Zatarcie skazania na karę pozbawienia wolności

16 grudnia 2020 r. Trybunał Konstytucyjny ogłosił orzeczenie (sygn. akt SK 26/16) w sprawie skargi konstytucyjnej K. L. dotyczącej wyłączenia możliwości zatarcia skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości wobec małoletniego poniżej lat 15.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 106a ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny jest zgodny z:

a) art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
b) art. 30 oraz art. 40 zdanie pierwsze Konstytucji,
c) art. 41 ust. 1, art. 47 i art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Ponadto Trybunał postanowił umorzyć postępowanie w pozostałym zakresie.

Orzeczenie zapadło większością głosów. Zdanie odrębne do wyroku zgłosił sędzia TK Andrzej Zielonacki.

Brzmienie zaskarżonego przepisu

Kwestionowany art. 106a kodeksu karnego ma następujące brzmienie: 

„Nie podlega zatarciu skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15”.

Ocena zgodności art. 106a kodeksu karnego z art. 2 Konstytucji

W ślad za wyrokiem TK z 8 kwietnia 2014 r. (sygn. SK 22/11) skład orzekający w sprawie SK 26/16 uznał, że wywodzona z art. 2 Konstytucji zasada poprawnej legislacji w aspekcie pewności prawa i ochrony zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez nie prawa – jako niewyrażona wprost w przepisach rozdziału II ustawy zasadniczej – może stanowić „samodzielny” wzorzec kontroli w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną.

Trybunał stwierdził, że redakcja art. 106a kodeksu karnego umożliwia jednoznaczne określenie zakresu normatywnego (treści) tego przepisu, gdyż:

• po pierwsze – statuuje on jasno, że nie podlegają zatarciu przestępstwa seksualne przeciwko małoletnim poniżej piętnastego roku życia, odnośnie do których ich sprawcom wymierzono karę bez warunkowego zawieszenia;
• po drugie – strona przedmiotowa i podmiotowa tego przepisu nie budzi żadnych wątpliwości przy interpretacji tekstu;
• po trzecie – nie można tu mówić o naruszeniu zasady lex severior retro non agit, albowiem art. 106a został dodany do kodeksu karnego 26 września 2005 r., a z racji braku przepisów intertemporalnych – zgodnie z art. 1 § 1 kodeksu karnego – zaskarżony przepis zastosowanie miał do wyroków zapadłych po 25 września 2005 r.; odnośnie do skazań po tej dacie wiadomo było, że wyrok za przestępstwo o podłożu seksualnym nie ulegnie zatarciu.

W związku z powyższym Trybunał stwierdził, że art. 106a k.k. jest zgodny z art. 2 Konstytucji.

Ocena zgodności art. 106a kodeksu karnego z art. 30 oraz art. 40 zdanie pierwsze Konstytucji

Trybunał zwrócił uwagę, że przyjętym przez ustawodawcę w art. 106a kodeksu karnego celem jest ochrona określonej wartości w postaci dobra dziecka (małoletniego) przez prawo do informacji o osobach, które zostały skazane za przestępstwa wobec małoletnich na tle seksualnym. Dobro dziecka stanowi zaś swoistą konstytucyjną klauzulę generalną, której rekonstrukcja powinna się odbywać poprzez odwołanie do aksjologii konstytucyjnej i ogólnych założeń systemowych. Nakaz ochrony dobra dziecka stanowi podstawową, nadrzędną zasadę polskiego systemu prawnego; pojęcie „praw dziecka” w przepisach Konstytucji należy rozumieć jako nakaz zapewnienia ochrony interesów małoletniego, który w praktyce sam może jej dochodzić w bardzo ograniczonym zakresie. Dobro dziecka jest tą wartością, która determinuje kształt innych rozwiązań instytucjonalnych (nie tylko na gruncie prawa rodzinnego); jest ono również eksponowane jako wartość szczególna w przepisach ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską: Konwencji Organizacji Narodów Zjednoczonych o prawach dziecka z 1989 r. oraz Konwencji Rady Europy o ochronie dzieci przed seksualnym wykorzystywaniem i niegodziwym traktowaniem w celach seksualnych z 2007 r.

W tym kontekście Trybunał Konstytucyjny uznał, że zasady godności ludzkiej (art. 30 Konstytucji) oraz humanitarnego traktowania (art. 40 zdanie pierwsze Konstytucji) są podstawowymi prawami państwa demokratycznego, jednakże nie mogą stanowić sui generis środka do uchylenia się przez jednostkę od – szeroko ujmowanej – sankcji za popełnienie przestępstwa, zwłaszcza gdy dobrem chronionym jest małoletni. Ponadto status osoby karanej nie wynika z wyłączenia zatarcia skazania, lecz z faktu, że wobec jednostki wydano wyrok uznający jej winę odnośnie do określonego czynu przeciwko wolności seksualnej i obyczajności małoletniego i w związku z tym wymierzono przepisaną prawem sankcję.

W związku z powyższym Trybunał stwierdził, że art. 106a k.k. jest zgodny z art. 30 oraz art. 40 zdanie pierwsze Konstytucji.

Ocena zgodności art. 106a kodeksu karnego z art. 41 ust. 1, art. 47 i art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji

Gromadzenie, przetwarzanie i udostępnianie w przepisanym trybie danych o skazaniu za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności małoletniego w rejestrze ogranicza prawo do prywatności skazanego i jego autonomii informacyjnej. Twierdzenie to nie wymaga szerszego uzasadnienia. Wystarczy wskazać, że podmioty, w których skazany chciałby znaleźć zatrudnienie, mogą uzyskać w każdym czasie informację o figurowaniu przez niego w rejestrze skazanych Krajowego Rejestru Karnego.

Wobec powyższego, kontrola konstytucyjności art. 106a kodeksu karnego wymagała zbadania, czy ograniczenie praw skazanych wynikające z tego przepisu mieści się w granicach wyznaczonych przez art. 31 ust. 3 w związku z art. 41 ust. 1, art. 47 i art. 65 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał uznał, że wyłączenie przez ustawodawcę zatarcia skazania w przypadku opisanym w art. 106a kodeksu karnego znajduje swoje umocowanie w konstytucyjnej zasadzie dobra dziecka (małoletniego) i służyć ma przede wszystkim uniemożliwieniu osobom, które dopuściły się przestępstw przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności w stosunku do dzieci (szczególnie narażonym na skrzywdzenie), zatrudnienia w miejscach związanych z wychowywaniem lub przebywaniem dzieci.

W świetle regulacji zawartych w rozdziałach 1 i 2 ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym art. 106a kodeksu karnego spełnia wymóg przydatności. Nie ulega też wątpliwości, że badany przepis ma na celu maksymalnie skuteczne izolowanie – po odbyciu orzeczonej kary pozbawienia wolności – sprawców przestępstw przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec nieletnich; służy więc bezpośrednio ochronie zdrowia i życia tych ostatnich. W związku z funkcjonowaniem w prawie polskim od 1 stycznia 1970 r. generalnej zasady zatarcia skazania z mocy prawa, a nie – jak miało to miejsce do 31 grudnia 1969 r. – na wniosek skazanego (i to po przeprowadzeniu przez sąd stosownego dochodzenia), należy uznać, że cel realizowany przez art. 106a kodeksu karnego w obecnym stanie prawnym nie mógłby zostać osiągnięty innymi środkami. Na marginesie Trybunał zauważył, że ustawa z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i stworzony przez nią Rejestr Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym ma charakter komplementarny w stosunku do zaskarżonego przepisu.

TK zwrócił uwagę, że na tle art. 106a kodeksu karnego dochodzi do kolizji wartości: z jednej strony – wolności osobistej i prywatności skazanych (oraz pośrednio prawa do wyboru przez nich zawodu), z drugiej zaś – dobra dzieci (nieletnich). Mają one podstawy w Konstytucji i dotyczą sfery praw osobistych, lecz różnią się pod względem rangi: nie ulega wątpliwości, że dobro dziecka (zwłaszcza w aspekcie ochrony życia i zdrowia) ma w aksjologii konstytucyjnej – co do zasady – pierwszeństwo przed prawem do prywatności i wolnością osobistą. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego wyłączenie zatarcia skazania wobec osób, o których mowa badanym przepisie, a przez to ich figurowanie w rejestrze skazanych Krajowego Rejestru Karnego, pozwala na szybkie i skuteczne ich zidentyfikowanie. Wszystkie te informacje są konieczne, aby rejestr skazanych działał prawidłowo, a zawarte w nim dane były rzetelne.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego nie ma także żadnych podstaw do stwierdzenia, że art. 106a kodeksu karnego powoduje naruszenie istoty prawa do prywatności w kontekście wyboru zawodu. Przepis ten stanowi proporcjonalne ograniczenie wskazanych praw i stanowi rezultat działań samej jednostki (popełnienie czynu zabronionego).

Reasumując, TK uznał, że wyłączenie zatarcia skazania odnośnie do kategorii przestępstw wskazanych w art. 106a kodeksu karnego jest zgodne z art. 41 ust. 1, art. 47 i art. 65 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Jednym z zadań demokratycznego państwa prawnego jest zapewnienie ochrony życia i zdrowia obywateli (zwłaszcza dzieci), a analizowane rozwiązanie jest obecnie niezbędnym środkiem do realizacji tego celu.

Postanowienie sygnalizacyjne do Sejmu

W niniejszej sprawie – uwzględniwszy charakter skargi konstytucyjnej jako środka ochrony jednostki związanego z konkretnym stanem faktycznym – Trybunał Konstytucyjny związany był podstawą faktyczną i prawną skazania skarżącego, wydanymi wobec niego orzeczeniami, na kanwie których wniesiona została rozpatrywana skarga, a także podniesionymi zarzutami. Nie oznacza to jednak, że skład orzekający nie dostrzegł pewnych mankamentów art. 106a kodeksu karnego odnośnie do innych, „nietypowych” sytuacji faktycznych, jednakże kwestii tej – jako niemieszczącej się w granicach rozpatrywanej skargi – nie mógł rozstrzygnąć w sprawie SK 26/16. Z tej przyczyny – na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym – Trybunał postanowił wystąpić do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z sygnalizacją dotyczącą konieczności rozważenia stosownej modyfikacji art. 106a kodeksu karnego. W ocenie składu orzekającego wydaje się bowiem zasadne zmodyfikowanie rzeczonego przepisu w ten sposób, aby w pewnych przypadkach zatarcie skazania mogło nastąpić na wniosek skazanego po upływie określonego terminu i po spełnieniu przez niego przepisanych prawem wymogów. Choć Trybunał nie może przesądzić, jak taka regulacja powinna wyglądać szczegółowo, to jako punkt wyjścia dla ustawodawcy przy podjęciu prac legislacyjnych może wskazać art. 90 § 1 i 3 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Kodeks karny oraz pierwotne brzmienie art. 115 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. – Kodeks postępowania karnego.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl