Opłaty okołosprzedażowe - raport UOKiK

Prezes UOKiK przeprowadził badanie rynku, w którym sprawdził opłaty pobierane przez sieci handlowe za usługi świadczone, np. logistyczne lub informatyczne, na rzecz dostawców produktów rolno-spożywczych. Efektem analizy jest raport, który wskazuje działania sklepów mogące stanowić nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej. Toczą się również postępowania w sprawie praktyk sieci, które mogły wykorzystywać swoją przewagę kontraktową wobec mniejszych podmiotów.

Prezes UOKiK monitoruje rynek rolno-spożywczy pod kątem wykorzystywania przewagi kontraktowej przez największe podmioty. Baczną uwagę  zwraca na działania największych sieci handlowych wobec dostawców rolno-spożywczych. Przykładem jest, opublikowany w kwietniu 2021 r., raport dotyczący rabatów uzyskiwanych przez sieci od swoich kontrahentów. Najnowszy raport  dotyczy opłat okołosprzedażowych pobieranych przez sieci handlowe od dostawców za usługi wykonywane na ich rzecz. Wskazano w nim m.in., które praktyki mogą naruszać przepisy. Dlatego jest to lektura obowiązkowa zarówno dla organizatorów sieci handlowych, jak i dostawców.

- "Stosowanie opłat okołosprzedażowych to powszechna praktyka sieci handlowych. Dlatego przeprowadziliśmy badanie rynku, w którym dokładnie sprawdziliśmy te działania. Część z pobieranych opłat nie budzi naszych zastrzeżeń, jednak zidentyfikowaliśmy szereg innych, które stanowią nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej wobec dostawców. Z takimi praktykami będziemy stanowczo walczyć. Już w trakcie badania wszczęliśmy pierwsze postępowania dotyczące praktyk podmiotów podejrzewanych o wykorzystywanie opłat do działań na niekorzyść swoich mniejszych kontrahentów" – mówił Prezes UOKiK Tomasz Chróstny.

Rodzaje usług świadczonych przez sieci handlowe

Badanie rynku objęło 35 podmiotów prowadzących 52 sieci handlowe. Każdy z nich pobierał od dostawców opłaty za świadczone usługi okołosprzedażowe. W latach 2016-2020 szacunkowa łączna wysokość przychodów sieci handlowych z tego tytułu wyniosła około 5 mld zł rocznie. Ponad 97 proc. kwoty uzyskiwanych przychodów przypadało na 12 sieci.
W przypadku niektórych z nich wskazane opłaty stanowiły nawet kilkanaście procent wartości zakupów towarów od dostawców. Dostawcy płacili najczęściej za cztery rodzaje świadczeń:

• usługi marketingowe, które wykonywały wszystkie sieci. Obejmują one szeroko rozumiane wsparcie sprzedaży. Można wśród nich wyróżnić usługi: ekspozycyjne, konsultacyjne, związane z wydawaniem gazetek reklamowych oraz komunikacją elektroniczną. Niektóre z sieci handlowych świadczą również kompleksowe usługi, które łączą w sobie więcej niż jedną z tych podkategorii.
• usługi informatyczne świadczyły 22 sieci. Obejmują one działania związane ze wsparciem technicznym, cyfryzacją gromadzenia i przepływu dokumentów oraz danych pomiędzy siecią a dostawcą.
• usługi logistyczne świadczyło 19 sieci. Obejmują one działania związane z fizycznym łańcuchem dostaw produktów rolno-spożywczych między producentem a konsumentem. Chodzi m.in. o dostarczanie towarów do centrów logistycznych i sklepów, a także rozładunek, konfekcjonowanie oraz identyfikację i unieszkodliwienie towarów niezdatnych do sprzedaży.
• usługi laboratoryjne wykonywały 4 sieci. Były one świadczone na rzecz dostawców dostarczających do sieci handlowych produkty sprzedawane następnie pod markami własnymi detalistów.

Kiedy pobieranie opłat jest dozwolone – praktyki szare

Jednym z celów analizy Prezesa UOKiK  było sprawdzenie oraz pokazanie uczestnikom rynku, kiedy pobieranie opłat okołosprzedażowych może zostać uznane za nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej. Na ocenę tych praktyk istotny wpływ miało wejście w życie w grudniu 2021 r. nowej ustawy o przewadze kontraktowej.

Część działań sieci handlowych dotyczących badanych opłat została wprost ujęta w nowych przepisach jako praktyki szare, czyli dozwolone w przypadku ich wcześniejszego jasnego i jednoznacznego uzgodnienia. Dotyczy to usług marketingowych oraz niektórych logistycznych związanych z przechowywaniem produktów.

Do uznania praktyk szarych za zgodne z prawem konieczne jest, aby uzgodnienie warunków świadczenia usług zostało ujęte w sposób jasny i jednoznaczny w umowach, które powinny  być zawarte przed przewidywanym terminem rozpoczęcia realizacji kontraktu. Ponadto  dostawca powinien mieć swobodę decydowania, czy chce, aby świadczenia były wykonywane na jego rzecz, a brak zgody nie powinien rodzić negatywnych konsekwencji ze strony sieci handlowej.

Dostawca musi również wiedzieć, za które czynności ponosi opłaty oraz znać dokładne warunki ich wykonywania. Przykładowo, nie będzie wystarczające wskazanie, że usługa będzie polegała na umieszczeniu informacji o produktach dostawcy w gazetce reklamowej, bez określenia m.in. zakresu i częstotliwości tego rodzaju działań.

Kiedy pobieranie opłat jest dozwolone – pozostałe praktyki

W przypadku praktyk, które nie są wprost wskazane w  ustawie, możliwe jest ich zbadanie pod kątem sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz zagrażania istotnemu interesowi dostawcy albo naruszania tego interesu. Można się przy tym posłużyć dorobkiem orzeczniczym dotyczącym tzw. opłat półkowych.

Przede wszystkim kwestia korzystania z usług okołosprzedażowych powinna być przedmiotem swobodnych negocjacji pomiędzy stronami i nie mogą one być jednostronnie narzucane słabszemu partnerowi. Taka sytuacja narusza bowiem dobre obyczaje handlowe. Ponadto zasady wykonywania świadczeń powinny być określone w transparentny sposób, tak aby nie było wątpliwości, jakie czynności są podejmowane na rzecz dostawcy i jakie są ich koszty. Działania wykonywane przez sieć w ramach usługi powinny mieć realną wartość dla dostawcy, tak aby przynosiły korzyści obu stronom umowy. Opłaty okołoprzedażowe nie powinny być zatem instrumentem służącym sieciom do przerzucania przez nie kosztów własnej działalności na kontrahentów. Dotyczyć to może np. sytuacji, w której dostawca opłaca usługę rozwożenia produktów do placówek sklepowych z magazynu centralnego sieci, pomimo że ta czynność stanowi normalną część działalności sieci.

Decyzje i postępowania Prezesa UOKiK

Pierwsza decyzja Prezesa UOKiK dotycząca opłat okołosprzedażowych została wydana jeszcze przed wejściem w życie nowych przepisów dotyczących przewagi kontraktowej i dotyczyła spółki Eurocash. Przedsiębiorca pobierał od dostawców produktów rolnych i spożywczych szereg dodatkowych oraz nieuzasadnionych opłat. Część usług, za które płacili kontrahenci, w ogóle nie była wykonywana, a niektóre spółka powinna świadczyć w ramach podpisanej umowy bez dodatkowego wynagrodzenia. Za te praktyki Prezes Urzędu Tomasz Chróstny nałożył w listopadzie 2021 r. na przedsiębiorcę karę finansową w wysokości 76 mln zł.

Kolejne nieprawidłowości zostały zidentyfikowane w trakcie badania rynku. Obecnie trwają postępowania wyjaśniające w sprawie praktyk właścicieli sieci: Auchan, Carrefour, Żabka, Dino i Selgros. Niewykluczone, że wkrótce zostaną wszczęte postępowania dotyczące praktyk kolejnych sieci.

- "W naszej analizie dokładnie zidentyfikowaliśmy, które praktyki są niezgodne z prawem. Efektem są pierwsze postępowania, nie wykluczamy kolejnych. W tej chwili, po publikacji raportu, sieci nie mogą mieć wątpliwości, że określone działanie to nieuczciwie wykorzystywanie przewagi kontraktowej wobec dostawców. Dlatego będziemy wnikliwie przyglądać się największym sklepom i zwalczać nieuczciwe praktyki. Niezależnie od prowadzonych postepowań i wydanych decyzji w ciągu dwóch lat ponowimy nasze badanie i sprawdzimy, jak sieci handlowe dostosowały się do ubiegłorocznej zmiany przepisów oraz naszego raportu" – mówił Prezes UOKiK Tomasz Chróstny.

Przedsiębiorco, rolniku, jeżeli działasz w branży rolno-spożywczej i twój duży kontrahent wykorzystuje swoją przewagę, narzucając niekorzystne dla ciebie warunki współpracy – zawiadom UOKiK. Uruchomił on specjalny formularz, który ułatwi ci zgłoszenie nieprawidłowości. Wejdź i wypełnij: ankieta.uokik.gov.pl/formularz-przewaga-kontraktowa

Źródło: uokik.gov.pl

A.J.
Zespół e-prawnik.pl