Odszkodowanie za szkody związane z naruszeniem konkurencji

2.3.2017

Do Sejmu trafił rządowy projekt ustawy o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji, tzw. private enforcement. Poszkodowani przez zmowy lub nadużywanie pozycji dominującej będą mogli domagać się odszkodowania za poniesione straty. Z powództwem do sądu będą mogli wystąpić także konsumenci, którzy np. kupowali drożej produkty objęte zmową cenową.

Czego dotyczy projekt?

Proponowana ustawa wprowadza ułatwienia dla przedsiębiorców i konsumentów poszkodowanych przez kartele stosujące nieuczciwą konkurencję.

Projekt normuje zasady odpowiedzialności za szkody wyrządzone poprzez naruszenie prawa konkurencji oraz sposób dochodzenia w postępowaniu cywilnym roszczeń wynikłych z takich naruszeń. Z nowych przepisów będą mogli skorzystać zarówno przedsiębiorcy, jak i konsumenci (m.in. występujący w pozwach zbiorowych), którzy ucierpieli wskutek niedozwolonych praktyk rynkowych.

Praktyki ograniczające konkurencję dotykają każdego z nas. Np. na skutek porozumień cenowych konsumenci nie mają możliwości zakupu produktów po niższych cenach. W przypadku nadużywania pozycji dominującej przez rynkowego potentata nie musi on liczyć się, że reakcją klientów na podwyższanie ceny będzie spadek zainteresowania jego produktami. Ponadto może dyktować warunki niezależnie od swoich konkurentów, a nawet wyeliminować ich z rynku.

– „Co roku wydajemy kilkadziesiąt rozstrzygnięć dotyczących praktyk ograniczających konkurencję. Grozi za nie kara finansowa do 10% obrotu przedsiębiorcy. Decyzja urzędu nie dotyczy jednak naprawienia szkody poszkodowanym przez nielegalne działania. Dotychczas dochodzenie przez nich roszczeń było trudne, jednak może się to zmienić po wejściu w życie nowych przepisów” – powiedział prezes UOKiK, Marek Niechciał.

Przeciw zmowom karteli

Chodzi zwłaszcza o działalność karteli, tzn. zmówionych firm, które narzucają odbiorcom swoich produktów (mniejszym przedsiębiorcom bądź konsumentom) zawyżone ceny. Zmowa cenowa może polegać na tym, że dominujący producenci umawiają się z hurtownikami czy sieciami handlowymi.

Przygotowane przepisy zawierają m.in. definicję kartelu. Obejmuje ona porozumienia i praktyki ograniczające konkurencję, przewidziane w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów, które zostały uzgodnione przez co najmniej dwóch przedsiębiorców, będących wobec siebie konkurentami i które zmierzają do skoordynowania działań konkurencyjnych na rynku lub wpływania na istotne czynniki konkurencji.

W ostatnim czasie Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wykrył m.in. zmowy dystrybutora sprzętu narciarskiego z siecią sklepów sportowych i spółek branży materiałów kosmetycznych z dostawcami. UOKiK wszczął też postępowanie sprawdzające, czy doszło do zmowy sprzedawców pasz dla bydła, co mogło powodować straty dla rolników, mleczarni, a w konsekwencji dla klientów w sklepach.

Projekt nowej ustawy zawiera gwarancję, że każdy, kto poniósł szkodę wynikającą z naruszenia prawa konkurencji, będzie miał prawo do jej pełnego naprawienia. Dotyczy to poniesionych strat oraz utraconych korzyści (wraz z odsetkami), które poszkodowany mógłby osiągnąć.

Ułatwienia w dochodzeniu roszczeń dla poszkodowanych przez zmowę cenową…

- „Każdy, kogo dotknęła praktyka ograniczającą konkurencję, będzie miał prawo do rekompensaty za poniesioną szkodę. Ustawa wprowadza regulacje ułatwiające dochodzenie odszkodowania, takie jak domniemanie winy sprawcy naruszenia oraz domniemanie wyrządzenia szkody przez naruszenie prawa konkurencji. Sąd jest związany ustaleniami zawartymi w prawomocnej decyzji UOKiK” – wyjaśnił prezes UOKiK.

Przyjęto, że pozew będą mogły - za zgodą pokrzywdzonych – złożyć również organizacje zrzeszające przedsiębiorców bądź konsumentów. Powództwa na rzecz przedsiębiorców poszkodowanych przez naruszenie prawa konkurencji będą więc mogły wytaczać organizacje zrzeszające przedsiębiorców, które w swoich zadaniach statutowych mają ochronę rynku przed praktykami stanowiącymi naruszenie prawa konkurencji.

Sprawy rozpatrywane będą przez sądy okręgowe niezależnie od kwoty, jakiej będzie domagał się skarżący. Pozwy mogą dotyczyć m.in. praktyk uznanych w decyzjach prezesa UOKiK za porozumienia ograniczające konkurencję, nadużywanie pozycji dominującej, a także naruszeń, odnośnie do których nie było prowadzone postępowanie i wydana decyzja organu ochrony konkurencji. Ponadto do polskiego wymiaru sprawiedliwości mogą zwracać się poszkodowani przez naruszenia prawa konkurencji stwierdzone przez Komisję Europejską oraz - w niektórych przypadkach - przez organy ochrony konkurencji innych państw członkowskich. Ustawa nie będzie dotyczyła natomiast naruszenia przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Projekt przewiduje liczne ułatwienia dla poszkodowanych przez działania karteli i wskutek innych naruszeń prawa konkurencji - w tym:

wprowadzenie domniemania, że naruszenie prawa konkurencji, którego dopuścił się naruszyciel, jest przez niego zawinione (według obecnych przepisów, winę naruszyciela musi na ogólnych zasadach wykazać poszkodowany);
wydłużenie do 5 lat podstawowego terminu przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji (obecnie 3 lata);
zawieszenie biegu przedawnienia roszczeń na czas trwania postępowania administracyjnego dotyczącego naruszenia prawa konkurencji;
ułatwienie w dostępie do dowodów, niezbędnych do wykazania odpowiedzialności odszkodowawczej naruszyciela: wprowadzenie możliwości złożenia przez poszkodowanego wniosku do sądu o nakazanie wyjawienia środka dowodowego znajdującego się w posiadaniu naruszyciela, osoby trzeciej bądź organu ochrony konkurencji; wykonanie nakazu może być wymuszone w drodze egzekucji;
ułatwienie przy wykazywaniu przez poszkodowanego wysokości poniesionej szkody - na wniosek sądu pomocy w tym zakresie może udzielić organ ochrony konkurencji (w przypadku Polski – UOKiK).

Łatwiejszy dostęp do dowodów

Nowością w polskiej procedurze cywilnej ma być wniosek o wyjawienie środka dowodowego. Zgodnie z proponowanym przepisem sąd – na wniosek powoda, który uprawdopodobni swoje roszczenie i zobowiąże się do tego, że wykorzysta tak uzyskany dowód jedynie na potrzeby tego postępowania – będzie mógł nakazać pozwanemu przedsiębiorcy lub osobie trzeciej okazanie dowodu, który posiada (np. dokumentów czy korespondencji mailowej). Jeżeli strona będzie się od tego uchylała, sąd będzie mógł ją obciążyć kosztami postępowania niezależnie od końcowego rozstrzygnięcia, a nawet uznać za ustalone fakty, które mają być stwierdzone przy pomocy żądanych materiałów.

Wniosek o wyjawienie, na podobnych warunkach, będzie mógł złożyć również pozwany.

Wniosek o wyjawienie środka dowodowego będzie mógł być złożony wraz z pozwem lub w toku postępowania. Wykluczono możliwość złożenia takiego wniosku przed wszczęciem postępowania. Wprowadzenie takiej możliwości mogłoby stwarzać pole do nadużyć, w szczególności nieuprawnionego pozyskiwania istotnych informacji o konkurencie pod pretekstem planowanego wystąpienia przeciwko niemu z roszczeniami odszkodowawczymi.

UOKiK pomoże sądom

Jak wspomniano, sąd będzie mógł również zobowiązać do przekazania materiałów osoby trzecie, które nie są stroną postępowania, a w tym prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Wniosek o wyjawienie środka dowodowego będzie więc mógł dotyczyć także środka dowodowego znajdującego się w posiadaniu organu ochrony konkurencji. Jednak w takim przypadku sąd będzie mógł nakazać organowi ochrony konkurencji wyjawienie takiego środka tylko wówczas, gdy jego uzyskanie od strony przeciwnej lub osoby trzeciej jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione. Prezes UOKiK będzie zatem zobowiązany do wyjawienia posiadanych dowodów, jeżeli nie będzie możliwe uzyskanie ich w inny sposób. Wyjątkiem będą oświadczenia w ramach programu łagodzenia kar „leniency” w przypadku kartelu oraz propozycje ugodowe, w których podmiot zobowiązuje się przed prezesem do zaprzestania niedozwolonych działań. Ponadto projekt ustawy przewiduje czasowy zakaz wyjawiania określonych dokumentów do momentu zakończenia postępowania przez organ ochrony konkurencji. Ponadto prezes UOKiK może wspomagać sądy przy ustaleniu wysokości szkody spowodowanej naruszeniem konkurencji.

Ograniczenie odpowiedzialności

Proponowana ustawa wprowadza 2 ograniczenia wobec podmiotów, które mogą złożyć pozew do sądu. W przypadku podmiotu zwolnionego z kary w ramach programu łagodzenia kar „leniency” - roszczeń dochodzić mogą jedynie poszkodowani z jego łańcucha dostaw lub usług (jego bezpośredni lub pośredni nabywcy lub dostawcy). Wobec pozostałych poszkodowanych ponosi on odpowiedzialność tylko wówczas, gdy nie jest możliwe uzyskanie pełnego odszkodowania od innych uczestników porozumienia ograniczającego konkurencję.

Zawężenie kręgu podmiotów mogących wystąpić z roszczeniem do bezpośrednich lub pośrednich partnerów handlowych ma też mieć miejsce w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) - a to pod pewnymi warunkami:

ich udział w rynku jest niższy niż 5%,
odszkodowanie groziłoby całkowitą utratą wartości firmy,
MŚP nie kierowało porozumieniem i nie nakłaniało do udziału w nim, chyba że już wcześniej przedsiębiorca naruszył prawo konkurencji.

Planowane wejście w życie

Ustawa ma wejść w życie po 14 dniach od daty ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.

Przygotowane przepisy dostosowują polskie prawo do unijnej dyrektywy dotyczącej dochodzenia roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia unijnego i krajowego prawa konkurencji. Obowiązywać mają zarówno w sprawach krajowych, jak i w postępowaniach transgranicznych, obejmujących kraje Unii Europejskiej.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl