Przystąpienie do Prokuratury Europejskiej

Nowelizacja przepisów związanych z przystąpieniem Polski do Prokuratury Europejskiej (EPPO)

Ustawa z dnia 24 stycznia 2025 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z przystąpieniem Rzeczypospolitej Polskiej do wzmocnionej współpracy w zakresie Prokuratury Europejskiej dostosowuje polskie prawo do unijnego rozporządzenia dotyczącego Prokuratury Europejskiej, w tym m.in. wprowadzenia mechanizmu wyłaniania kandydatów na prokuratora Prokuratury Europejskiej i wprowadzenia podstawy prawnej do tworzenia biur delegowanego prokuratora europejskiego przy powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury.

Nowe przepisy regulują finansowanie działań prokuratorów Prokuratury Europejskiej w Polsce, mechanizm wyboru kandydatów na prokuratora Prokuratury Europejskiej oraz wprowadzenie podstawy prawnej do tworzenia biur delegowanego prokuratora europejskiego przy powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury.

Minister sprawiedliwości Adam Bodnar wielokrotnie zaznaczał, że przystąpienie do Prokuratury Europejskiej to proces ważny dla polskiej prokuratury i na swój sposób rewolucyjny. Mówił, iż to krok, który wzmocni polski wymiar sprawiedliwości oraz umożliwi lepszą współpracę z innymi państwami członkowskimi UE. Już w pierwszym dniu swojego urzędowania, 13 grudnia 2023 r., złożył wniosek o przystąpienie do Prokuratury Europejskiej.

Prokuratura Europejska

Prokuratura Europejska zwalcza nadużycia finansowe przeciwko Unii Europejskiej.

Prokuratura Europejska z siedzibą w Luksemburgu to niezależny organ unijny odpowiedzialny za prowadzenie dochodzeń, ściganie i doprowadzanie przed sąd sprawców przestępstw przeciwko interesom finansowym Unii Europejskiej. Chodzi m.in. o zwalczanie korupcji, prania brudnych pieniędzy czy transgranicznych oszustw VAT o wartości powyżej 10 milionów euro.

Prokuratura Europejska ściśle współpracuje z krajowymi organami ścigania oraz m.in. z Eurojustem i Europolem. Prowadzi czynności prokuratorskie i wykonuje funkcje prokuratora we właściwych sądach państw członkowskich.

Polska należy do Prokuratury Europejskiej od marca 2024 r.  Wcześniej polskie organy ścigania prowadziły współpracę z Prokuraturą Europejską jedynie na poziomie technicznym, a instrumenty współpracy nie zawsze umożliwiały kompleksowe przeprowadzenie krajowych postępowań w sprawach o wymiarze transgranicznym.

EPPO kieruje prokurator Laura Codruța Kövesi z Rumunii, która przewodniczy kolegium prokuratorów. W skład kolegium wchodzi po jednym prokuratorze, pochodzącym z każdego państwa członkowskiego UE należącego do tej instytucji.

Pierwszym przedstawicielem Polski w EPPO została mianowana w grudniu 2024 r. prokurator Grażyna Stronikowska z Prokuratury Krajowej.

W Polsce będzie działać 24 delegowanych prokuratorów europejskich, którymi zostaną prokuratorzy okręgowi. Mają oni za zadanie prowadzić postępowania przygotowawcze oraz wnosić i popierać oskarżenia. Prokuratorzy delegowani działają niezależnie od organów krajowych. Utworzone zostaną cztery biura delegowanego prokuratora europejskiego: w Gdańsku, Katowicach, Lublinie i Warszawie.

Co przewiduje ustawa umożliwiająca funkcjonowanie Prokuratury Europejskiej?

W świetle uzasadnienia do projektu ustawy, ustawa ma na celu dostosowanie przepisów krajowych do rozwiązań zawartych w rozporządzeniu Rady (UE) 2017/1939 z dnia 12 października 2017 r. wdrażające wzmocnioną współpracę w zakresie ustanowienia Prokuratury Europejskiej (Dz.Urz. UE L 283 z 31.10.2017, str. 1, z późn. zm.; zwane dalej „rozporządzeniem 2017/1939”). W związku z tym ustawa nowelizuje:

• ustawę z dnia z dnia 28 stycznia 2016 r. – Prawo o prokuraturze;
• ustawę z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego;
• ustawę z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądowych i prokuratury;
• ustawę z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Do najistotniejszych zmian w ustawie – Prawo o prokuraturze należy zaliczyć rozstrzygnięcie, że status prokuratora na gruncie polskiego ustawodawstwa przysługuje również osobom sprawującym urząd prokuratora europejskiego oraz osobom powołanym na urząd delegowanego prokuratora europejskiego (prokuratorzy Prokuratury Europejskiej).

Ponadto uregulowany został tryb wyłaniania kandydatów na prokuratorów Prokuratury Europejskiej. Kandydaci mają być wyłaniani spośród prokuratorów w drodze konkursów odbywających się zgodnie z przepisami zarządzenia, które zostanie wydane przez Prokuratora Generalnego. Zgodnie zaś z przepisem przejściowym (art. 2 ustawy) określenie sposobu i trybu przeprowadzenia konkursu w drodze zarządzenia Prokuratora Generalnego nie będzie dotyczyć naborów kandydatów na urząd prokuratora europejskiego i urząd delegowanego prokuratora europejskiego ogłoszonych przed dniem wejścia ustawy w życie.

Zgodnie z nowelizacją ustawy – Prawo o prokuraturze prokuratorzy Prokuratury Europejskiej w okresie sprawowania urzędu zachowają stanowisko prokuratora powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury, ale będą świadczyć pracę na rzecz Prokuratury Europejskiej. Jednocześnie nowelizacja wyłącza stosowanie względem nich tych regulacji pragmatyki zawodowej, których nie da się pogodzić z ich szczególnym statusem lub odnoszących się do kwestii, które zostały unormowane wyczerpująco w przepisach prawa europejskiego.

Zmiany w ustawie – Prawo o prokuraturze przewidują także możliwość tworzenia biur delegowanego prokuratora europejskiego przy powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury, a w razie utworzenia takiego biura – nakłada na daną jednostkę obowiązek zapewnienia delegowanemu prokuratorowi europejskiemu pomieszczeń, środków finansowych i sprzętu niezbędnych do pełnienia jego funkcji, a także obsługi biurowej w zakresie, w jakim obsługa ta nie zostaje zapewniona przez Prokuraturę Europejską.

Zmiany w Kodeksie postępowania karnego sprowadzają się do dodania nowego działu (XIIa) regulującego zagadnienia proceduralne związane z współpracą z Prokuraturą Europejską. Dodawany w ramach tego działu art. 577a definiuje postępowanie europejskie i postępowanie krajowe. W dodawanych przepisach art. 577b § 1 i 2 wskazuje się organy prokuratury właściwe do wydawania opinii i zgód wymaganych w razie przejęcia postępowania bądź to przez Prokuraturę Europejską, bądź też przez organy krajowe, jak również do przeprowadzania wymaganych rozporządzeniem 2017/1939 konsultacji w kwestii zasadności umorzenia określonego postępowania, wydawania opinii (w tym o zastosowaniu uproszczonej procedury dopuszczonej prawem krajowym) oraz składania wniosków o pokrycie przez Prokuraturę Europejską szczególnie wysokich kosztów postępowania albo o przejęcie przez organy prokuratury postępowania, które miałoby zostać umorzone. Poza tym dodawany art. 577b § 3 precyzuje, że – w razie braku porozumienia między Prokuraturą Europejską a prokuraturą co do tego, czy konkretny czyn jest objęty właściwością określoną Prokuratury Europejskiej – decyzję odnośnie do organu właściwego do prowadzenia postępowania przygotowawczego podejmuje Prokurator Generalny.

Istotne rozwiązania zwierają także dodawane przepisy art. 577c § 1 i 2. Pierwszy z nich stanowi, że do czasu trwania postępowania krajowego nie wlicza się czasu trwania postępowania europejskiego, co w przypadku przejmowanych spraw może mieć duże znaczenie w kontekście obowiązku dochowania terminów zakreślonych w innych przepisach ustawy – Kodeks postepowania karnego. Art. 557c § 2 przewiduje natomiast, że dowody przeprowadzone w postępowaniu europejskim są dowodami w postępowaniu krajowym, chociażby czynności dowodowe zostały wykonane w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej (jednak zgodnie z jego przepisami), o ile tylko sposób przeprowadzenia tych czynności nie jest sprzeczny z zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej. W dodawanym zaś art. 557d uregulowano obowiązki Policji oraz innych organów postępowania przygotowawczego polegające na przekazywaniu informacji o sprawach pozostających we właściwości Prokuratury Europejskiej bezpośrednio do właściwego biura delegowanego prokuratora europejskiego. Policja i inne organy postępowania przygotowawczego będą obowiązane do niezwłocznego przekazania do właściwego biura delegowanego prokuratora europejskiego informację o podejrzeniu przestępstwa pozostającego we właściwości Prokuratury Europejskiej zgodnie z rozporządzeniem 2017/1939. Jeżeli po wszczęciu postępowania okaże się, że sprawa dotyczy przestępstwa pozostającego we właściwości Prokuratury Europejskiej zgodnie z rozporządzeniem 2017/1939, informację o sprawie Policja i inne organy postępowania przygotowawczego przekazują niezwłocznie do właściwego biura delegowanego prokuratora europejskiego.

Ustawa nowelizuje także ustawę o pracownikach sądów i prokuratury i wprowadza możliwość delegowania urzędników do wykonywania obowiązków służbowych w tych biurach. Delegować będzie Prokurator Krajowy. Delegacja będzie wymagała uprzedniej zgody urzędnika. W okresie delegowania do biura delegowanego prokuratora europejskiego urzędnik będzie otrzymywał dodatek funkcyjny z tytułu delegowania. Świadczenia związane z delegowaniem urzędnika do biura delegowanego prokuratora europejskiego wypłacać będzie jednostka organizacyjna prokuratury, z której urzędnik został delegowany.

Nowelizacja ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych polega na określeniu, że składka na ubezpieczenie zdrowotne w przypadku delegowanego prokuratora europejskiego będzie odprowadzana przez jego pracodawcę, tj. właściwą powszechną jednostkę prokuratury w wysokości obliczonej z uwzględnieniem ostatniego wynagrodzenia otrzymywanego przez tego prokuratora przed objęciem stanowiska prokuratora Prokuratury Europejskiej.

Kiedy nowe przepisy weszły w życie?

Ustawa weszła w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, tj. z dniem 27 marca 2025 r.

Otwarcie pierwszego Biura Krajowego Prokuratury Europejskiej

Uroczyste otwarcie Biura Krajowego Prokuratury Europejskiej (EPPO) przy Prokuraturze Regionalnej w Warszawie pod koniec marca br. było częścią procesu przystąpienia Polski do Prokuratury Europejskiej. Decyzja Komisji Europejskiej z 29 lutego 2024 roku zatwierdziła udział Polski w EPPO, co umożliwiło rozpoczęcie działalności prokuratury w kraju.

– "Dzięki członkostwu w strukturach Prokuratury Europejskiej nasz kraj jest częścią wspólnego europejskiego systemu ochrony praworządności. Już wcześniej przystąpiliśmy do Prokuratury Europejskiej na podstawie rozporządzenia unijnego, natomiast ustawa techniczna była potrzebna, aby zapewnić elastyczne i swobodne funkcjonowanie EPPO także w naszym systemie prawnym i to też jest element odmiany prokuratury" – wyjaśnił minister Adam Bodnar. Podkreślił jednocześnie, że przystąpienie Polski do EPPO wzmacnia nasz wymiar sprawiedliwości.

– "Polska stała się aktywnym uczestnikiem europejskiego wymiaru sprawiedliwości. A polscy obywatele są unijnymi obywatelami, a więc udział Polski w EPPO oznacza lepszą ochronę praw Polaków, lepszą ochronę ich pieniędzy i praworządności" – podkreślała wielokrotnie Europejska Prokurator Generalna Laura Kovesi, zaznaczając, że nasz kraj będzie jednym z najważniejszych elementów Prokuratury Europejskiej.

Przystąpienie Polski do Prokuratury Europejskiej umożliwia bardziej efektywne ściganie przestępstw finansowych w UE, które jednocześnie stanowią przestępstwa na szkodę europejskich, w tym polskich podatników.

– "Mam nadzieję, że w przyszłości zakres działań Prokuratury Europejskiej zostanie rozszerzony o sprawy dotyczące omijania sankcji wobec Rosji. Rozmawiamy o tym na szczeblu międzynarodowym w ramach naszej prezydencji" – powiedział minister Bodnar.

Pierwszym przedstawicielem Polski w EPPO została mianowana w grudniu 2024 r. prokurator Grażyna Stronikowska z Prokuratury Krajowej, a na rzecz instytucji pracuje obecnie ośmiu prokuratorów delegowanych.

A.J.
Zespół e-prawnik.pl