe.
3. ustawie z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach. Zmiany wprowadzone w tej ustawie przewidują zasadę, że kryterium zawodu powinno stanowić podstawę do priorytetowego traktowania wniosków wizowych, a określenie państwa pochodzenia cudzoziemca powinno mieć walor subsydiarny.
4. ustawie z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii. Zmiany polegają na wprowadzeniu ułatwienia dla biogazu w systemie aukcyjnym poprzez rozszerzenie katalogu przesłanek, których wystąpienie zwalniałoby z obowiązku dostarczenia min. 85% wolumenu energii wykazanego w zwycięskiej ofercie aukcyjnej oraz zawieszeniu do dnia 31 grudnia 2022 roku wymogu udziału biomasy pochodzenia rolniczego w łącznym udziale wagowym biomasy spalanej na cele energetyczne, z uwagi na problemy z jej importem z Białorusi oraz z Ukrainy. Powołany przepis w zakresie wskazanego zawieszenia wejdzie w życie z dniem 1 sierpnia 2022 r.
5. ustawie z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe. W zmianach wydłużono z 12 do 24 miesięcy prawa do dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego dla osób niebędących obywatelami polskimi, podlegającymi obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki. 

W ustawie zawarto także przepis przejściowy, zgodnie z którym w okresie 14 dni od dnia wejścia w życie ustawy podmioty, które zapewniały zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy, nieposiadającym numeru PESEL, mogą składać wnioski o świadczenie pieniężne obejmujące okres do dnia 29 kwietnia 2022 r. Wnioski będzie składało się na formularzu według wzoru wniosku o świadczenie pieniężne za zapewnienie zakwaterowania i wyżywienia obywatelom Ukrainy przybywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z działaniami wojennymi, obowiązującego do dnia 29 kwietnia 2022 r. Natomiast wniosek o świadczenie pieniężne obejmujący okres, w którym zapewniano zakwaterowanie i wyżywienie obywatelowi Ukrainy do dnia wejścia w życie ustawy, składa się w terminie do dnia 31 lipca 2022 r. Wniosek o świadczenie pieniężne obejmujący okres, w którym zapewniano zakwaterowanie i wyżywienie obywatelowi Ukrainy po dniu wejścia w życie ustawy, składa się w terminie miesiąca od ostatniego dnia okresu objętego wnioskiem. Wnioski złożone z uchybieniem powyżej wskazanych terminów będą pozostawiane bez rozpoznania. 

Ustawa wszła w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia, z licznymi wyjątkami.

Nowy portal dla poszukujących pracy obywateli Ukrainy już działa

W ramach uproszczonej procedury pracę w Polsce znalazło już blisko 300 tys. obywateli Ukrainy. – "Stale rozwijamy narzędzia wsparcia na rynku pracy naszych wschodnich sąsiadów. Wspólnie z Cyfryzacją KPRM stworzyliśmy nowy portal dla obywateli Ukrainy poszukujących pracy. To Pracawpolsce.gov.pl" – mówiła minister rodziny i polityki społecznej Marlena Maląg.

Sytuacja na rynku pracy w Polsce jest bardzo dobra. Szacowana stopa bezrobocia rejestrowanego w końcu czerwca wyniosła 4,9 proc. Tak niskie bezrobocie ostatni raz zanotowano 32 lata temu. Obywatele Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z wojną w ich kraju, wypełniają luki w niektórych branżach. Pracę w ramach uproszczonej procedury znalazło już blisko 300 tys. osób.

– "Od samego początku wojny w Ukrainie wspieramy naszych sąsiadów, zależy nam, by jak najszybciej mogli osiągnąć samodzielność, poczuć się w Polsce jak w domu. Jedną z najważniejszych kwestii jest tu praca i możliwość utrzymania siebie i swojej rodziny. Dlatego uprościliśmy procedury zatrudnienia, dlatego stale rozwijamy narzędzia wsparcia na rynku pracy naszych wschodnich sąsiadów" – mówiła minister rodziny i polityki społecznej Marlena Maląg.

Pracawpolsce.gov.pl już działa

Jak wskazuje minister Maląg „wspólnie z Cyfryzacją KPRM stworzyliśmy nowy portal dla obywateli Ukrainy poszukujących pracy. To Pracawpolsce.gov.pl”.

– "Portal ułatwia nawiązywanie kontaktów między pracodawcami a poszukującymi pracy. Dzięki temu nowemu rozwiązaniu każdy obywatel Ukrainy poszukujący pracy może udostępnić informacje o swoim wyksztalceniu i kompetencjach. W efekcie otrzyma informację zwrotną o ofertach pracy, które mogą go zainteresować, a także dane kontaktowe do potencjalnych pracodawców" – wyjaśniła szefowa resortu rodziny.

Praca w zawodzie

Janusz Cieszyński, sekretarz stanu w KPRM ds. cyfryzacji zaznaczył, że portal jest bezpłatny i już dostępny.

– "Pragniemy, aby wszystkie osoby, które szukają pracy na czas pobytu w Polsce, miały możliwość znalezienia jej w swoim zawodzie, zgodnie ze swoimi kwalifikacjami. (…) Bardzo zależy nam na tym, aby jak najwięcej osób z tego portalu skorzystało" – mówił podczas konferencji prasowej w Kancelarii Premiera.

Portal to kolejne rozwiązanie, które upraszcza i usprawnia proces znajdowania zatrudnienia. Jest także uzupełnieniem pomocy realizowanej na rzecz obywateli Ukrainy przez urzędy pracy.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl