Wprowadzenie do Kodeksu cywilnego służebności przesyłu a zasiedzenie

Czego dotyczyło postanowienie SN?

Przed wprowadzeniem do Kodeksu cywilnego służebności przesyłu nie mogło biec zasiedzenie prawa odpowiadającego treściowo tej służebności - tak wynika z postanowienia SN.

Postanowieniem z 24 lutego 2023 r. (sygn. akt III CZP 108/22) Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały rozstrzygającej zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy w Lublinie, które dotyczyło przerwania biegu zasiedzenia służebności przez przysądzenie własności w toku postępowania egzekucyjnego z nieruchomości.

Przedstawione zagadnienie opierało się na założeniu, zgodnie z którym do okresu posiadania niezbędnego do zasiedzenia służebności przesyłu, która do Kodeksu cywilnego została wprowadzona 3 sierpnia 2008 r., można doliczyć wcześniejszy okres posiadania tzw. służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Założenie to Sąd Najwyższy uznał za chybione, co sprawiło, że rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego okazało się bez znaczenia dla sprawy, i skutkowało odmową podjęcia uchwały.

Ocena SN

Sąd Najwyższy w postanowieniu z 24 lutego 2023 r. zdecydował się na odejście od dominującej dotychczas linii orzeczniczej, uznając ją za sprzeczną z podstawowymi zasadami prawa rzeczowego, a także za wywołującą poważne wątpliwości co do zgodności z Konstytucją, a w szczególności z zasadą demokratycznego państwa prawnego, regułami ochrony własności i przesłankami dopuszczalności wywłaszczenia. Przyjęcie, że przed 3 sierpnia 2008 r. mogła istnieć w systemie prawnym służebność „o treści odpowiadającej służebności przesyłu”, pozostawało w sprzeczności z zasadą zamkniętego katalogu praw rzeczowych, a służebności takiej nie można było uznać za służebność gruntową, gdyż w orzecznictwie nie zakładano, aby musiała ona być związana z jakąkolwiek nieruchomością władnącą.

Sąd Najwyższy uznał również, że przyjęcie istnienia w stanie prawnym obowiązującym przed 3 sierpnia 2008 r. służebności „o treści odpowiadającej służebności przesyłu” oraz doliczenie czasu posiadania takiej służebności do czasu niezbędnego do zasiedzenia służebności przesyłu narusza zakaz działania prawa wstecz. Naruszenie takie może mieć rażąco niekorzystne skutki dla właścicieli nieruchomości, gdyż często urządzenia przesyłowe zostały wybudowane na wiele lat przed przyjęciem zakwestionowanej wykładni i należałoby uznać, że minął już termin zasiedzenia, bez umożliwienia właścicielom podjęcia odpowiednich kroków prawnych.

Sąd Najwyższy odnotował, że do Trybunału Konstytucyjnego jeszcze w 2016 r. zostały skierowane pytania prawne, których celem jest rozstrzygnięcie co do zgodności z Konstytucją przepisów prawa rzeczowego rozumianych zgodnie z wykładnią dominującą dotychczas, a odrzuconą w postanowieniu z 24 lutego 2023 r. Nie negując wyłącznego uprawnienia Trybunału Konstytucyjnego do stwierdzania niekonstytucyjności ustaw, Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że skierowanie wskazanych pytań nie zwalnia sądów od dokonywania takiej interpretacji obowiązujących przepisów, aby jej rezultaty pozostawały w zgodności z zasadami wynikającymi z Konstytucji.

Do postanowienia zdanie odrębne zgłosiła SSN Beata Janiszewska.

Zob. postanowienie SN z dnia 24 lutego 2023 r. z uzasadnieniem i uzasadnieniem zdania odrębnego (sygn. akt III CZP 108/22)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl