Sąd Najwyższy oddalił skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego od wyroku w sprawie podlegania ubezpieczeniu społecznemu

Wyrokiem z dnia 9 grudnia 2020 r. (aygn. akt I NSNu 2/20) Sąd Najwyższy Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oddalił skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 23 listopada 2016 r. w sprawie podlegania ubezpieczeniu społecznemu: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu.

Czego dotyczyła sprawa?

Decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. ustalono, że Katarzyna B. z tytułu zatrudnienia w firmie L. nie podlegała ubezpieczeniom społecznym, gdyż strony umowy o pracę zawarły ją pozornie, tj. w celu zgłoszenia ciężarnej już wówczas Katarzyny B. do ubezpieczenia społecznego. Sąd Okręgowy w P. na skutek odwołania Katarzyny B zmienił tę decyzję i ustalił, że odwołująca podlegała w tym okresie ubezpieczeniom społecznym. Sąd Apelacyjny w P., po rozpoznaniu apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. zmienił zaskarżony wyrok, uznając na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, że doszło między stronami do zawarcia pozornej umowy o pracę, a konsekwencji, że nie powstał tytuł ubezpieczenia w systemie ubezpieczeń społecznych.

Od wyroku Sądu Apelacyjnego w P. Prokurator Generalny wniósł skargę nadzwyczajną. Zarzucił w niej, że wyrok ten został wydany z rażącym naruszeniem prawa, tj. art. 83 § 1 kodeksu cywilnego w zw. z art. 300 kodeksu pracy oraz naruszeniem zasad oraz praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji, tj. zasady ochrony macierzyństwa (art. 18 w zw. z art. 71 ust. 2 Konstytucji), zasady równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji), zakazu dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny (art. 32 ust. 2 Konstytucji), prawa do rzetelnej procedury sądowej (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Zdaniem skarżącego, zgromadzone w sprawie dowody nie potwierdzały tego, że umowa o pracę zawarta między Katarzyną B. a płatnikiem składek miała charakter czynności pozornej, jak ustalił sąd drugiej instancji. Ponadto, ustalenia Sądu Apelacyjnego w P. miały zostać dokonane arbitralnie, bez uwzględnienia zasady ochrony macierzyństwa. Zasada ta zobowiązuje państwo do podejmowania działań, które umacniają więzi między osobami tworzącymi rodzinę i nie dopuszczają do zagrożenia przez podmioty zewnętrzne tych wartości. Zaskarżony wyrok miał naruszać także obowiązek szczególnej pomocy władz publicznych matkom przed i po urodzeniu dziecka. Naruszenie prawa do rzetelnej procedury sądowej w kontekście prawa do rzetelnej oceny dowodów, tzw. sprawiedliwości proceduralnej, miało − zdaniem Prokuratora Generalnego – nastąpić wskutek wykluczenia przez Sąd Apelacyjny w P. istniejących w sprawie dowodów bez uzasadnienia takiego stanowiska.

Ocena SN

W ocenie Sądu Najwyższego skarżący nie wykazał – pomimo takiego obowiązku – że w rozpoznawanej sprawie zaistniały łącznie wszystkie niezbędne przesłanki dopuszczalności tego środka zaskarżenia, tj. przesłanka określona w art. 89 § 1 in principio ustawy o Sądzie Najwyższym oraz przynajmniej jedna z przesłanek z art. 89 § 1 pkt 1 i 2 tej ustawy, którą powołał w skardze Prokurator Generalny.

Ścisłe określenie przesłanek przedmiotowych skargi nadzwyczajnej związane jest z jej funkcją ochronną w ujęciu Konstytucji, tj. z jednej strony dążeniem do zapewnienia prawidłowości działania organów władzy publicznej (art. 7 w zw. z art. 2 Konstytucji, a z drugiej − konieczną ochroną stabilności i prawomocności orzeczeń sądowych oraz kształtowanych przez nie stosunków prawnych (art. 45 w zw. z art. 2 Konstytucji.

Stwierdzone naruszenia muszą być na tyle poważne, by wzgląd na całokształt zasady wynikającej z art. 2 Konstytucji nakazywał ingerencję w powagę rzeczy osądzonej. Europejski Trybunał Praw Człowieka kilkakrotnie rozważał zgodność nadzwyczajnych środków zaskarżenia z Europejską Konwencją Praw Człowieka. Między innymi wskazał, że nadzwyczajne środki zaskarżenia muszą być uzasadnione okolicznościami o istotnym i niewątpliwym charakterze, korygującymi fundamentalne wady rozstrzygnięć jurysdykcyjnych, niweczące podstawową funkcję wymiaru sprawiedliwości (miscarriage of justice) [Ryabykh, no. 52854/99 (2003); § 52]. W takim ujęciu skarga nadzwyczajna spełnia warunki postulowane w orzecznictwie ETPCz.

Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na to, że rozpoznając skargę nadzwyczajną, nie jest kolejną instancją odwoławczą, lecz działa w ramach wyjątkowego środka zaskarżenia, służącego eliminowaniu z obrotu prawnego jedynie tych wadliwych orzeczeń, które nie dadzą się pogodzić z podstawowymi zasadami demokratycznego państwa prawnego. Sąd Najwyższy rozpoznając sprawę w granicach zaskarżenia, doszedł do przekonania, że argumentacja dotycząca postawionych przez Prokuratora Generalnego zarzutów rażącego naruszenia przez Sąd Apelacyjny w P. przepisów prawa, a także zasad oraz praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji, zmierza w istocie do niedopuszczalnej w ramach skargi nadzwyczajnej polemiki z ustaleniami faktycznymi poczynionymi w skarżonym orzeczeniu oraz negowania przeprowadzonych w postępowaniu dowodów, pomimo że zostały one przeprowadzone z zachowaniem stosownych uregulowań procesowych.

Zob. uzasadnienie wyroku SN z dnia 9 grudnia 2020 r. (sygn. akt I NSNu 2/20)

A.J.
Zespół e-prawnik.pl