Sąd Najwyższy uwzględnił skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego w sprawie o eksmisję

Sąd Rejonowy w Lubinie w wydanym 8 marca 2003 roku wyroku nakazał więc pozwanemu opróżnienie i opuszczenie lokalu mieszkalnego wraz z osobami i rzeczami znajdującymi się w lokalu, a następnie wydanie go stronie powodowej. Jednocześnie Sąd przyznał pozwanemu lokal socjalny i obciążył go kosztami postępowania.

Od powyższego wyroku pozwany nie odwoływał się, dlatego też wyrok stał się prawomocny.

Okoliczności sprawy

Od 1992 roku pozwanemu przysługiwało spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego. W wyniku zaległości z tytułu opłat mieszkaniowych, powód, tj. Rada Nadzorcza Spółdzielni Mieszkaniowej uchwałą podjętą 16 marca 2002 roku wykluczyła pozwanego z członkostwa w spółdzielni. Pozwany odwołał się od przedmiotowej decyzji, jednakże Walne Zgromadzenie Członków Spółdzielni podtrzymało uchwałę.

30 stycznia 2003 roku wpłynął do Sądu Rejonowego w Lubinie pozew, w którym żądano nakazania pozwanemu opróżnienia lokalu mieszkalnego uzasadniając, że będąc wykluczony z członkostwa ze Spółdzielni utracił on tytuł prawny do zajmowania przedmiotowego lokalu mieszkalnego.

8 marca 2003 roku Sąd Rejonowy w Lubinie VI Wydział Grodzki wydał wyrok, w którym uznając powództwo, nakazał pozwanemu opróżnienie i opuszczenie lokalu mieszkalnego wraz z osobami i rzeczami, a następnie wydanie go stronie powodowej. Jednocześnie Sąd przyznał pozwanemu lokal socjalny i obciążył go kosztami postępowania.

Orzeczenie wydane z rażącym naruszeniem prawa

Prokurator Generalny w skardze nadzwyczajnej zarzucił rażące naruszenie przepisów prawa materialnego przez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na wydaniu wyroku przez Sąd Rejonowy w Lubinie na podstawie nieobowiązującego przepisu tj. art. 210 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze, który uchylono na podstawie art. 29 pkt 7 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 roku o spółdzielniach mieszkaniowych, co wpłynęło ujemnie na sytuację prawną pozwanego.

Wobec skreślenia przez ustawodawcę powyższego przepisu utracił on moc obowiązującą, a treści związane z obowiązkami posiadaczy lokali w ramach spółdzielni mieszkaniowych zostały uregulowane w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych

Zatem w przypadku ustalania sytuacji prawnej pozwanego sąd powinien odwoływać się do stosownych przepisów tej ustawy, a nie do Prawa spółdzielczego. Zwłaszcza, że w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych stosowne przepisy dotyczące opróżnienia lokalu przez osobę, której prawo do lokalu wygasło, zostały uregulowane.

Prokurator Generalny wskazał również, że niezastosowanie w zaskarżonym wyroku właściwych przepisów ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, uniemożliwiło pozwanemu skorzystanie z procedury wznowienia postępowania po tym, jak Trybunał Konstytucyjny orzekł o ich niekonstytucyjności.

Ponadto w skardze nadzwyczajnej podniesiono zarzut naruszenia zasad oraz praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji, a mianowicie zasady legalizmu, zasady demokratycznego państwa prawnego, z której wynika zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, a także zasada sprawiedliwości. Orzeczenie naruszyło także ochronę praw majątkowych pozwanego.

Wobec powyższego jedynym środkiem umożliwiającym dochodzenie ochrony praw pozwanego była skarga nadzwyczajna.

Prokurator Generalny wniósł zatem o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie co do istoty sprawy przez Sąd Najwyższy.

Co orzekł Sąd Najwyższy?

Sąd Najwyższy uwzględnił skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego od prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Lubinie, VI Wydziału Grodzkiego z dnia 8 maja 2003 roku o eksmisję, podzielając jego stanowisko, iż zaskarżony wyrok został wydany z naruszeniem prawa (sygn. akt I NSNc 46/19).

Sąd Najwyższy, rozpoznając skargę nadzwyczajną, w pierwszej kolejności zwrócił uwagę, że w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku – jako podstawę materialnoprawną - powołano nieobowiązujący w dacie orzekania art. 210 Prawa spółdzielczego. Jednakże, zdaniem Sądu Najwyższego, naruszenie to w okolicznościach sprawy nie miało charakteru rażącego, a więc takiego, który usprawiedliwiałby podstawę skargi nadzwyczajnej z art. 89 § 1 pkt 2 ustawy o SN. Według Sądu Najwyższego, w okolicznościach sprawy wskazanie nieobowiązującego przepisu prawa jako podstawy rozstrzygnięcia nie miało dla pozwanego bezpośrednio negatywnych skutków i mogłoby nawet zostać potraktowane jako lapsus calami, skoro obowiązujący art. 7 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych wyrażał tożsamą treść, co nieobowiązujący art. 210 Prawa spółdzielczego.

Sąd Najwyższy jako zasadny ocenił już jednak podniesiony w skardze zarzut naruszenia  art. 64 ust. 2 Konstytucji RP. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że związek między utratą członkostwa w spółdzielni mieszkaniowej, a wygaśnięciem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, został uznany za niekonstytucyjny. Trybunał Konstytucyjny zakwestionował bowiem przepisy, zgodnie z którymi spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu wygasa z upływem 6 miesięcy od dnia ustania członkostwa z innych przyczyn niż śmierć członka, chyba że członek przed upływem tego terminu dokona zbycia prawa, a jeden z nabywców złoży deklarację członkowską.

Sąd Najwyższy powołał się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 30 marca 2004 r., K 32/03, oraz z 11 grudnia 2008 r., K 12/08, w których Trybunał uznał, że art. 178 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz art. 227 Prawa spółdzielczego były sprzeczne z wzorcami konstytucyjnymi, zwłaszcza z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP, ponieważ wprowadzały rozwiązania umożliwiające pozbawienie uprawnionego przysługującego mu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu jako swoistą sankcję za utratę członkostwa w postaci wygaśnięcia tego prawa. Sprzeczność z art. 64 ust. 2 Konstytucji RP polegała też na tym, że uzależnienie bytu prawa rzeczowego od członkostwa w spółdzielni mieszkaniowej oznaczało nierówne traktowanie uprawnionych ze względu na istnienie licznych wyjątków od reguły związania, w wypadku których przepisy te nie znajdowały zastosowania. Możliwość pozbawienia prawa majątkowego nie była, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego, uzasadniona żadną z wartości wymienionych w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, a sankcja ta miała na celu jedynie realizację zasady związania własnościowego prawa do lokalu z członkostwem w spółdzielni.

W konsekwencji, Sąd Najwyższy stwierdził, że zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w L. został wydany z naruszeniem prawa.

Sąd Najwyższy nie zdecydował się przy tym na wydanie orzeczenia reformatoryjnego, o co wnioskował skarżący, ze względu na ochronę stabilności stosunków prawnych ukształtowanych na podstawie zaskarżonego orzeczenia. Sąd Najwyższy wyjaśnił jednocześnie, że zasada zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, wywodzona z art. 2 Konstytucji RP, opiera się na pewności prawa, a więc takim zespole cech przysługujących prawu, które zapewnia jednostce bezpieczeństwo prawne. Implikacją konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego jest poszanowanie trwałości prawomocnych wyroków sądowych i ostatecznych decyzji administracyjnych orzekających o prawach stron. Zdaniem Sądu Najwyższego, w okolicznościach sprawy, przełamanie tej zasady prowadziłoby do nieprzewidywanych – z uwagi na dynamikę stosunków cywilnoprawnych – skutków materialnoprawnych, zwłaszcza, że od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego wyroku upłynęło ponad 5 lat, a lokal mieszkalny, którego orzeczenie dotyczyło, został zbyty przez spółdzielnię na rzecz osób trzecich, co wywołało de facto nieodwracalne skutki prawne. 

Zob. Uzasadnienie wyroku SN z dnia 3 czerwca 2020 r.